Ibtidoiy dinlarning mohiyati. Reja: 2. Ilk diniy tasavvurlar 3. Insoniyatning qadimiy hayot tarzi - Birinchi, “teologik yondashuv”
paydo bo‘lishi bevosita insoniyatning yaralishi bilan bog‘liq);
(dinning
- Ikkinchi, “materialistik yondashuv”
(dinlar soddadan - murakkabga, umumiylikdan - xususiylikka, ko‘pxudolikdan - yakkaxudolikka tomon uzoq tarixiy evolyutsion jarayonni bosib o‘tgan)
- Tomas Gobbs – odamlarning tabiat va jamiyat rivojlanishi qonuniyatlarini bilmasligi,ular oldidagi ojizligi, doimo tahlika va qorquvda yashashlari natijasida din vujudga kelgan;
- Ogyust Kont va Lyudvig Buxnerlar - din bu ijtimoiy hodisa, inson tafakkuri, emotsiyalari mahsulidir;
- ingliz faylasufi Xerbert Spenser - ibtidoiy qabila dinlarining kelib chiqishiga qo‘rquv natijasida “ajdodlarga sig‘inish” sabab bo‘lgan;
- taniqli psixolog Zigmund Freyd - dinning kelib chiqishi aynan qo‘rquv hissi bilan bog‘liq;
- Bu nafaqat uning hayoti va faoliyatiga, fe'l- atvoriga, balki uning fikrlash darajasiga, kuchli hayajonlanishiga, tasavvur etishiga, mustahkam haqiqiy yoki soxta mantiqiy qonuniyatlarni kashf etishiga ta'sir ko‘rsatdi.
- Ibtidoiy odamning jismoniy, fiziologik, asab- endokrin, biologik, psixologik va boshqa sohalari o‘ziga xos xususiyatlarga ega edi.
- Totem so‘zi - Shimoliy Amerikada yashaydigan Ojibva qabilasi tilida
«uning urug‘i» ma'nosini
anglatadi. Uning mohiyati
«odamlarning hayvonot yoki o‘simlikning muayyan turlariga qarindoshlik aloqalari
bor», deb e'tiqod qilishdir.
- Animizm (lotin tilida anima - ruh, jon ma'nolarini anglatadi). Animizm ruhlar mavjudligiga ishonch, tabiat kuchlarini ruhlantirish hayvonot, o‘simlik va jonsiz jismlarda ruh, ong va tabiiy qudrat borligi haqidagi ta'limotni ilgari suruvchi ilk diniy shakllardan biri.
- Animizm zamonaviy dinlarning barchasining asosiy aqidaviy qismini tashkil etadi. Jumladan, jahon dinlari bo‘lmish buddaviylik, xristianlik va islomda ham ruhlar
haqidagi ta'limot mavjud.
- Shomonlik yoxud sehrgarlik («shomon» so‘zining tungus tilidagi ma'nosi «sehrgarlik»). Sehrgarlik (afsun, magiya) real natijalar olish uchun ilohiy kuchlarga ta'sir etish maqsadida amalga oshiriladigan ritual - urf-odatlar majmuasidir.
- Shamanlar va afsungarlar jazavali va asabiy kishilar bo‘lib, odamlar ularni ruhlar
bilan muloqotda bo‘lish, ularga jamoaning umid va niyatlarini yetkazish, ularning irodasini talqin qilish qobiliyatiga ega ekanligiga chuqur ishonganlar.
- Neolit revolyutsiyasi odamlarning turmushini, ularning ta'sir etadigan barcha sohalarni tubdan o‘zgartirdi;
- Odam o‘simliklarni o‘stirish, ozuqa zahiralarini hosil etishni asta-sekin o‘rgandi va bu odamni o‘troq hayot kechirishga majbur etdi. Qadim hayvonlarni qo‘lga
o‘rgatgan hamda ular berayotgan
mahsulotdan foydalanishni o‘rgandi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
