Inson rivojlanishiga nafaqat irsiyat, balki at- rof-muhit ham ta'sir qiladi chorshanba- bu voqelik

---

Inson rivojlanishiga nafaqat irsiyat, balki at-
rof-muhit ham ta'sir qiladi. chorshanba- bu voqelik, 
uning sharoitida shaxs rivojlanishi (geografik, milliy, 
maktab, oila); ijtimoiy muhit- ijtimoiy tizim, ishlab chi-
qarish munosabatlari tizimi, hayotning moddiy sharoit-
lari, ishlab chiqarish va ijtimoiy jarayonlar oqimining ta-
biati va boshqalar). Barcha olimlar atrof-muhitning in-
son shakllanishiga ta'sirini tan oladilar. Faqat ularning 
shaxsiyat shakllanishiga bunday ta'sir darajasiga bahola-
ri bir-biriga mos kelmaydi. Buning sababi shundaki, mav-
hum muhit mavjud emas. Insonning o'ziga xos ijtimoiy 
tizimi, o'ziga xos yaqin va uzoq muhiti mavjud. muayyan 
shartlar hayot. Ko'rinib turibdiki, qulay sharoitlar yara-
tilgan muhitda rivojlanishning yuqori darajasiga erishi-
ladi. Aloqa - bu muhim omil ta'sir inson rivojlanishi. Alo-
qa- bu inson faoliyatining universal shakllaridan biri (id-
rok, mehnat, o'yin bilan bir qatorda), odamlar o'rtasidagi 
aloqalarni o'rnatish va rivojlantirishda, shakllanishida 
namoyon bo'ladi. shaxslararo munosabatlar. Shaxs faqat 
muloqotda, boshqa odamlar bilan muloqotda shakllanadi. 
tashqarida insoniyat jamiyati ma'naviy, ijtimoiy, aqliy 
rivojlanish amalga oshirilmaydi. Yuqoridagilardan tash-
qari, shaxs shakllanishiga ta’sir etuvchi muhim omil 
ta’limdir. Tarbiya- bu maqsadli va ongli ravishda boshqa-
riladigan sotsializatsiya jarayoni (oilaviy, diniy, maktab 
ta'limi), sotsializatsiya jarayonlarini boshqarishning o'zi-
ga xos mexanizmi sifatida ishlaydi. Rivojlanish uchun 
shaxsiy fazilatlar jamoaviy ish katta ta'sir ko'rsatadi. 
Faoliyat- shaxsning mavjudlik shakli va mavjudlik yo'li, 
uning atrofidagi dunyoni va o'zini o'zgartirish va 
o'zgartirishga qaratilgan faoliyati. Olimlar, bir tomon-
dan, ma'lum sharoitlarda, jamoa shaxsiyatni bir daraja-
ga ko'tarsa, ikkinchi tomondan, individuallikning rivojla-
nishi va namoyon bo'lishi faqat jamoada mumkinligini 
tan oladi. Bunday harakatlar namoyon bo'lishga yordam 
beradi shaxsning ijodiy salohiyati, shaxsning 
g'oyaviy-axloqiy yo'nalishi, uning fuqarolik pozitsiyasi 
va hissiy rivojlanishida jamoaning roli ajralmasdir. 
Shaxsning shakllanishida o'z-o'zini tarbiyalashning o'rni 
katta. o'z-o'zini tarbiyalash- o'zingizni tarbiyalash, 
shaxsiyatingiz ustida ishlash. U ob'ektiv maqsadni o'z 
harakatlarining sub'ektiv, istalgan motivi sifatida ang-
lash va qabul qilishdan boshlanadi. Xulq-atvor maqsadi-
ning subyektiv belgilanishi irodaning ongli keskinligini, 
faoliyat rejasini belgilashni keltirib chiqaradi. Ushbu 

---

maqsadni amalga oshirishni ta'minlaydi shaxsiy rivojla-
nish. Insoniyat tarixi davomida odamlar duch kelgan 
barcha muammolardan, ehtimol, eng murakkabi inson ta-
biatining o'zidir. Qaysi yo'nalishlarda izlanishlar o'tka-
zilmadi, qancha turli xil tushunchalar ilgari surildi, 
ammo aniq va aniq javob hali ham bizdan qochadi. Asosiy 
qiyinchilik shundaki, bizning oramizda juda ko'p farqlar 
mavjud. Odamlarning xilma-xilligi, ularning individual 
fazilatlari qanchalik ko'p qirrali va ba'zan ahamiyatli 
ekanligi ma'lum. Sayyoramizdagi besh milliarddan ortiq 
odamlar orasida ikkita mutlaqo bir xil odam, ikkita bir 
xil shaxs yo'q. Bu ulkan tafovutlar inson zoti vakilla-
rini birlashtiruvchi umumiy mavzuni topishni qiyinlash-
tiradi, balki imkonsiz qiladi. Insonning shaxsiy rivojlanis-
hi hayot davomida sodir bo'ladi. Shaxs ikki xil muallif 
tomonidan kamdan-kam hollarda bir xil talqin qilinadi-
gan hodisalardan biridir. Shaxsning barcha ta'riflari 
qandaydir tarzda uning rivojlanishiga qarama-qarshi 
bo'lgan ikkita qarash bilan shartlangan. Ba'zilar nuqtai 
nazaridan, har bir shaxs o'zining tug'ma fazilatlari va 
qobiliyatiga muvofiq shakllanadi va rivojlanadi, ijtimoiy 
muhit esa juda ahamiyatsiz rol o'ynaydi.Boshqa nuqtai 
nazar vakillari shaxsning tug`ma ichki xususiyat va 
qobiliyatlarini butunlay inkor etib, shaxsni ijtimoiy taj-
riba jarayonida to`liq shakllangan mahsul deb hisoblaydi-
lar. Ko'rinib turibdiki, bu ekstremal nuqtalar shaxsni 
shakllantirish jarayonining ko'rinishi. Ko'p kontseptual 
va boshqa farqlarga qaramay, ular o'rtasida mavjud 
bo'lgan shaxsiyatning deyarli barcha psixologik nazari-
yalari bir narsada birlashtirilgan: ularda aytilishicha, 
inson tug'ilmaydi, balki o'z hayoti jarayonida bo'ladi. Bu, 
aslida, insonning shaxsiy fazilatlari va xususiyatlari 
irsiy yo'l bilan emas, balki o'rganish natijasida ega bo'lis-
hini, ya'ni ular shakllanishi va rivojlanishini tan olishni 
anglatadi. Shaxsning rivojlanishi odatda Birinchi bosqich 
shaxsning shaxsiy xususiyatlarini shakllantirish. Shax-
siy o'sish ko'plab tashqi va ichki omillarga bog'liq. Tashqi 
ko'rinishlarga quyidagilar kiradi: shaxsning ma'lum bir 
madaniyatga mansubligi, ijtimoiy-iqtisodiy sinf va har 
bir kishi uchun o'ziga xos oilaviy muhit. Boshqa tomon-
dan, ichki determinantlarga genetik, biologik va jismoniy 
omillar kiradi.