Inga Sikorska: dushmanlik tili nima va uni jurnalistikada qanday yengish kerak?
Download 1.4 Mb. Pdf ko'rish
|
mpdf (3)
|
Inga Sikorska: dushmanlik tili nima va uni jurnalistikada qanday yengish kerak? OAVda nafrat tili nima? Buni tushunish uchun bir nechta omillarni aniqlash kerak.
gender yoki ijtimoiy guruh vakillari uchun yoqimsiz va kamsituvchi deb hisoblanadigan nafratli ritorika, har qanday salbiy baho ifodalari va vizual tarkibga aytiladi. Nafrat tili kamsitishning bir turi bo’lishi mumkin, mojaro qo’zg’atishga va murosasizlikka undashi mumkin. Yoki ba’zi shablonli iboralar ijobiy kontekstda ishlatilsa, bunday hollarda mojaroni qo’zg’atishga undamayatgan bo’lishi mumkin. Nafratli tili- bu har qanday irq, etnik, diniy, gender yoki ijtimoiy guruh vakillari uchun yoqimsiz va kamsituvchi deb hisoblanadigan salbiy baholash va vizual tarkibning har qanday shaklidir. Paradoks shundaki, nafratni ifodalash so’z erkinligining bir qismidir va aksariyat hollarda uni ta’qiqlab bo’lmaydi. Ammo, shuni unutmangki, so’z erkinligi ichki axloq masalasidir va mojarolarga sezgir jurnalistika shu tamoyilga asoslanadi.
Ko’pincha nafrat ritorikasi og’zaki mazmun jihatidan ba’zi odamlar uchun rost bo’lishi mumkin, ammo haqoratli bo’lgan past nazar bilan qarash va stereotiplarda namoyon bo’ladi. Masalan, nozik mavzulardagi hikoyalarda jurnalistlar ko’pincha qaharmonlarni tasvirlashda umumlashgan nutq iboralari va konflikt qo’zg’ovchi stereotiplardan foydalanadilar.
shakllangan stilistik jihatdan rangdor nutq imboralaridir. Stereotiplar – bu biror bir guruh vakillarining boshqa guruh vakillariga nisbatan umumiy xulosalari. Nafratli nutq yoki tilning ommaviy axborot vositalarida juda keng tarqalgan ba’zi misollar: diniy guruhlarga mansubligiga, «Uning ekstremistik soqoli va kalta shimi bor edi». «Mikroavtobusda o’ralgan ayol va soqol bir biriga yaqin o’tirgan (qirg’iz chada sakalcan bu yosh soqolli odam, diniy mutassib)». («O’rta Osiyodagi Tinchlikparvarlik va Media
«Kavkaz millatiga mansub va osiyoliklar hariplar o’rtasida urushi bo’lgan». «Ularning bolalari maktabga bormaydilar, chunki hamma lo’lilar- o’g’rilardir va ba’zilari bu ishni har kuni qilishlari kerak» («O’rta Osiyodagi Tinchlikparvarlik va
«Biz ularning payg’ambar hadislariga muvofiq harakat qilayotganlarini ko’rmoqdamiz. Yuqori qavatlardan besoqolvoz va pedofillar pastga irg’itmoqdalar » («O’rta Osiyodagi Tinchlikparvarlik va Media Texnologiyalari Maktabining dushman tilini ommaviy axborot vositalarida monitoring qilish misollari ta’lim maqsadlarida namoyish etildi») va ijtimoiy guruhlarga mansubligiga ko’ra. «qishloqlardan kelgan irkitlar va hariplar(Qozog’istondagi mambetalar, O’zbekistonda harip) poytaxtni tufurib tashlangan shaharga aylantirdi. Hammasini chiqqan joyiga qaytarib yuborib, dalada shudgor qildirish kerak! » («O’rta Osiyodagi
Misollarda ta’kidlangan klishe va stereotiplar nafrat nutqining salbiy baholash turi bo’lib, uni ta’qiqlab bo’lmaydi, chunki bu noqonuniy emas. Ammo axloq va to’g’rilik nuqtai nazaridan, jurnalistlar kundalik nutqida tanish bo’lishi mumkin bo’lgan bunday keng ishlatiladigan iboralarni o’z maqolalarida ishlatmasliklari kerak. Buning sababi shundaki, bunday stilistik jihatdan rangdor klishelar, ayniqsa mojarolarga moyil mavzularga oid materiallarda, zaif guruhni yanada ruhiy tushkunlikka solishi va ular haqida salbiy tasavvurlarini kuchaytirishi mumkin. Jamiyatda tavsiflangan guruhlarga nisbatan murosasizlikni oshirmaslik uchun ushbu klishe va stereotiplarni qanday so’zlar bilan almashtirish mumkin? «Uning ekstremistik soqoli va kalta shimi bor edi» «Mikroavtobusda o’rangan ayol va soqol o’tirgan edi(qirg’iz tilida – yosh soqolli odam, diniy muta’assib)» «Kavkaz millatiga mansub shaxslar va osiyolik hariplar o’rtasida urush bo’lgan» «Ularning bolalari maktabga bormaydi, chunki lo’lilarning hammasi o’g’ri, shuning uchun ba’zilari har kuni bu ishni qilishlari kerak» «Biz ularning payg’ambar hadislariga muvofiq harakat qilayotganlarini ko’rmoqdamiz. Yuqori qavatlardan besoqolvoz va pedofillar tashlab yuborilyapti» «qishloqlardan kelgan irkitlar va hariplar(Qozog’istondagi mambetalar, O’zbekistonda harip) poytaxtni tufurib tashlangan shaharga aylantirdi. Hammasini chiqqan joyiga qaytarib yuborib, dalada shudgor qildirish kerak! » Qanday iboralar mumkin emas va qandaylari mumkinligiga misollar: “Uning ekstremistik soqoli va kalta shimi bor edi.” “U soqolli, kalta shim kiygan odam edi.”
«Mikroavtobusda o’rangan ayol va soqol o’tirgan edi» «Mikroavtobusda ro’mol o’ragan ayol va soqolli bir erkak yonma-yon o’tirishar edi».
o’rtasida urush bo’lgan». «O’n kishilik jang bo’ldi»
«Ularning bolalari maktabga bormaydi, chunki lo’lilarning hammasi o’g’ri, shuning uchun ba’zilari har kuni bu ishni qilishlari kerak» «Ularning bolalari maktabga bormaydilar, o’zlari ham ishlamaydilar va ko’chada tilanchilik qiladilar va har kuni buni qilishlari kerak»
«Biz ularning payg’ambar hadislariga muvofiq harakat qilayotganlarini ko’rmoqdamiz. Yuqori qavatlardan besoqolvoz va pedofillar tashlab yuborilyapti» «Biz ularning payg’ambar hadislariga muvofiq harakat qilayotganlarini ko’rmoqdamiz. Yuqori qavatlardan besoqolvoz va pedofillar tashlab yuborilyapti»
«qishloqlardan kelgan irkitlar va hariplar(Qozog’istondagi mambetalar, O’zbekistonda harip) poytaxtni tufurib tashlangan shaharga aylantirdi. Hammasini chiqqan joyiga qaytarib yuborib, dalada shudgor qildirish kerak! » «Qishloqlardan kelgan ichki muhojirlar poytaxtni tuflab tashlangan shaharga aylantirmoqdalar»
Nafrat tili jurnalistikada yashirin shakllarda ham keng tarqalgan. Ba’zida, xavfsizlik masalalarini yoritishda, muxbirlar nafratli nutq atamalarni buzish va tushunchalarni almashtirish shaklida ishlatadilar, buning qanday oqibatlarga olib kelishini o’ylamaydilar. Gazeta maqolasidan ushbu xatboshidagi kabi: «Manbaning so’zlariga ko’ra, D. tinchgina odam bo’lgan. Uning ta’kidlashicha, o’sha paytda hujumlar tashkilotchisi masjidga bormagan». Ushbu gapdan auditoriya shunday xulosa qilishlari mumkin:
tushunchalarni almashtirish bilan bir qatorda, Islomni terrorizm bilan asossiz bog’lash ham namoyon bo’ladi. «Manbaning so’zlariga ko’ra, D. tinchgina odam bo’lgan. Uning ta’kidlashicha, o’sha paytda hujumlar tashkilotchisi masjidga bormagan». tushunchalarni almashtirish asossiz
Islomni terror bilan bog’lash Yana bu kabi gaplar ham nafrat ritorikasining shakllaridan biridir, garchi unda haqoratli so’zlar mavjud emas bo’lsada “O’z etnik guruhining ustunligi to’g’risida fikr yuritish”ga doir gaplar mavjud.
Va bu yerda juda kam kishi o’ylashi mumkin bo’lgan jihat shundaki, bir guruhning etnik maqtovchi va ko’klarga ko’taruvchi bunday gaplar, ommaviy axborot vositalari orqali tarqatilganda shu davlatda yashovchi boshqa millat vakillarini, boshqa etnik guruhlarning maqomini avtomatik ravishda pasaytiradi va shu bilan bu guruhlarni chetga suradi. “Millat” so’zining o’rniga mamlakatning nomini ko’rsatib, shunday deyish to’g’ri bo’ladi: “Biz shunday va bunday mamlakatning buyuk xalqimiz”, bu ijobiy gap bo’lib, jamiyatni birlashtiradi va jipslashtiradi. «Biz —– davlatning buyuk xalqimiz» Nafratli tilning yana bir keng tarqalgan turi, stereotiplar va taxminlarni umumlashtirish orqali diniy, etnik yoki har qanday ijtimoiy guruhning salbiy qiyofasini yaratish deb tasniflanadi. «Xitoyliklar barcha ish joylari egallab olganlarii sababli, kichik qirg’iz xalqi yo Rossiyada ishlashga, yoki Suriyada jihod uchun jang qilishga majbur bo’lmoqda». Maqoladagi ushbu misol bir vaqtning o’zida turli xil dushman tillar shaklida bir nechta xatolarni o’z ichiga oladi:
stereotip – xitoy etnik guruhini salbiy kontekstda eslash. Shu bilan birga, chap yoki o’ng tarafda yozuvlar ko’rinadi: «Barcha ishlarni xitoyliklar egallab oldilar» – bu umumlashtiruvchi stereotip, hech qanday faktlar bilan tasdiqlanmagan – xitoylik etnik guruh haqida salbiy konteksga bog’lash: Keyin yuqoridagi jumla o’chirib tashlanadi va yangi bir yozuv paydo bo’ladi:
salbiy tasvirni yaratish. Etnik guruhga nisbatan “kichik” degan so’zni qo’llash ushbu etnik guruhga tegishli bo’lgan auditoriyada o’zini pastga urilgan his qilishiga olib kelishi mumkin.
Негативнооценочные формы языка вражды: Влияние и последствия
Quiz Maker
Siz matnlarda, iqtiboslarda, bayonotlarda uchraydigan salbiy bo’yoqdorlikka ega dushmanona nutqning elementlarini oddiy so’z erkinligi chegaralaridan ajrata olasizmi, bunday nutqni chop etish qonunga hilof deb topilib ularni nashr qilganlarga nisbatan har xil jazo choralari qo’llanishi mumkin, shular qatorida jinoiy javogarlikka tortish kabi jazo ham. Agar siz ushbu savolga “ha” deb javob bergan bo’lsangiz, ushbu maqolani oxirigacha o’qishingiz shart emas, chunki siz ehtimol til ekspertizasi sohasidagi yuqori malakali mutaxassissiz. Biroq, jurnalistlar va Markaziy Osiyodagi onlayn-kontent yaratuvchilari ko’pincha bu masala bo’yicha bahslashishadi va bitta xulosaga kelishlari qiyin. Hatto ommaviy axborot vositalarida dushmanona va ksenofobik ritorika nutqi bo’yicha xalqaro hujjatlarni chuqur o’rganish ham bu muammo haqida aniq tasavvur berolmaydi.
“Nafratli (dushmanona) nutq” atamasi Markaziy Osiyo 1. mamlakatlari qonunlarida hech qayerda uchramaydi. Biroq, xalqaro jurnalistika standartlari jurnalistlarga turli xil murosasizlikni qo’zg’atmaslik uchun “dushman tili” dan foydalanishdan voz kechishni tavsiya qiladilar. Bu turli xil xalqaro va Evropa axloq kodekslarida va yangi Internet etikasida ham ko’rsatilgan. [1]
Jahon amaliyotida “nafrat nutqi” ning noqonuniy 2. shakllari diskriminatsiyaga qarshi qonun sifatida kvalifikatsiya qilingan. Bu yerda asosiy tushuncha – jamoatchilikda nafrat kayfiyatini uyg’otib uni qo’zg’atishdir (ingliz tilida incitement of hatred). U xalqaro huquq terminologiyasiga asoslanadi va jiddiy oqibatlarga olib kelishi mumkin bo’lgan xavfli xatti- harakatlarni rag’batlantiruvchi bayonotlarni aniq qilib kriminallashtiradi. Shu sababli, ko’p mamlakatlarda jurnalistlar noqonuniy nafrat nutqi nima ekanligini va fikr erkinligi chegarasidan chiqmagan va ruhsat etilgan salbiy baholash to’g’risida aniq tushunchaga ega. Qonunga hilof nafrat nutqi – bu shunday og’zaki nutq va vizual tarkib shakllariki, ular mazmunan biror bir guruhga nisbatan diskriminatsiya va zo’ravonlik ishlatishga chaqiriqni anglatadi. Odatda qonunga hilof elementlarni o’z tarkibida ega bo’lgan jumlalar atayin Internet makonida tarqatiladi va internet makonini nazorat qiluvchi kompaniyalar tomonidan ohir oqibat oldirib tashlanadi.
va vizual tarkib shakillari bo’lib, ular odatda biron bir irq, etnik guruh, diniy konfessiya, gender yoki ijtimoiy guruhga nisbatan yoqimsiz va kamsituvchi mazmunga ega bo’ladi. Ko’pincha bunday nutq namunalari atayin tarqatilmaydi va ularni aytgan kishi mavjud jamiyatdagi streotiplar ta’sirida bunday yomon gaplarni aytib qo’yadi 3. Markaziy Osiyo mamlakatlarida kamsitishga qarshi qonunlar bunday shakllarda mavjud emas va ba’zi qonunlarda nafrat nutqining noqonuniy shakllarini nazariy jihatdan ajratib turadigan qonun moddalarining noaniq talqinlari qo’llaniladi. 4. O’rta Osiyo mamlakatlarining jinoyat kodekslarida “oshkoralik yoki ommaviy axborot vositalari va Internetdan foydalangan holda adovat yoki nafratni qo’zg’atish va targ’ibot qilish” ning ayrim turlari uchun javobgarlikni nazarda tutadigan bir qator moddalar mavjud. Shu sababli, huquqni qo’llash amaliyotida ba’zan jurnalistlar va onlayn- kontent yaratuvchilariga nisbatan “adovat yoki nafratni qo’zg’ash” ayblovlarga duch keladilar, asosan shunday ruhdagi iqtiboslarni, fikrlarni yoki vizual obrazlarni o’z materiallarida taqatganlari uchun.
5. Bundan tashqari, dushmanlik yoki nafratni qo’zg’atish to’g’risidagi moddalar ba’zi ekstremistik aksil-terror qonunlarida ham aks ettirilgan va ushbu faoliyat uchun qo’llaniladigan sanktsiyalar ham ko’rsatilgan. Bunday talqin ba’zi bir ommaviy baxsli bayonotlarni, shu jumladan nozik mavzular bo’yicha reportajda / sharhlarda / postlarda keltirilgan iqtiboslarni noqonuniy tarkib sifatida baholanishi mumkin bo’lgan amaliyotni yaratgan. Nafrat va adovatni qo’zg’atish to’g’risidagi Markaziy Osiyo qonunlari va bunday xatti-harakatlar uchun qo’llaniladigan sanktsiyalar:
Jazo chorasi Qozog’iston Respublikasi Jinoyat kodeksi 174-modda. Ijtimoiy, milliy, qabila, irqiy, mulkiy yoki diniy adovatni qo’zg’atish 1. Ijtimoiy, milliy, qabila, irqiy, sinf yoki diniy adovatni qo’zg’atishga, fuqarolarning milliy sha’ni va qadr-qimmatini yoki diniy tuyg’ularini tahqirlashga qaratilgan qasddan qilingan harakatlar, shuningdek fuqarolarning o’z diniga, sinfiga, kelib chiqishiga bo’lgan munosabati asosida o’zlarining ustunliklari yoki zaifliklarini targ’ib qilish. Agar ushbu harakatlar ommaviy yoki ommaviy axborot vositalari yoki telekommunikatsiya tarmoqlaridan foydalangan holda, shuningdek ishlab chiqarish yoki tarqatish orqali sodir etilgan bo’lsa, Ijtimoiy, milliy, qabila, irqiy, mulkiy yoki diniy nizolarni targ’ib qiluvchi adabiyotlar yoki boshqa axborot tashuvchilar vositasida amalga oshirilsa – ikki yildan yetti yilgacha ozodlikni cheklash yoki xuddi shu muddatga ozodlikdan maxrum etilish bilan jazolanadi.
Qirg’iz Respublikasi Jinoyat Kodeksidan 313-modda.Irqiy, etnik, milliy, diniy yoki mintaqalararo adovatni (nafratni) qo’zg’atish
1. OAV yoki Internet orqali tarqatilgan Irqiy, etnik, milliy, diniy yoki mintaqalararo adovatni (nafratni) qo’zg’atishga, milliy qadr-qimmatni kamsitishga qaratilgan harakatlar, shuningdek fuqarolarning o’z diniga, milliy yoki irqiy kelib chiqishiga asoslanib, jamoat oldida o’zining eksklyuzivlik, ustunlik yoki boshqa guruhning zaifligini targ’ib etishga qaratilgan harakatlar. 5 yildan 7 yilgacha qamoq jazosi
Tojikiston Respublikasining Jinoyat Kodeksi 189-modda . Milliy irqiy, diniy yoki diniy adovatni yo’q qilish
1) Milliy, irqiy, mahalliy yoki diniy adovatni yoki nafratni qo’zg’atishga, milliy qadr-qimmatni kamsitishga qaratilgan harakatlar, shuningdek fuqarolarning dinga, milliy, irqiy yoki mahalliy qarash asosida eksklyuzivligini targ’ib qilish, agar bunday harakatlar ochiqchasiga yoki OAV foydalangan holda amalga oshirilsa – besh yilgacha ozodlikni cheklash yoki shu muddatga ozodlikdan mahrum qilish bilan jazolanadi.
Turkmaniston Jinoyat Kodeksi 177-modda. Ijtimoiy, milliy yoki diniy adovatni qo’zg’atish
(1) Ijtimoiy, milliy, etnik, irqiy yoki diniy adovatni qo’zg’atishga qaratilgan qasddan qilingan harakatlar, nafrat, milliy qadr- qimmatni kamsitish, shuningdek fuqarolarning dinga, ijtimoiy, milliy, etnik yoki irqiy mansubligiga bo’lgan munosabati asosida eksklyuzivlik yoki zaiflikni targ’ib qilish, eng kam oylik ish haqining yigirma baravaridan qirq baravarigacha miqdorda jarima yoki uch yilgacha ozodlikdan maxrum etilish bilan jazolanadi.
O’zbekiston Jinoyat Kodeksining 156- moddasi. Milliy, irqiy, etnik yoki diniy adovat qo‘zg‘atish Milliy, irqiy, etnik yoki diniy adovatni targ‘ib qiluvchi materiallarni tarqatish maqsadida tayyorlash, saqlash yoki tarqatish, shunday qilmishlar uchun ma’muriy jazo qo‘llanilganidan keyin sodir etilgan bo‘lsa, — Top of Form
bazaviy hisoblash miqdorining olti yuz baravarigacha miqdorda jarima yoki uch yilgacha axloq tuzatish ishlari yoki bir yildan uch yilgacha ozodlikni cheklash yoxud uch yilgacha ozodlikdan mahrum qilish bilan jazolanadi.
nutqidan ajrata olish mumkin?
ogohlantiruvchi, tanqidiy, haqoratli bo’lishi mumkin; odamlar yoki tashkilotlarning xatti-harakatlariga, xususiyatlariga salbiy baho berilgan bo’lishi mumkin; biror narsa haqida tanqid yoki salbiy fikrni o’z ichiga oladi; ob’ektiv bo’lishi mumkin bo’lgan noto’g’ri ma’lumotlar, haqoratli yoki yoqimsiz gaplar, shuningdek klishelar va stereotiplar; turli guruhlarga qaratilgan taxminiy lekin maqsadli bayonotlarni o’z ichiga oladi Qonunga Hilof Nafrat Nutqi: Xarakatga chorlovchi shiorlar, irqiy, etnik, diniy, gender yoki ijtimoiy guruhlarga qarshi qatag’onlarga oid ochiq chaqiriqlar mavjud, bunday harakatlar amaliyotini oqlaydi; Ta’qiqlangan atributika va ramzlarni namoyish etadi, tegishli kontekstni va kutilayotgan harakatlarning aniq tavsifini beradi; ommaviy axborot vositalarida tarqatilgan material nisbatan keskin va nozik bo’lgan ijtimoiy-siyosiy vaziyatda sodir bo’ladi MUHIM:
Siyosiy tashkilotlarni, diniy yoki mafkuraviy birlashmalarni yoki g’oyalarni, milliy yoki diniy urf-odatlarni tanqid qilish noqonuniy mazmun yoki nafratni qo’zg’atishga qaratilgan harakat sifatida ko’rib chiqilmasligi kerak.
Xalqaro standartlar nuqtai nazaridan, agar birinchi 1. qarashda bayonot, iqtibos / maqola / audiovizual mahsulot (irqiy, etnik, diniy, gender, ijtimoiy guruhga nisbatan ba’zi baholovchi klishe va stereotiplar mavjud bo’lsa), biron bir harakatga undovchi lingvistik ishoralar mavjud bo’lmasa, biron bir guruhga qarshi qatag’on uyushtirishga undovchi aniq (taxminiy emas!) chaqiriqlar mavjud bo’lmasa, tegishli kontekst mavjud bo’lmasa, ya’ni, taklif qilinayotgan harakatlarning aniq tavsifi va ushbu media mahsulot tarqatiladigan ijtimoiy- siyosiy makonda yoritilgan mavzu nozik mavzu bo’lmasa –
bunday tarkib nafrat nutqining salbiy baholash shakli va shuning uchun qonunga hilof emas deb hisoblanadi. Agar siz nashr qilgan bayonot, iqtibos, maqola yoki 2. audiovizual mahsulot harakatga undaydigan shiorlarni o’z ichiga olgan bo’lsa: “uring”, “yoqing”, “o’ldiring”, “portlating” kabi harakatlarning aniq tavsifi va ularning zaruriyati asoslab berilgan holda ularni “kerak”, “zarur”, “majbur”, “yahshi bo’lar edi” kabi jumlalar bilan qo’llab-quvvatlangan bo’lsa va bu tajovizkor harakatlarni ob’ektni aniq ko’rsatilgan bo’lsa (umuman emas, balki aniq va tiniq)- bu noqonuniy tarkib sifatida baholanishi mumkin. Agar sizning bayonotingiz, iqtibosingiz, o’zingiz 3. yaratgan maqola yoki audiovizual mahsulot allaqachon sodir bo’lgan harakatlarga ijobiy baho berilgan bo’lsa, bu harakatlarni to’g’ri deb ularni oqlashga urinishga harakatlar bo’lsa va harakatlarni bajarganlar tog’ri ish qilgan degan g’oya bo’lsa unda bunday ta’riflar yana shunga o’xshash harakatlarni kelajakda sodir etishga undashi mumkin; OAV matnida mantiqiy aloqalar mavjud, boshqalar tomonidan salbiy baholanadigan odamlarning ijobiy baholash – bu ekstremistik faoliyat zarurligini oqlashdek gap va bu qonunga hilof material sifatida qabul qilinadi. Nafratni, adovatni yoki nafratni qo’zg’atuvchi xatti- 4. harakatlar, gipotetik tarzda kamsituvchi yoki haqoratli ko’rinishi mumkin bo’lgan oddiy gaplar emas, balki urush, diniy yoki boshqa ekstremizm, deportatsiya, genotsid, zo’ravonlikni ma’lum bir irqiy, etnik, diniy, gender, ijtimoiy guruh damalarga nisbatan zarurligini tasdiqlovchi yoki oqlovchi bayonotlar sifatida tushunilishi kerak yoki ushbu guruhning huquqlarini cheklashga undash ham bo’lishi mumkin. Shu sababli, ko’p odamlar ko’pincha noqonuniy tarkibni ma’lum bir odamlarga nisbatan murosasiz, salbiy baho beradigan
ma’noni anglatadigan bayonotlar bilan adashtiradilar. QANDAY QILIB ADASHMASLIK MUMKIN, Qonunga hilof materialni ishatib qo’ymaslik uchun? 1
Erkin so’zlash huquqi va nafrat nutqi o’rtasida farqni tushunib oling Sizga bunda quydagilar yordam beradi: o’zingiz yashayotgan mamlakatning qonunlarini bilish jurnalistik etika va me’yorlarga rioya qilish doimiy ravish o’z materiallaringizni nashr qilishdan oldin tekshirtirish doimiy ravishda majaroli va nozik mavzularni yoritishda mahsus jurnalistik terminlar lug’atidan foydalanish
mojaroli va nozik mavzularga oid materiallarni nashridan oldin bir necha bosqichli tahrir va tekshiruvlardan o’tkazing, sizning bu materialingizni nashr qilishdan oldin iloji boricha k’oproq odamlar o’qib chiqsin va o’z
fikrlarini aytsin; Kerak emas tafsilotlarni olib tashlang, tasvirlanayotgan guruhlar haqida salbiy tasavvur uyg’otmaslik uchun, sarlavhalarni vahimali qilishga urinmang, hech qaysi guruhni alohida ajratmang; Agar siz biror bir gapingiz yoki iqtibosingiz rasizmga tenglashtirsa bo’lishini bilsangiz yoki ksenofobik bo’lsa unda bu rostdan ham shunaqa – jurnalistik intuitsiya sizga to’g’ri aytyapti; Siz nima yozayotganingiz haqida ko’p o’ylamay, qanday auditoriya uchun yozayotganingiz haqida ko’proq fikr qiling.
Пройдите тест! Различие противозаконного и негативнооценочного языка заключается в: Разница между свободой выражения и противозаконным языком состоит в: Негативнооценочные формы языка вражды: Влияние и последствия
Quiz Maker – powered by Riddle
Quiz Maker – powered by Riddle [1]
CODE OF CONDUCT ON COUNTERING ILLEGAL HATE SPEECH ONLINE, U R L
https://ec.europa.eu/info/sites/info/files/code_of_conduct_on_ countering_illegal_hate_speech_online_en.pdf [2] Уголовный кодекс Республики Казахстан, 2014 год, https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=31575252&doc_id2=3157 5252#activate_doc=2&pos=223;-458&pos2=2359;-444 [ 3 ] У г о л о в н ы й к о д е к с К ы р г ы з с т а н а , 2 0 1 9 http://cbd.minjust.gov.kg/act/view/ru-ru/111527 [ 4 ] У г о л о в н ы й к о д е к с Т а д ж и к и с т а н а , 1 9 9 8 г о д , http://base.spinform.ru/show_doc.fwx?rgn=2324 [ 5 ]
У г о л о в н ы й к о д е к с Т а д ж и к и с т а н а , 1 9 9 8 г о д , http://base.spinform.ru/show_doc.fwx?rgn=2324 [ 6 ] У г о л о в н ы й к о д е к с У з б е к и с т а н а , 1 9 9 4 г о д , https://abortion-policies.srhr.org/documents/countries/05-Uzbe kistan-Criminal-Code-1994.pdf Inga Sikorska: mojarolarni yoritishda tinchlikparvarlik jurnalistikasi Xalqaro amaliyotda tinchlikparvarlik jurnalistikasi yoki tinchlik jurnalistikasi degan atama bilan tanilgan
jurnalistika turi nima ozi degan savolga javob bera olasizmi? Bu – ijobiy jurnalistikami? Bu – hokimiyat muammoni qanday hal qilayotgani haqida aytib beruvchi materiallar orqali mojaroni yumshatishmi? Yoki bu – siz yoritayotgan mojaroning xolis xronologiyasiga asoslangan faktlar va fikrlar muvozanatimi? Taklif etilgan uchta savolning hech biri tinchlikparvar jurnalistika emas, chunki u boshqa printsiplarga asoslangan. Tinchlikparvarlik jurnalistikasida uchta “YO’Q” qoidasi bor: – Mojaroni yumshatishga urinmang; – mojaroda aybdorlarni qidirmang; – Fikr va da’volarni tasdiqlangan dalillar sifatida tarqatmang. Tinchlikparvarlik jurnalistikasi mojarolarni yoritishda tahririyat va muxbirlarga tanlov qilish imkoniyatini beradi, tinglovchilarga
da bo’lish imkoniyatini berish uchun qanday faktlar va qaysi kontekstni taqdim qilish to’g’risida qaror qabul qilish. Kundalik ommaviy axborot vositalarida mojarolar haqida yangiliklar axborotlarni katta qismini tashkil qiladi va odamlar odatda tinchlikni saqlash uchun zo’ravonlik to’g’risidagi ma’lumotlarni efirga berilishi odatiy qilinishi kerak bo’lgan ish sifatida qabul qiladilar. Bu shuni anglatadiki, axborot maydonida yetakchi bo’lgan shov- shuvli va harbiy yangiliklarga talab ortib brogan sari, tinchlikparvar jurnalistikaning roli ortib bormog’i kerak. Jurnalistlar mojarolar, urushlar yoki zo’ravonliklarga barham berish va tinchlik borasida tashabbuslarni amalga oshirish uchun jamoatchilik fikrini shakllantirish maqsadida tadqiqotlar, muhokama olib borishi kerak, qolaversa dialog
yaratish yo’lida turli nuqtai nazarlarini taqdim etishlari kerak.
Tinchlikparvarlik jurnalistikasi – bu jamiyatda mojaroga zo’ravonliksiz munosabatda bo’lish imkoniyatini yaratish uchun muharrirlar va muxbirlar davom etayotgan mojarolar haqida qaysi xabarlarni va qanday qilib aholiga yetkazish haqida qaror qabul qilishlaridir. Xalqaro jurnalistika tarixida ommaviy axborot vositalari mojarolarni qo’zg’ashda ayblangan bir nechta holatlar mavjud. Ko’pincha bu nizoli vaziyatni noto’g’ri yoritilishi yoki yetarli darajada tasdiqlanmagan ma’lumot bilan bog’liq bo’lgan.
Shu sababli, tinchliksevar jurnalistika tamoyillarini tushunish bizga millatlararo, dinlararo, dinlar ichidagi, guruhlararo va ijtimoiy mojarolar kabi eng murakkab masalalarni yoritishda ijodiy yondashuvlardan foydalanish imkoniyatini beradi. Tinchlikparvarlik jurnalistikasining vositalari quyidagi masalalarni yoritishda qo’llaniladi: millatlararo dinlararo din ichidagi guruhlararo ijtimoiy mojarolar Tinchlikparvar jurnalistika tamoyillari а: Tinchlikka yo’naltirilganlik Birinchi va eng muhim qoida: agar siz ushbu ziddiyatlarning b i r o n b i r i n i y o r i t a y o t g a n bo’lsangiz, muammoni uchta a s o s i y j i h a t b i l a n o’rganishingiz kerak: а) ushbu mojaroning taraflari kimlar b) nizolashayotgan tomonlarning har birining maqsadlari nimadan iborat с) ushbu tomonlarning mojarolarga olib keladigan qanday muammolari mavjud. Odamlardan so’rang: mojaro kundalik hayotda ularga qanday ta’sir qiladi, ular aslida qanday o’zgarishlarni xohlashadi va ularning rahbarlarining pozitsiyasi yagona va eng yaxshi natija olib kela oladimi? Va nihoyat, mojaro taraflarini faqat ularning rahbarlaridan iqtibos keltirgan holda ajratmang. Ushbu qoidalardan foydalanish umumiy deb atalmish tinchlikni yaratishga yordam beradi. Mojaroning ikkala tomoni uchun ham hikoyangiz “hammaga maqbul qilib” yo’naltirilganligi va uni h a l q i l i s h b o ’ y i c h a m u n o z a r a l a r n i k u c h a y t i r i s h g a qaratilganligi bilan hammani e’tiborini tortadi. Bu shuni anglatadiki, siz ziddiyatda ikkala tomonni teng deb hisoblaysiz va sizning hisobotingizda ikkala tomon ham “g’alaba qozonadi”. Shunday qilib, siz muvozanatga erishasiz. Masalan, ijtimoiy guruhlar o’rtasida mojaro kelib chiqdi:
park hududi yaqinidagi ko’p qavatli binolardan iborat mahallada yashaydigan va atrof muhit, ekologiyaga qayg’uradigan shahar aholisi va bozorda ishlaydigan, o’z uylari bo’lmagan va tibbiy xizmatlardan foydalanish imkoniyati cheklangan ichki muhojirlar o’rtasida. Ular yozda istirohat bog’iga vaqtincha qo’nim topdilar, chunki yaqin atrofda kasalxona mavjud bo’lib, u yerda ularning bolalari davolanishga yuborilganlar. Mahalla aholisi bunga qarshi chiqishdi va mojaro boshlandi. Siz ushbu ikkita muammoni mutanosib ravishda namoyish qilishingiz kerak, shunda o’quvchilarda har bir tomonning ehtiyojlariga shubha qolmaydi. Hikoyangizni hech qaysi tarafga ziyon qilmaydigan tarzda yoritish, mojaroni muammo sifatida ko’rib chiqishga, uning kelib chiqishiga e’tibor berishga va kutilmagan lekin sodir bo’lishi mumkin bo’lgan oqibatlarining oldini olish uchun ochiq maydonni yaratishga ko’maklashadi. Bunday salbiy oqibatlarga kasalliklar, jarohatlar, zo’ravonliklar, tarkibiy, madaniy, ekologik zarar yetkazilishini qo’shish mumkin.
Siz rioya qilishingiz kerak bo’lgan ikkinchi tamoyil – bu haqiqatga va faktlarga jiddiy e’tibor berish, har tomondan yolg’onni fosh qilish va barcha h i y l a - n a y r a n g l a r n i o c h i b tashlashdir. Faktlarni hisobga olgan holda, siz tomonlarning har biridan teng miqdorda faktlarni olishingiz va ularni tekshirishingiz kerak. Bizning vaziyatimizda, biz ijtimoiy mojaroni o’rganayotganda, ziddiyatli tomonlarning orqasida turgan va mutlaqo boshqa maqsadlarga ega bo’lgan odamlar yoki siyosiy kuchlar bo’lishi mumkin; ba’zi oligarxlarning tijorat manfaatlari bo’lishi mumkin. Bularning barchasini faktlar asosida o’rganish va taqqoslash orqali tahlil qilishingiz kerak. Ommaga va oddiy odamlarga yuzlanish Tinchlikparvar jurnalistikasidagi uchinchi qoidasi – bu keng omma va oddiy odamlarga yuzlanish. Marginallashgan guruhlarning, ozchiliklarning ovozlarini ham o ’ z h i s o b o t i n g i z d a y o r i t i n g , u l a r o r a s i d a g i “Tinchlikparvarlar”ni toping, bu insonlar qaysi guruhga mansubligidan qat’i nazar, siz bularning fikrlari o’zingizning hisobotingiz qanday ta’sir ko’rsatishini ko’rasiz. Men o’z amaliyotimdan misol keltiraman.
2010 yilda Qirg’iziston janubida yuz bergan etnik zo’ravonlik paytida, men u yerda bo’lganimda va voqea joyidan materiallar
tayyorlaganimda, men o’zlarining jamiyatida hurmatga sazovor bo’lgan va qarama-qarshi tomonlarni yarashtirishga jur’at etadigan oddiy odamlar orasida yetakchilarning borligini aniqladim. Bu qarama-qarshi jamoalarda yashaydigan odamlar, ammo ular har ikki tomon bilan teng sharoitda gaplashishadi va odamlarni ko’ndira olishlari mumkin. Qonli vaziyatni hal qilish yo’lida bu insonlar qo’yayotgan qadamlaridan so’ng, men o’zimga ularni qayd qilib yozib qo’ydim va ular bilan keyin suhbatlashdim, so’ngra
“Qirg’izistonda olomon bilan kurashayotgan”maqtovlar eshitmagan” qahramonlar ” sarlavhali material yaratdim. Xulosa sifatida zo’ravonlikning avj olishiga yo’l qo’ymaslik uchun mediatsiya usullaridan foydalanish taklif qilindi. Natijada, tinchlikparvarlikni olg’a suruvchi materiallarda jasoratli odamlarga e’tibor berilishi tinglovchilarni tinch jamiyatga yo’naltirdi va hokimiyatga mojaroni hal qilish bo’yicha mahalliy tashabbuslarni ko’rsatib berdi.
Va endi biz tinchlikparvarlik jurnalistikasining “yechim qidirishga intilish” degan so’nggi, to’rtinchi tamoyiliga yaqinlashmoqdamiz. Bu shuni anglatadiki, o’z hikoyamizda biz quyidagi formulani keng qo’llashimiz mumkin: tinchlik = zo’ravonliksiz + ijod. O’zingizga muhim savolni bering, mojaroning pasaytirish yoki o’chirish uchun nima yordam bera olaman? ” Ya’ni mojaro ko’lamini toraytirish, keskinlikni kamaytirish, tinchlik jarayoniga o’tish uchun nima qila olasiz. Fikrmga qo’shiling, bu yuklatilishi mumkin bo’lgan eng ajoyib vazifa! Bu savolga ijodkorlik – bu tomoshabinlarga namoyish qilinayotgan hodisaning ko’rinmas tomonlarini ko’rsatish ekanligini anglab, javobni tayyorlang. Ushbu tamoyilni amalga oshirish usullaridan biri bu “qarama-qarshi tomonni anglab yetishdir”. Professional jurnalistlar qarama-qarshi tomonlar o’rtasidagi to’siqlarni yengib o’tish uchun har ikki tomon uchun birdek umumiy bo’lgan voqealarni qidirib topishlari mumkin. Munozaralar nizolarni murosali yo’l bilan hal qilish uchun yo’l ochadi. Foto: IWPR Masalan, bu ekologik muammolarni hal qilish, biznes istiqbollari, sog’liqni saqlash xizmatlaridan foydalanish yoki dehqonchilikning yangi usullari haqida umumiy yondashuvlar bo’lishi mumkin. Ikkala tomon uchun ham maqbul yechimlar to’g’risida materiallar tayyorlash mumkin. Shaharliklar va ichki muhojirlar o’rtasidagi ko’rib chiqilayotgan ijtimoiy mojaro misolida, ko’p qavatli uyda yashovchi hurmatli yetakchi bo’lgan biror insonni topish kerak va bu inson ichki migrantlar va ularning muammolari bilan shug’illanishi kerak bo’lgan agentliklar o’rtasida ushbu odamlarning muammolarini hal qilish uchun vositachi bo’lishi mumkin. Turli sabablarga ko’ra bu odamlar o’zlari bu davlat idoralariga murojat qila olmayotgan bo’lishlari mumkin. Axir, ularni park zonasiga joylashib olishlari – shunchaki mojaro instrumentidir! Va nihoyat, tinchlikparvarlik jurnalistikasi mojarolarni va nozik voqealarni yoritishda asosiy yana bir qoidaga amal qiladilar: biron bir tomonni tasvirlashda hech qachon dushmanona so’zlardan foydalanmang. Odamlarga nima bo’lganini tasvirlash uchun hissiy so’zlarni noto’g’ri ishlatishdan saqlaning. “Genotsid” butun bir xalqning yo’q qilinishini anglatadi. “Fojia” dramaning bir shakli bo’lib, unda kimningdir xatosi yoki zaifligi o’limga olib keladi. “Qatliom” qurolsiz va himoyasiz odamlarni qasddan o’ldirishdir. “Yomon niyyatli”, “shafqatsiz”, “o’ta shafqatiz”, “buzg’unchilarcha” terrorist, fanatik, ekstremist, fundamentalist. Bu nafrat uyg’otuvchi so’zlar har doim faqat qarama-qarshi (dushman) tomonni tasvirlashda beriladi. Va bunday tilni ishlatadigan jurnalist uchun bu qarama-qarshi tomonlardan birini qabul qilib yonini olishini anglatadi. Ya’ni xolislik va tarafkashlikni yo’qotishni anglatadi.
Endi tinchlikparvarlik jurnalistikasi elementlari bo’yicha qiyosiy mashqlar bajarishga harakat qiling. Ikkita yangilikni tahlil qiling va qaysi biri tinchlikparvar jurnalistika modeliga mos kelmasligini aniqlang? Nima uchun? Buni tushunish uchun o’zingizga bergan savollar ro’yxatini tuzing. Скачать упражнение миротворческая журналистика Download 1.4 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|