I-iii analitik guruhlar kationlari aralashmasi tahlili

MASHG’ULOT 5

I-III ANALITIK GURUHLAR KATIONLARI ARALASHMASI TAHLILI.
Mashg’ulotning maqsadi:

V-VI guruh kationlarini analitik reaksiyalarini va Cho’kmalarining xossasini bilgan holda, kationlarni bir biridan ajratish va ochishga o’rgatish.

Kuchli va kuchsiz elektrolitlar, gidrolizlanuvchi tuz va bufer eritmalar pH ni hisoblash

Maqsadni amalga oshirish uchun topshiriqlar

IV-VI guruh kationlari aralashmasini Tahlil chizmasini bilmoq;

Uslubiy qo’llanma hamda Tahlil chizmasi asosida, IV-VI guruh kationlari aralashmasini tahlilini 9 mashg’ulotda bajarish uchun laboratoriya daftariga bayonnoma matnini belgilangan shaklda tayyorlash
IV-VI guruh kationlarining sifat reaksiyalari.

IV guruh kationlari quyidagi tibbiy preparatlar tarkibiga kiradi: rux oksidi va sulfati, aluminiy gidroksidi (oq giltuproq). Bu tibbiy moddalar chinligini aniqlashda DF tavsiya etadigan analitik reaksiyalarning ba’zilari ushbu mashg’ulotda o’rganiladi.

Tarkibiga V guruh kationlari kirgan ko’pgina tuzlar tibbiyotda dorivor preparatlarning tarkibiy qismini tashkil etib, keng qo’llaniladi. Masalan, MgSO₄·7H₂O ichni yumshatuvchi vositadir. Temir (II) fiziologik faol metall bo’lib, – gemoglobinning tarkibiga kiradi va uning preparatlari temir moddasi kamligi anemiyani davolashda ishlatiladi. Berilgan kationlar saqlagan preparatlarning chinligini aniqlash uchun mazkur kationlarning analitik reaksiyalaridan foydalaniladi.

VI guruh kationlari tuzlari tibbiyotda keng qo’llaniladi va juda ko’p dori preparatlarining asosiy qismini tashkil qiladi: simob (II) oksidi surtma dori tarkibiga kiradi, sulema antiseptik sifatida surkash uchun, mis sulfat antiseptik, bog’lovchi, kuydiruvchi sifatida surkash uchun ayrim holda qustiruvchi sifatida ham ishlatiladi. Kobalt sianokobalamin (B₁₂ vitamini) tarkibiga kiradi va ineksiya uchun ishlatiladi.

Keysni bajarish uchun topshiriqlar: IV-VI guruh kationlari aralashmasining tahlili ketma – ketligini raqamlab ko`rsating
IV-VI GURUH KATIONLARI ARALASHMASI TAHLILI

Ko’rsatilgan tahlil yo’li bo’yicha tahlil bayonnomasi to’ldiriladi. Bayonnoma jadvaliga bajariladigan barcha ishlar, Tahlil chizmasi, ajratish va ochish reaksiyalari, belgilangan shaklga muvofiq yoziladi va xulosa ustunlari to’ldiriladi. Kuzatish natijalari va xulosa 9-laboratoriya mashg’ulotlari, o’quv-tadqiqot ishini bajarish jarayonida to’ldiriladi.

Dastlabki kuzatishlar

Tahlil qilinayotgan eritma tiniq yoki Cho’kma bo’lishi mumkin. Cho’kmali bo’lsa, vismut (III), simob (II) yoki boshqa IV-VI guruh kationlaridan birortasi borligini tahlil qilish mumkin. Berilgan aralashma rangsiz yoki rangli bo’lishi mumkin. Rangga qarab IV-VI guruhdagi ayrim kationlari bor yoki yo’qligini taxmin qilish mumkin.

Eritma pHni aniqlash

Eritma pHni universal indikator qog’oz yordamida aniqlanadi. pH qiymati 2-4 bo’lib, Cho’kmasiz bo’lsa, eritmada vismut (III), simob (II), temir (III) bo’lmaydi, chunki pH qiymati 2 dan katta bo’lsa, ushbu ionlarni gidroliz maxsulotlari Cho’kmada bo’lmog’i kerak.

pH> 4 bo’lsa, Cho’kmaning tarkibida yuqoridagilardan tashqari IV-VI guruhning boshqa kationlari ham bo’lishi mumkin.

Cho’kmasi bo’lmagan eritmaning tahlili

Nazorat eritmasi 3 qismga bo’linadi. Birinchi qismidan dastlabki taxminiy tekshirishlar o’tkaziladi, ikkinchisida tizimli Tahlil o’tkaziladi, uchinchi qism nazorat uchun saqlab qo’yiladi.

Taxminiy tekshirish

Dastlab eritmadan temir (II) ioni ochiladi, chunki u havo kislorodi bilan oksidlanib, temir (III) ga o’tib ketadi. So’ngra, eritmani ayrim qismidan IV, V, VI guruh kationlari bor yoki yo’qligini guruh reagentlari ta’sir ettirib aniqlanadi. Ayrim kationlar (Fe²⁺, Fe³⁺,Cr³⁺ ) quyidagicha ochiladi:

Temir (II) ionini ochish. 3-4 tomchi tekshiriluvchi eritmaga 2-3 tomchi kaliy geksatsianoferrat pH=3 da qo’shiladi va havo rang Cho’kma hosil bo’lishi kuzatiladi.

Temir (III) ionini ochish. 3-4 tomchi tekshiriluvchi eritmaga 2-3 tomchi kaliy geksatsianoferrit pH=3 da qo’shiladi va to’q ko’k rang Cho’kma hosil bo’lishi kuzatiladi. Juda oz miqdorda bo’lsa ham, temir (II) ni oksidlanib temir (III)ga o’tishi Cho’kmani rangini ko’k yoki havo rang bo’lishiga olib keladi.

Natriy gidroksid eritmasini vodorod peeroksid ishtirokida ta’siri
Xrom (III) ni ochish

8-10 tomchi tekshiriluvchi eritmaga 3%li H₂O₂ eritmasidan qo’shib, suv hammomida isitiladi va NaOHni 2 mol/dm³li eritmasidan tomchilab, aralashtirib turgan holda qo’shiladi.

Ishqor qo’shilganda Cho’kma hosil bo’lsa va mo’l miqdordagi ishqor ta’sirida to’la erib ketsa, bu V-VI guruh kationalri yo’qligini va IV guruh kationlari borligini bildiradi. Agar Cho’kma hosil bo’lib, ozgina erisa yoki erimasa, u holda IV, V, VI guruh kationlari bo’lishi mumkin. IV guruhni bor yoki yo’qligi xaqidagi xulosa shu guruh kationlari analitik reaksiyalari bajarilganidan keyingina chiqariladi. V, VI, IV guruh kationlari aralashmasi Cho’kmasini va eritmasining rangiga e’tibor beriladi. Mo’l miqdordagi ishqor va vodorod pereoksidi ta’sirida eritma sariq rangli bo’lsa, xrom (III) borligini ko’rsatadi. Isbotlash uchun nadxrom kislotasi hosil bo’lish reaksiyasi bajariladi.

KONSENTRIK AMMIAK ERITMASINING TA’SIRI

Mis (II) ionini ochish

8-10 tomchi tekshiriluvchi eritmaga, bir nechta NH₄Cl yoki NH₄NO₃ kristalidan solib suv hammomida isitiladi, 25%li ammiak eritmasidan tomchilab qo’shiladi. Agar ammiak eritmasi qo’shilganda avval Cho’kma hosil bo’lib, so’ngra erib ketsa, VI guruh kationlari va rux (IV) hamda marganets (V) kationlari bo’lishi mumkinligi taxmin qilinadi. IV va VI guruhni boshqa kationlari bo’lmaydi. Mo’l miqdordagi ammiak ta’sirida oq Cho’kma hosil bo’lsa, faqat alyuminiy, Cho’kma xira yashil rangda bo’lsa yuqoridagi kationlar bilan birga xrom (III) ham bo’ladi.

Konsentrlangan ammiak ta’sirida mis (III) havo rangli kompleks birikma hosil qiladi. Mis borligini isbotlash uchun 3-4 tomchi tekshiriluvchi eritmaga 2 tomchi 1mol/dm³ li NaOH eritmasidan qo’shiladi. Hosil bo’lgan Cho’kmani 5 min suv hammomida qizdiriladi. Mis bo’lsa, Cho’kma qora rangni hosil qiladi (mis oksidi hosil bo’lish hisobiga). Ustiga 6 tomchi 2mol/l ammoniy xloridi qo’shib, shisha tayoqcha bilan aralashtiriladi, sentrifugalanadi. Cho’kmani 3-4 tomchi 2mol/dm³li HNO₃ bilan ishlab eritiladi. Eritmaga 8-10 tomich 25% li ammiak eritmasi qo’shiladi. Mis bo’lsa, to’q ko’k rangga kiradi.

Marganets (II)ni aniqlash

Marganets (II)ni aniqlash uchun NaBiO₃ bilan HNO₃ ishtirokida MnO₄^- gacha oksidlanadi.

Kobalt (II)ni aniqlash

Eritmada temir (III), mis (II), kobalt (II) ionlari bo’lsa, 1-nitrozo-2-naftol bilan ochiladi. Temir (III), mis (II), kobalt (II) bo’lmasa, NH₄SsN yoki KSsN reaktivlari bilan ochiladi.

Nikel (II)ni aniqlash

Temir (II) ochilmagan bo’lsa, nikel (II) ioni dimetilglioksim bilan kuchsiz ishqoriy sharoitda ochiladi.

Hg (II) ni aniqlash

Hg (II) eritmadan, SnCl₂ eritmasi yordamida olinadi.

Bi (III)ni aniqlash.

Hg (II) va Sb (III) ishtirok etmasa, Bi (III) ioni eritmasi ta’sirida ishqoriy sharoitda ochiladi.

NAZORAT SAVOLLARI

1. IV-VI guruh kationlari aralashmasida qaysi kationlarni kasrli aralash usulda ochish mumkin?

2. IV-VI guruh kationlari aralashmasini tizimli Tahlilini asosiy bosqichlarini ko’rsating.

3. Nima uchun IV guruhni V va VI guruhdan ajratayotganda natriy gidroksidi va vodorod peroksidi qo’shiladi? Reaksiya tenglamalarini kimyoviy formulalarini yozing.