Infraqizil nurlar va uning texnikadagi o’rni Reja. Infraqizil nurlanish spektrlari

Farg’ona davlat universiteti fizika matematika fakulteti FAO’M yo’nalishi 17,11 – guruh talabasi Avazova Mushtariyningning seminar mashg’ulotiga tayyorlagan taqdimoti

Infraqizil nurlar va uning texnikadagi o’rni

Reja.

1.Infraqizil nurlanish spektrlari.

2.Infraqizil nurlanishni tehnikada, hayotda qo’llanilishi.

3.Xulosa.

Kirish.

• Kirish.
• Elektromagnitik to’lqinlar shkalasi juda uzun elektromagnitik radioto’lqinlardan tortib uzunligi angstremning mingdan bir ulushlari bilan o’lchanadigan to’lqinlargacha bo’lgan uzluksiz ravishda to’ldirilgan gradatsiyadan iborat.Yanada qisqa to’lqinlar bo’lishi mumkinligi inkor etilmaydi. Masalan, yorug’lik tezligiga yaqin tezlik bilan harakatlanuvchi korpuskulyar oqimidan iborat bo’lgan kosmik nurlar o’tganda to’lqin uzunligi juda qisqa bo’lgan lar xosil bo’ladi.

Spektr Soxasi	To’lqin Uzunligi	Atmosferadan O’tish imkoniyati	Kuzatish usuli	Qabul qilish
	<0,1A0	N,O,N2,O2O3va xavo molekulalari		Foton xisoblagich, ionlashish Kamerasi, Fotoemulsiya lyumenaforlar
Rentgen nuri	0,1-100A0	Kuchli yutiladi		Foton xisoblagich, ionlashishKamerasi, Fotoemulsiya lyumenaforlar
Ultrabinafsha nuri	100-3900A0	Qisman yutiladi		Kuz, foto emulsiya Fotokatod
Ko’rinish nurlari	3900-7600A0	Yutilmaydi		Kuz, foto emulsiya Fotokatod
Infraqizil nurlar	0,76-15mm	Yutilmaydi		Bolometr , termo juft ,Fotoqarshilik maxsus Fotokatod va fotoe’mulsiya
Radio to’lqin	15mk-1mm 1mm dan uzun	1mm,4,5mm,8mm va 1sm dan 20m gachani o’tkazadi.Kuchsiz yutiladi N2O, SO2va boshqa Molekulalarning Qisman yu7tish yo’llari Kuchli molekulyar yutilish	Qisman yer sirtida Aerostatlar yordamida Yer sirtidan	Radioteleskop

Elektromagnitik to’lqinlar shkalasi.

• Elektromagnitik to’lqinlar shkalasi.
• Rentgen nurlari odatdagi yorug’likdano’zining
• to’lqin uzunligi juda kichik bo’lishi jihatidan
• farq qiladigan elektromagnitik to’lqinlar ekanligini ko’rsatadi. Biroq Rentgen nurlarning to’lqin uzunliklari ham nihoyatda xilma-xildir. Elektromagnitik to’lqin shkalasi juda uzun elektromagnitik radioto’lqinlardan tortib uzunligi angstremning mingdan bir ulushlari bilan o’lchanadigan to’lqinlargacha bo’lgan uzluksiz
• ravishda to’ldirilgan gradatsiyadan iborat Yanada qisqa to’lqinlar bo’lishi mumkinligi inkor
• etilmaydi.

. Masalan: yo rug’lik tezligiga yaqin tezlik bilan harakatlanuvchi korpuskulyar oqimidan iborat bo’lgan kosmik nurlar o’tganda to’lqin uzunligi juda qisqa bo’lgan nurlar hosil bo’ladi.

• . Masalan: yo rug’lik tezligiga yaqin tezlik bilan harakatlanuvchi korpuskulyar oqimidan iborat bo’lgan kosmik nurlar o’tganda to’lqin uzunligi juda qisqa bo’lgan nurlar hosil bo’ladi.
• Ektromagnitik to’lqinlarning butun shkalasi to’g’risida tasavvur beradi. Diagrammaning ustki qismidagi angstrem hisobida ifodalangan to’lqin uzunliklari
• , pastki qismida to’lqinlar nomi yozib qo’yilgan

. Sohalarning bir-birini qisman qoplashi sohalarga bunday bo’lishning naqadar shartli ekanligini ko’rsatadi. Shkalaga yozilgan to’lqin uzunliklarining diapozoni nihoyatda katta bo’lishi tufayli shkala logarifmik masshtabda tasvirlanadi.

• . Sohalarning bir-birini qisman qoplashi sohalarga bunday bo’lishning naqadar shartli ekanligini ko’rsatadi. Shkalaga yozilgan to’lqin uzunliklarining diapozoni nihoyatda katta bo’lishi tufayli shkala logarifmik masshtabda tasvirlanadi.

Infraqizil nurlar

• Infraqizil nurlar
• .
• Infraqizil nurlar elektromagnit to’lqinlar shkalasida radioto’lqinlar va ko’zga ko’rinuvchi qizil yorug’lik o’rtasida joylashgan. Uning to’lqin uzunligi 2 mm dan 760 nm gacha oraliqda bo’ladi. Bu nurlarning chastotasi qizil nurnikidan kichikroq bo’lgani uchun infraqizil , ya’ni qizildan pastroq chastotali deb nomlangan. U
• 1800- yilda ingliz olimi V. Gershel tomonidan kashf qilingan bo’lib , juda katta energiyaga ega.

Bu nurlar tushgan joyini juda qattiq qizdiradi va shu sababli unga issiq nur deb nom berilgan.

• Bu nurlar tushgan joyini juda qattiq qizdiradi va shu sababli unga issiq nur deb nom berilgan.
• Volfram tolali cho’g’lanma va gaz to’ldirilgan turli xil lampalar infraqizil nurlarning manbayi bo’ladi. Infraqizil nurning eng kuchli tabiiy manbayi- Quyosh. Quyosh nurlarining qariyb yarmi infraqizil nurlardan tashkil topgan. Infraqizil nurlar inson va jonli organizmlarning to’qimalariga singib , barcha biologik jarayonlarning borishiga ijobiy ta’sir ko’rsatadi. Uning qishloq ho’jaligidagi ahamiyati katta .

Shisha va shaffof plyonkalardan o’tgan infraqizil nurlar parnik ichida issiqlik energiyasiga aylanadi.Shuningdek, bu nurlar mevalar , sabzavotlar va boshqa narsalarni ko’rinuvchi tasvirlarga aylantiruvchi asboblar ham mavjud. Infraqizil nurlar yordamida qorong’ulikdagi narsalarning joyini aniqlash mumkin.

• Shisha va shaffof plyonkalardan o’tgan infraqizil nurlar parnik ichida issiqlik energiyasiga aylanadi.Shuningdek, bu nurlar mevalar , sabzavotlar va boshqa narsalarni ko’rinuvchi tasvirlarga aylantiruvchi asboblar ham mavjud. Infraqizil nurlar yordamida qorong’ulikdagi narsalarning joyini aniqlash mumkin.

Infraqizil lazerlar Yerda va kosmosda aloqa o’rnatishda hamm ishlatiladi. Infraqizil to’lqinlarni Gershel bu to’lqinlarni Quyoshning spektrining qizil uchidan narida yotgan to’lqin uzunligiga ega bo’lgan nurlari tushayotgan sezgir termometrning isishini kuzatganda topgan. Bu nurlar ham ko’zga ko’rinadigan yorug’lik bo’ysunadigan qaytish va sinish qonunlariga bo’ysunishini ham Gershel 1801-yilda Ritter va u bilan baravar Vollaston Quyosh spektrida uning binafsha uchidan narida kumush xloridga himiyaviy ta’sir ko’rsatadigan ko’zga ko’rinmas nurlanish borligini kashf etdilar.

• Infraqizil lazerlar Yerda va kosmosda aloqa o’rnatishda hamm ishlatiladi. Infraqizil to’lqinlarni Gershel bu to’lqinlarni Quyoshning spektrining qizil uchidan narida yotgan to’lqin uzunligiga ega bo’lgan nurlari tushayotgan sezgir termometrning isishini kuzatganda topgan. Bu nurlar ham ko’zga ko’rinadigan yorug’lik bo’ysunadigan qaytish va sinish qonunlariga bo’ysunishini ham Gershel 1801-yilda Ritter va u bilan baravar Vollaston Quyosh spektrida uning binafsha uchidan narida kumush xloridga himiyaviy ta’sir ko’rsatadigan ko’zga ko’rinmas nurlanish borligini kashf etdilar.

. Keyinchalik ultrabinafsha va infraqizil nurlanishni tadqiq etishni boshqa metodlari ham topildi. Maxsus ravishda ishlov berilgan fotoplastinkalar yordamida infraqizil nurlanishni ham fotosurat ga olish mumkin. Biroq bu yo’l bilan gacha bo’lgan nurlarnigina qayd qilish mumkin. 100 mkm gacha bo’lgan infraqizil nurlanishni qayd qilishga imkon beradigan zamonaviy fotoelement va fotoqarshiliklarda infraqizil nurlarga bo’lgan sezgirlik yanada anchagacha davom etadi.

• . Keyinchalik ultrabinafsha va infraqizil nurlanishni tadqiq etishni boshqa metodlari ham topildi. Maxsus ravishda ishlov berilgan fotoplastinkalar yordamida infraqizil nurlanishni ham fotosurat ga olish mumkin. Biroq bu yo’l bilan gacha bo’lgan nurlarnigina qayd qilish mumkin. 100 mkm gacha bo’lgan infraqizil nurlanishni qayd qilishga imkon beradigan zamonaviy fotoelement va fotoqarshiliklarda infraqizil nurlarga bo’lgan sezgirlik yanada anchagacha davom etadi.

Infraqizil nurlarning fosforensstensiya ravshanligiga ko’rsatadigan ta’siridan foydalanib , spektrning 1,7 mkm gacha bo’lgan sohani tadqiq qilishga imkon yaratildi. Har qanday to’lqin uzunligi uchun qo’llaniladigan issiqlik metodi infraqizil nurlanish bilan ishlashda, ayniqsa, 2 mkm dan ortiq to’lqin uzunlikli nurlar bilan ishlashda xozirga qadar ham keng qo’llaniladi. Bunda juda sezgir termometrlar , ayniqsa gradusning milliondan bir ulushi (10-6K) qadar temperatura ko’tarilishini qayd qilishiga imkon beradigan elektr termometrlari ishlatiladi.

• Infraqizil nurlarning fosforensstensiya ravshanligiga ko’rsatadigan ta’siridan foydalanib , spektrning 1,7 mkm gacha bo’lgan sohani tadqiq qilishga imkon yaratildi. Har qanday to’lqin uzunligi uchun qo’llaniladigan issiqlik metodi infraqizil nurlanish bilan ishlashda, ayniqsa, 2 mkm dan ortiq to’lqin uzunlikli nurlar bilan ishlashda xozirga qadar ham keng qo’llaniladi. Bunda juda sezgir termometrlar , ayniqsa gradusning milliondan bir ulushi (10-6K) qadar temperatura ko’tarilishini qayd qilishiga imkon beradigan elektr termometrlari ishlatiladi.

. Quyosh spektriga oid bunday taqsimot 1-rasmda sxema tarzida ko’rsatilgan.

• . Quyosh spektriga oid bunday taqsimot 1-rasmda sxema tarzida ko’rsatilgan.

50

20

10

0

0,5

1,5

1,0

30

40

To’lqin uzunligi katta bo’lgan infraqizil nurlanishni o’rganishdagi asosiy qiyinchilik bu nurlanishning yetarlicha quvvatli manbaini topishdadir. Infraqizil nurlanishning odatdagi manbai qizdirilgan jism hisoblanadi. Temperatura uncha yuqori bo’lmaganda nurlanish intensivligi juda kichik bo’ladi; Temperatura ko’tarilganda esa nurlanayotgan energiyaning umumiy quvvati tez ortadi , biroq nurlanish maksimumi tobora qisqa to’lqinlarga to’g’ri keladi , shuning uchun uzun to’lqinli nurlar energiyasi uncha ko’p ortmaydi

• To’lqin uzunligi katta bo’lgan infraqizil nurlanishni o’rganishdagi asosiy qiyinchilik bu nurlanishning yetarlicha quvvatli manbaini topishdadir. Infraqizil nurlanishning odatdagi manbai qizdirilgan jism hisoblanadi. Temperatura uncha yuqori bo’lmaganda nurlanish intensivligi juda kichik bo’ladi; Temperatura ko’tarilganda esa nurlanayotgan energiyaning umumiy quvvati tez ortadi , biroq nurlanish maksimumi tobora qisqa to’lqinlarga to’g’ri keladi , shuning uchun uzun to’lqinli nurlar energiyasi uncha ko’p ortmaydi

. Hozirgi vaqtda to’lqin uzunligi taxminan 1 mm bo’lgan infraqizil to’lqinlar kuzatiladi. Yanada uzunroq elektromagnitik to’lqinlar elektromagnitik tebranishlar hosil qilish metodi bo’yicha osonroq yaratilar ekan; birinchi bo’lib Gers ishlatgan bu metodni biz elektr to’g’risidagi talimotda o’rganamiz. Infraqizil to’lqinlar bilan Gers to’lqinlari orasidagi oraliqni to’ldirish borasidagi ishlarda rus tatqiqotchilarining ya’ni P.N.Lebedev, M.A.Levitskaya, A.A.Arkadeva-Glagolevalarning ishlari muhim rol o’ynaydi.

• . Hozirgi vaqtda to’lqin uzunligi taxminan 1 mm bo’lgan infraqizil to’lqinlar kuzatiladi. Yanada uzunroq elektromagnitik to’lqinlar elektromagnitik tebranishlar hosil qilish metodi bo’yicha osonroq yaratilar ekan; birinchi bo’lib Gers ishlatgan bu metodni biz elektr to’g’risidagi talimotda o’rganamiz. Infraqizil to’lqinlar bilan Gers to’lqinlari orasidagi oraliqni to’ldirish borasidagi ishlarda rus tatqiqotchilarining ya’ni P.N.Lebedev, M.A.Levitskaya, A.A.Arkadeva-Glagolevalarning ishlari muhim rol o’ynaydi.

Xulosa.

• Xulosa.
• Infraqizil to’lqinlar elektromagnit to’lqinlar hisoblanadi. Bunday to’lqinlarni qizdirilgan har qanday jism xatto bu jism yorug’lik chiqarmayotganda ham nur chiqaradi. Masalan honadagi issiq pechka yoki isitish batareyasi atrofidagi jismlarni sezilarli darajada isituvchi infraqizil to’lqinlar chiqaradi. Shuning uchun in fraqizil to’lqinlar ko’pincha issiqlik to’lqinlari deb ataladi.

Ko’zga ko’rinmas infraqizil to’lqinlarning uzunligi qizil nurlar to’lqin uzunligidan katta bo’ladi. Elektr yoyining va cho’g’lanma lampaning nurlanish energiyasining maksimal qiymati infraqizil nurlarga to’g’ri keladi. Infraqizil nurlar lak –bo’yoq qoplamlarini , sab zovot, meva va boshqalarni quritish uchun ishlatiladi. Obektning ko’zga ko’rinmas infraqizil

• Ko’zga ko’rinmas infraqizil to’lqinlarning uzunligi qizil nurlar to’lqin uzunligidan katta bo’ladi. Elektr yoyining va cho’g’lanma lampaning nurlanish energiyasining maksimal qiymati infraqizil nurlarga to’g’ri keladi. Infraqizil nurlar lak –bo’yoq qoplamlarini , sab zovot, meva va boshqalarni quritish uchun ishlatiladi. Obektning ko’zga ko’rinmas infraqizil
• tasvirini ko’rinadigan tasvirga aylantiruvchi asboblar yaratilgan. Qorong’uda ko’rishga imkon beradigan durbinlar va opt nishonga olgichlar tayyorlanmoqda.

Foydalanilgan Adabiyotlar

• Foydalanilgan Adabiyotlar
• 1. G.S. LANDSBERG ,, Optika’’ . 1981yil. .
• 2. A.G.G’aniyev , A.K .Avliyoqulov , T.A. Alimardonova . ,,Fizika’’ II qism. Akademik litsey va KHKlar uchun darslik .