Institutlari

 

O’T  PUFAGI  VA  O’T YO’LLARI  KASALLIKLARI 

Anatomik-fiziologik ma’lumotlar 

O’ng  va  chap  tomondagi  jigar  o’t  yo’llari  jigarning  shu  nomidagi 

bo’laklaridan  chiqib,  umumiy  jigar  yo’lini  hosil  qiladi.  Jigar  yo’lining  eni  0,4 

dan  1  sm  gacha  o’zgarib  turadi  va  o’rta  hisobda  0,5  sm  ni  tashkil  qiladi.  O’t 

yo’lining  uzunligi  taxminan  2,5-3,5  sm.  Umumiy  jigar  yo’li  o’t  pufagi  yo’li 

bilan  qo’shilib,  umumiy  o’t  yo’lini  hosil  qiladi.  Umumiy  o’t  yo’lida  to’rtta 

bo’lim  farq  qilinadi:  o’n  ikki  barmoqli  ichak  ustida  joylashgan  supraduodenal, 

o’n  ikki  barmoqli  ichak  yuqori  gorizontal  qismi  orqasidan  o’tadigan 

retroduodenal, retropankreatik (me’da osti bezi boshchasi orqasidagi) va o’n ikki 

barmoqli ichakning vertikal qismi devoridagi intramural bo’limlar. 

Umumiy o’t yo’lining distal bo’limi o’n ikki barmoqli ichak shillik pardasi 

ostidagi  qavatda  joylashgan  katta  duodenal  so’rg’ich  (Fater  so’rg’ichi)  hosil 

qiladi.  Katta  duodenal  so’rg’ich  uzunasiga  ketgan,  doirasimon  va  qiyshik 

tolalardan iborat avtonom mushak sistemasiga - Oddi sfinkteriga ega, bu sfinkter 

o’n  ikki  barmoqli  ichakka  bog’liq  emas.  Pankreatik  yo’l  katta  duodenal 

so’rg’ichga  yaqinlashib,  umumiy  o’t  yo’lining  terminal  bo’limi  bilan  birga 

duodenal  so’rg’ich  ampulasini  hosil  qiladi.  Katta  duodenal  so’rg’ichda 

operatsiya  bajarishda  o’t  yo’li  bilan  pankreatik  yo’llarning  o’zaro 

munosabatlariga doir turli variantlar hisobga olinishi lozim. O’t pufagi jigarning 

pastki  yuzasida  unchalik  katta  bo’lmagan  chuqurchada  joylashgan.  O’t 

pufagining sig’imi tahminan 50-70 ml ni tashkil qiladi. O’t pufagining shakli va 

o’lchamlari  uning  yallig’lanishi  va  chandiqli  jarayonlarida  o’zgarishlarga 

 

462 

uchrashi  mumkin.  O’t pufagining  tubi, tanasi,  bo’yni  farq  qilinib,  bo’yni  pufak 

yo’liga  o’tadi.  Aksariyat  o’t  pufagi  bo’ynida  qo’ltiqsimon  bo’rtma  –  Gartman 

cho’ntagi hosil bo’ladi (100-rasm). 

 

 

100-rasm. O’t yo’llarining sxematik tasviri. 

 

Pufak  yo’li  ko’pincha  xoledox  o’ng  yarim  doirasiga  o’tkir  burchak  ostida 

tushadi.  O’t  pufagi  devori  uchta  parda:  shiliq,  mushak  va  fibroz  pardalaridan 

iborat.  Pufak  shilliq  pardasi  ko’p  sonli  burmalar  hosil  qiladi.  Pufak  bo’yni 

sohasida  va  uning  yo’lining  boshlang’ich  qismida  Geyster  klapanlari  mavjud, 

pufak  yo’lining  bir-muncha  distal  bo’limlarida  silliq  mushak  tolalari  dastalari 

bilan  birga  Lyutkins  sfinkterini  hosil  qiladi.  Shilliq  parda  mushak  dastalari 

orasida  joylashgan  ko’p  sonli  burmalar  –  Rokitanskiy-Ashoff  sinuslarini  hosil 

qiladi. 

O’t  pufagi  o’t  pufagi  bo’yni  tomonidan  xususiy  jigar  arteriyasining  bitta 

yoki ikkita shohi, yoki uning o’ng tarmog’idan keladigan pufak arteriyasi orqali 

qon  bilan  ta’minlanadi.  Limfatik  tugunlarga  limfa  oqib  ketishi  jigar 

darvozasidan va jigarning o’zidagi limfatik sistemadan sodir bo’ladi. O’t pufagi 

innervatsiyasi  qorin chigali  tarmoqlari,  chap  adashgan  nerv  va  o’ng diafragmal 

 

463 

nervdan tashkil topgan jigar tarmog’idan amalga oshiriladi. Jigarda ishlanadigan 

va  jigardan  tashqaridagi  o’t  yo’llariga  tushadigan  o’t  suyuqligi  (safro)  suv 

(97%), o’t tuzlari (1-2%), pigmentlar, xolesterin va o’t kislotalaridan (taxminan 

1%)  iborat.  Jigarning  o’t  ajratish  o’rtacha  debiti  minutiga  40  ml.  O’t  pufagida 

suv va elektrolitlar so’rilishi hisobiga o’t suyuqligi kontsentratsiyasi ro’y beradi. 

Bunda  o’tning  asosiy  komponentlari  kontsentratsiyasi  ularning  jigar  o’tidagi 

dastlabki  miqdoridan  5-10  marta  oshgan  bo’ladi.  Ovqat,  nordon  me’da  shirasi, 

yog’lar va qondagi intestinal gormonlar – xoletsistokinin, sekretin o’t pufagining 

qisqarishini va ayni vaqtda Oddi sfinkterining bo’shashishini vujudga keltiradi. 

Ovqat  o’n  ikki  barmoqli  ichakda  ishqoriy  muhitga  ega  bo’lib  qolgandan 

keyin  qonga  gormonlar  ajralishi  to’xtaydi,  Oddi  sfinkteri  qisqarib,  o’tning 

ichakka tushib turishiga to’sqinlik qiladi. 

 

Tekshirish usullari 

O’t  pufagi  va  o’t  yo’llarining  diagnostikasi  avvalo  bemorlarning 

shikoyatlari,  anamnezi  va  fizik  usullar  bilan  tekshirish  natijalarini  o’rganishga 

asoslanadi. 

Bemorlar  quyidagilarga  eng  ko’p  shikoyat  qiladilar:  og’riq,  dispepsiya, 

isitma, et junjikishi, teri qichishi, sariqlik. Anamnezni aniqlashda bemorda ilgari 

sariqlik  va  jigar  hamda  o’t  pufagining  o’tkir  kasalliklari,  sanchiq  xurujlari 

bo’lgan-bo’lmaganiga  ahamiyat  berish  zarur,  ular  bu  organlarning  (surunkali 

xoletsistit, xolangit va o’t-tosh kasalligi) shu kasalligini boshlab bergan bo’lishi 

mumkin.  Fizik  tekshirish  usullaridan  bemorni  ko’zdan  kechirish,  paypaslab 

ko’rish,  perkussiya,  auskultatsiyadan  foydalaniladi.  Ular  anatomik  va 

funktsional  o’zgarishlar  to’g’risida  tushuncha  hosil  qilishga  imkon  beradi  va 

ko’pincha bemorni davolash jarayonida uning xolati dinamikasiga baho berishda 

asosiy usullardan sanaladi. 

Jigarni  funktsional  tekshirish  bu  organning  spetsifik  faoliyatini,  masalan, 

pigment,  zararsizlantiruvchi,  oqsil  hosil  qiluvchi,  farmakometabolizm  kabi 

vazifalarni aks ettiradi. 

 

464 

Biliar  kasalliklarni  diagnostika  qilishda  rentgenologik  tekshirish  ko’p 

xollarda hal qiluvchi axamiyatga ega bo’ladi. 

Bemor qornini bosib yotganida olingan su’rat jigarning o’lchamlari, shakli, 

joylashuvi va undagi yirik strukturaviy o’zgarishlar to’g’risida ma’lumot berishi 

mumkin. 

Xoleografiya. Xoleografiya usuli jigarning o’t yo’llariga tushganda organ – 

yod  saqlaydigan  moddalar  ajratish  qobiliyatiga  asoslangan  bo’lib,  ularning 

rentgen 

kontrast 

tasvirini 

olishga 

imkon 

beradi. 

Vena 

orqali 

xoletsistoxolangiografiya  o’t  pufagining  holatidan  qat’y  nazar,  uning  qisqarish 

funktsiyasi  buzilganda,  pufak  yo’li  blokida,  shuningdek  xoletsistektomiyadan 

keyin o’t yo’llarining rentgen kontrast tasvirini olishga yordam beradi. 

Teri  orqali  xoletsistografiya  qilish.  Kattalashgan  o’t  pufagi  punktsiya 

qilingandan  va  kontrast  modda  yuborilgandan  keyin  uni  rentgenologik 

tekshirishdan  iborat.  Operatsion  xolangiografiya  xirurgik  operatsiyalar  vaqtida 

o’t  yo’llarini  rentgen  kontrast  tekshirishdan  iborat.  Hozirgi  sharoitlarda  bu 

tekshiruv  o’t  yo’llaridagi  operatsiyalarda  albatta  o’tkaziladigan  bosqich 

hisoblanadi, chunki u diagnostika sifatini oshirib, asoratlar sonini kamaytirishga 

va xirurgik davolash natijalarini yaxshilashga imkoniyat yaratadi. 

Endoskopik  retrograd  xolangiopankreatografiya  (ERPXG)  –  Fater 

so’rg’ichiga  yoki  duodenoskopiyada  biliar  yo’l  og’ziga  kiritilgan  kateter 

yordamida kontrast modda yuborishdan iborat (101-rasm). 

 

465 

 

 

101-rasm. Retrograd xolangiografiya. 

 

Teri orqali jigar orqali xolangiografiya (ЧЧХГ) jigar ichidagi o’t yo’llarini 

punktsiya  qilish,  ularga  kontrast  modda  yuborish  va  keyin  rentgenologik 

tekshirishni  o’z  ichiga  oladi.  Odatda  teri  orqali  xolangiografiyani  mexanik 

sariqlikda  o’tkaziladi:  bu  usul  o’t  yo’llarida  obturatsiya  borligini  tasdiqlash, 

uning  joyini  aniqlash  va  sababini  bilishga  imkon  beradi.  Tekshirish  uchun 

ingichka  po’lat  ignalar  va  rentgentelevizion  moslamalardan  foydalanish  tufayli 

bu usul keyingi yillarda juda keng tarqaldi. 

O’t  yo’llarini  manometrik  tekshirish  –  xolangiomanometriya  ularga 

suyuqlik yuborilgandan keyin bosim ko’rsatkichlarini aniqlashdan iborat, bu o’t 

chiqaruvchi  yo’lning  funktsional  qobiliyati  va  o’tkazuvchanligi  to’g’risida 

xulosa chiqarish imkoniyatini beradi. 

Jigar  o’t  yo’llarini  ultratovush  bilan  tekshirish.  O’t  pufagini  ultratovush 

bilan  tekshirishda  juda  qimmatli  ma’lumot  olish  mumkin,  bu  ularda 

konkrementlar  yoki  yangi  xosil  bo’lgan  tuzilmalar  borligini  aniqlash  imkonini 

beradi. 

 

466 

Jigarni  radioizotop  tekshirish  –  uning  radioaktiv  moddalarni  yutish 

xususiyatiga  asoslangan.  Shunga  asoslanib,  jigarning  radioaktiv  preparatni 

yutish  dinamikasi  bo’yicha  funktsional  xolati  aniqlanadi  va  radioaktiv 

preparatning  jigar  to’qimalariga  taqsimlanishiga  doir  morfologik  xususiyatlari 

o’rganiladi. 

O’t  yo’llarini  endoskopik  tekshirish  usullari.  Xirurgiya  amaliyotida 

laparoskopiyani  aksariyat  jigarning  o’chokli  zararlanishi,  o’t  yo’llari  saratonini 

aniqlash  maqsadlarida,  shuningdek  sariqlikni  differentsial  diagnostika  qilishda 

qo’llanishga to’g’ri keladi. 

Duodenoskopiya  –  katta  duodenal  surg’ich  xolatini  tekshirish,  o’n  ikki 

barmoqli ichak patologiyasini istisno qilish imkoniyatini beradi. 

Xoledoxoskopiya  –  operatsion  diagnostika  usullari  qatoriga  kiradi  va 

tekshirishning muhim bosqichi hisoblanadi. 

 

O’tkir xoletsistit 

O’t  pufagining  o’tkir  yallig’lanishi  kalkulyoz  xoletsistitning  eng  ko’p 

uchraydigan  asoratlaridan  biridir.  O’t  pufagi  devorida  o’tkir  yallig’lanish 

jarayoni  paydo  bo’lishining  asosiy  sabablari:  pufak  bo’shlig’ida  mikroflora 

bo’lishi  va  o’t  suyuqligi  oqib  ketishining  buzilishi  hisoblanadi.  O’tkir 

xoletsistitning  klinik  turlari:  kataral,  flegmonoz  va  gangrenoz  (o’t  pufagi 

teshilgan va teshilmagan). 

Tana  harorati  subfebril  raqamlargacha  ko’tariladi.  Minutiga  100 

martagacha  taxikardiya,  qorin  nafas  olish  aktida  qatnashadi,  qorin  devori  o’ng 

yarmining  nafas  olish  aktida  bir  oz  orqada  qolishi  qayd  qilinadi,  qorinni 

paypaslab  ko’rilganda  o’ng  qovurg’alar  ostida,  ayniqsa  o’t  pufagi  proektsiyasi 

sohasida  keskin  og’riq  paydo  bo’ladi,  qorin  devori  mushaklari  taranglashgan 

yoki  bu  unchalik  yuzaga  chiqmagan,  Ortner-Grekov,  Myussi-Georgievskiy 

simptomlari  musbat.  Ba’zan  kattalashgan,  o’rta  darajada  og’rib  turadigan  o’t 

pufagini  paypaslab  ko’rsa  bo’ladi.  Tahlillarda  leykotsitoz  o’rtacha:  10000-

12000. 

 

467 

Flegmonoz  xoletsistitning  klinik  simptomatikasi  birmuncha  ifodalangan 

bo’ladi. Og’riq kasallikning kataral formasiga qaraganda kuchliroq. Og’riq nafas 

olishda,  yo’talishda,  gavda  vaziyatini  o’zgartirishda  kuchayadi.  Ko’pincha 

ko’ngil  ayniydi,  bemor  ko’p  marta  qayt  qiladi,  umumiy  ahvoli  yomonlashadi, 

tana  harorati  subfebrilgacha  etadi,  taxikardiya  minutiga  100-120  gacha  oshadi. 

Ichaklar  parezi  hisobiga  qorin  birmuncha  kepchigan,  ichak  shovqinlari 

sustlashgan.  Paypaslab  ko’rilganda  qorinning  o’ng  qovurg’alar  ostida  keskin 

og’riq  paydo  bo’ladi,  infiltrat  yoki  kattalashgan  va  og’riydigan  o’t  pufagini 

aniqlash  mumkin.  O’ng  yuqori  kvadratida  Shyotkin-Blyumberg  simptomi 

musbat.  Ortner-Grekov,  Myussi-Georgievskiy  simptomlari  musbat.  Tahlillarda 

leykotsitoz 20000-22000 gacha, leykotsitar formulasi chapga surilgan. 

Morfologik  tekshirganda  pufak  o’lchami  kattalashgan,  uning  devori 

qalinlashgan, to’q, qizil-ko’kimtir rangda, uni qoplab turgan qorin pardasi fibrin 

bilan qoplangan, bo’shlig’ida yiringli eksudat bo’ladi. 

Gangrenoz  xoletsistit  klinik  jihatdan  jadal  kechadi,  odatda  flegmonoz 

bosqichdagi yallig’lanishning davomi hisoblanadi, bunda organizmning himoya 

kuchlari  virulent  mikrob  florasi  bilan  kurasha  olmaydi.  Intoksikatsiya 

simptomlari  bilan  mahalliy  yoki  tarqalgan  yiringli  peritonit  birinchi  o’rinni 

egallaydi.  Yalig’lanishning  gangrenali  formasi  to’qimalarning  regenerativ 

xususiyatlari  pasayib  ketgan,  organizmning  reaktivligi  pasaygan  yoshi  katta  va 

keksa  yoshdagi  odamlarda  ko’proq  kuzatiladi.  Pufak  yorilganda  tarqalgan 

peritonit  simptomlari  tez  rivojlanadi.  Bemorlarning  ahvoli  og’ir  bo’ladi,  ular 

bo’shashgan,  kam  harakat,  tili  quruq,  qorni  ichak  parezi  hisobiga  kepchigan, 

uning  o’ng  bo’limlari  nafas  aktida  qatnashmaydi,  ichak  peristaltikasi  keskin 

pasayib  ketgan,  qorin  old  devori  ushlab  ko’rilganda  taranglashadi,  qorin 

pardasining  qo’zg’alish  simptomlari  bor.  Laboratoriya  taxlillarida:  yuqori 

leykotsitoz, leykotsitar formulaning chapga keskin siljigani, EChT oshishi, qon 

elektrolit tarkibi va kislota-ishkor xolatining buzilishi, proteinuriya, tsilindruriya 

aniqlanadi. 

 

468 

Agar  o’tdagi  mikrob  florasining  virulentligi  kam  bo’lsa  va  o’t  pufagi 

bo’yni yoki pufak yo’li okklyuziyasi saqlanib qolgan bo’lsa, o’t pufagi istisqosi 

o’tkir xoletsistit xuruji tugagandan keyin rivojlanadi. 

O’t pufagida o’t tarkibiy qismlarining so’rilishi sodir bo’ladi, bakteriyalar 

xalok bo’ladi, o’t pufagi ichidagi suyuqlik rangsiz, shilimshik bo’lib qoladi. 

Bemorlarni  fizikal  tekshirganda  o’t  pufagining  kattalashgan,  cho’zilib 

ketgan, og’rimaydigan tubini paypaslab ko’rish mumkin. O’t pufagi empiemasi 

rivojlanishi mumkin. 

 

O’t-tosh kasalligi 

O’t-tosh  kasalligi  ko’pincha  40  yoshdan  oshgan  odamlarda  uchraydigan 

tarqalgan  kasallik. 70  yoshdan  oshgan  kishilarda  kasallanish  30-40%  ni  tashkil 

qiladi. Aksariyat ayollar kasallanadilar. 

O’t-tosh  kasalligining  morfologik  substrati  pufak  va  o’t  chikaruvchi 

yo’llardagi  toshlar  hisoblanadi.  O’t  toshlari  o’tning  odatiy  tarkibiy  qismlari  – 

bilirubin,  xolesterin,  kaltsiydan  tashkil  topgan.  O’t  toshlari  asosan  o’t  pufagida 

xosil  bo’ladi,  toshlar  o’t  yo’llarida  kamdan-kam  paydo  bo’ladi.  O’t  toshlari 

paydo bo’lishining asosiy sababi 3 ta: moddalar almashinuvi buzilishi, o’t pufagi 

epiteliysidagi  yallig’lanish  o’zgarishlari  va  o’t  dimlanishidir.  O’t-tosh  kasalligi 

simptomlarsiz o’tishi mumkin va o’t pufagida toshlarni bemorni boshqa kasallik 

sababli  tekshirayotganda,  qorin  bo’shlig’i  organlarini  operatsiya  qilayotganda 

yoki yorib ko’rish vaqtida tasodifan aniqlanadi. Klinik jihatdan o’t-tosh kasalligi 

ko’pincha  jigar  (o’t  pufagi)  sanchig’i  ko’rinishida  namoyon  bo’ladi.  Og’riq 

aksariyat  parhez  buzilganda,  jismoniy  zo’riqishda  paydo  bo’ladi.  Og’riq  xuruji 

paydo  bo’lishiga  o’t  po’fagi  bo’ynida  pufak  yo’lida  tosh  qisilib  qolishi  sabab 

bo’ladi.  Og’riq  o’ng  qovurg’alar  ostida  va  epigastral  sohada  joylashgan  bo’lsa, 

bel  sohasiga,  o’ng  kurakka  beriladi.  Ko’pincha  jigar  sanchig’i  xuruji  ko’ngil 

aynishi  va  safro  aralash  bir  necha  marta  qayt  qilish  bilan  o’tadi,  biroq  bunda 

bemor engil tortmaydi. 

 

469 

Ko’zdan  kechirishda  qorinning  bir  oz  kepchishi  e’tiborni  o’ziga  tortadi, 

qorin  devorining  o’ng  yarmi  nafas  aktidan  orqada  qoladi,  qorin  paypaslab 

ko’rilganda  o’ng  qovurg’alar  ostida,  ayniqsa  o’t  pufagi  proektsiyasida  keskin 

og’riq paydo bo’ladi. Mushaklarning o’z-o’zidan tarang tortishi bo’lmaydi yoki 

kam  ifodalangan,  Ortner-Grekov,  Myusse-Georgievskiy  simptomlari  musbat. 

Laborator analizida leykotsitlar miqdori normal yoki birmuncha oshgan. 

Surunkali kalkulyoz xoletsistit. Jigar sanchig’i xuruji to’xtagandan keyin 

bemorlar  hech  nimadan  shikoyatlar  qilmay,  o’zlarini  sog’lom  xis  qilishlari 

mumkin.  Biroq  ularda  o’ng  qovurg’alar  ostida  og’irlik  va  simillagan  og’riq 

bo’lib, u ovqatdan keyin kuchayadi, qorin dam bo’ladi, ich ketadi, og’iz bemaza 

bo’ladi.  Birlamchi  surunkali  xoletsistit  jigar  sanchig’i  xurujlarisiz  ko’rsatib 

o’tilgan  simptomlar  bilan  kechadi.  O’t-tosh  kasalligi  va  kalkulyoz  xoletsistit 

asoratlari:  xoledoxolitiaz,  xoledox  terminal  bo’limida  chandiqli  striktura,  ichki 

oqmalar  paydo  bo’lishi,  xolangit,  xoletsistopankreatit,  o’t  pufagi  istisqosi,  o’t 

pufagi empiemasi. 

Xoledoxolitiaz  –  o’t-tosh  kasalligi  va  kalkulyoz  xoletsistitning  eng  ko’p 

uchraydigan asoratlaridan sanaladi (20% bemorlarda uchraydi). Yoshi o’tgan va 

keksa  yoshdagi  odamlarda  xoledoxolitiaz  2-3  marta  ko’proq  kuzatiladi. 

Ko’pchilik bemorlarda umumiy o’t yo’liga toshlar o’t pufagidan tushadi. Bunga 

pufak  yo’lining  kalta  serbarligi,  pufak  bo’yni  yoki  gartman  cho’ntagi  sohasida 

yara  bo’lib,  o’t  pufagi  bilan  umumiy  o’t  yo’li  o’rtasida  keng  oqma  paydo 

bo’lishi sababchidir. 

Xoledoxolitiaz  uzoq  vaqtgacha  simptomlarsiz  kechishi  mumkin.  Hatto 

gepotikoxoledoxning ko’p sonli toshlarida xam o’t ajralishi buzilishi hammavaqt 

sodir  bo’lavermaydi.  O’t  suyuqligi  jigardan  tashqaridagi  o’t  yo’llari 

bo’shlig’idagi toshlarni guyo chetlab oqib o’tadi va xoledox terminal bo’limida 

to’siq  bo’lmasa,  bemalol  o’n  ikki  barmoqli  ichakka  tushadi.  Toshlar 

gepatikoxoledoxning  eng  tor bo’limlariga,  uning terminal bo’limiga  va  ayniqsa 

katta  duodenal  surg’ichi  ampulasiga  tushganda  o’t  suyuqligining  ichakka  oqib 

ketishiga  to’siq  paydo  bo’lib,  bu  klinikasida  mexanik  sariqlik  bilan  yuzaga 

 

470 

chiqadi.  Ba’zan  sariqlik  xoledox  terminal  bo’limida  yoki  katta  duodenal 

surg’ichda «ventil» tosh bo’lganda sariqlik remittirlovchi xarakterga ega bo’ladi. 

Toshlarning  xoledox  terminal  bo’limidagi  okklyuziyasida  o’t  gipertenziyasi 

vujudga kelib, klinik jihatdan bu o’ng qovurg’alar ostida simillagan og’riqlar va 

mexanik  sariqlik  bilan  o’tadi.  Jigardan  tashqari  yo’llarda  bosim  yanada  osha 

borganda  ularning  bo’shlig’i  kengayadi  va  tosh  gepatikoxoledox  proksimal 

bo’limlariga  guyo  suzib  chiqqanday  bo’ladi,  sariqlik  kamayadi  va  yo’kolishi 

mumkin. 

Xolangit – jigar ichi va jigardan tashqari o’t yo’llarining o’tkir va surunkali 

yallig’lanishidir.  Xolangit  xolestaz  va  o’t  suyuqligiga  tushgan  infektsiya 

hisobiga  paydo  bo’ladi.  O’t  yo’llari  devorlaridagi  morfologik  o’zgarishlar 

xarakteri bo’yicha kataral va yiringli xolangit farq qilinadi. Xolangitning klinik 

belgilari: tana haroratining subfebril raqamlargacha to’satdan ko’tarilishi, qattiq, 

et junjikishi, o’ng qovurg’alar osti sohasida og’irlik va simillagan og’riq, ko’ngil 

aynishi  va  qusishdan  iborat.  Yiringli  xolangitda  og’riq  kuchli  bo’ladi,  sariqlik 

erta paydo bo’ladi. 

Yiringli  xolangit  avj  olib  jadal  kechganda  o’t  yo’llari  devorlarida, 

parenxima  bag’rida  va  uning  yuzasida  mayda  yiring  tuplangan  joylar  hosil 

bo’ladi,  bu  jigarda  ko’p  sonli  abstsesslar  paydo  bo’lishiga  olib  keladi.  Katta 

duodenal  so’rg’ich  ampulasida  tosh  qisilib  qolganda  o’t  oqib  ketishi  buzilishi 

bilan  birga  pankreatik  shira  oqib  ketishining  buzilishi  ro’y  berishi  ehtimol  va 

ko’pincha o’tkir pankreatit rivojlanadi. 

Katta  duodenal  so’rg’ich  va  umumiy  o’t  yo’li  terminal  bo’limidagi 

chandiqli  strikturalar  duodenal  so’rg’ich  shillik  pardasi  toshlardan,  yalig’lanish 

jarayonida  zararlanganda  paydo  bo’ladi.  Strikturalar  bir  necha  millimetrlardan 

1-1,5  sm  gacha  masofada  chegaralangan  va  umumiy  o’t  yo’lining  terminal 

bo’limi  2-2,5  sm  va  bundan  ko’prok  kontsentrik  toraygan  tubulyar  bo’lishi 

mumkin.  Chandiqli  strikturalarda  odatda  patognomonik  klinik  simptomlar 

bo’lmaydi.  Xoledox  terminal  bo’limining  o’t  suyuqligi  va  pankreatik  shira 

 

471 

oqishining  bo’zilishi  bilan  o’tadigan  stenozida  xoletsistopankreatit,  o’tkir  yoki 

surunkali pankreatit, mexanik sariqlik, xolangit simptomlari paydo bo’ladi. 

Ichki  biliodegistiv  oqmalar.  O’t  pufagida  toshlarning  uzoq  vaqt  turib 

qolishi o’t pufagi bilan uzviy bog’langan yakin joylashgan kovak organ orasida 

yara paydo bo’lishiga olib kelishi mumkin. 

Oqmalarning  ko’pincha  o’t  pufagi  bilan  me’da  o’rtasida  yoki  o’t  pufagi 

bilan  gepatikoxoledox  o’rtasida  shakllanishi  ro’y  beradi.  Ichki  biliodegistiv 

oqmalarning klinik belgilari juda kam, shunga ko’ra operatsiyaga qadar hamma 

bemorlarda ham diagnoz qo’yishning iloji bo’lavermaydi. 

 

Toshsiz xoletsistit 

O’tkir  toshsiz  xoletsistit.  Uning  etiologiyasida  bakterial  infektsiya  omili, 

me’da  osti  bezi  shirasini  o’t  yo’llariga  va  o’t  pufagiga  reflyuksida  pankreatik 

shirani jigarga shikastlovchi ta’siri muayyan axamiyatga ega. 

Diagnostikada  va  davolash  usulini  tanlashda  bemorni  ob’ektiv  tekshirish 

ma’lumotlari,  o’tkazilayotgan  davo  zaminida  kasallik  klinik  manzarasining 

dinamikasi hal qiluvchi axamiyatga ega. 

Surunkali  toshsiz  xoletsistit.  Toshsiz  surunkali  xoletsistit  klinikasi 

surunkali  kalkulyoz  xoletsistit  klinikasiga  o’xshash.  Biroq  o’ng  qovurg’alar 

ostidagi  og’riq  unchalik  kuchli  bo’lmaydi,  uzoq  davom  qilishi,  deyarli  doimiy 

xarakteri  bilan  ajralib  turadi,  parhez  buzilgandan  keyin  kuchayadi. 

Diagnostikada  xoletsistoxolangiografiya,  o’t  yo’llarini  ultratovush  bilan 

tekshirish eng ko’p ma’lumot beradi. 

O’t  yo’llarining  yallig’lanish  kasalliklarida  konservativ  davolash.  O’tkir 

xoletsistitli  hamma  bemorlar  statsionarda  xirurgning  doimiy  nazorati  ostida 

bo’lishlari  kerak.  Tarqalgan  peritonit  simptomlari  bo’lganda  shoshilinch 

operatsiya  qilish  talab  etiladi.  Boshqa  hollarda  bemorlar  dori-darmonlar  bilan 

davolanadi.  Bemorlarga  ovqatni  cheklangan  miqdorda  berilib,  faqat  ishqoriy 

suyuqliklar ichishga ruxsat etiladi.  

Bu bemorlarda quyidagi tadbirlarni amalga oshirish maqsadga muvofiq: 

 

472 

1.  Me’dani  nazogastral  zond  bilan  bo’shatish  kerak,  chunki  me’da  parezi 

o’t pufagida va o’t yo’llarida dimlanishni yanada qiyinlashtiradi. 

2. Paranefral novokain blokadasi. 

3.  Spazmolitiklar.  Kuniga  ikki  marta  til  ostiga  1-2  tabletka  nitroglitserin 

tayinlash  shart,  chunki  u  Oddi  sfinkteriga  tanlab  spazmolitik  ta’sir  ko’rsatadi. 

Atropin,  no-shpa,  galidor  o’t  pufagi  bo’ynidagi  sfinkter  apparatiga  xuddi 

shunday bo’shashtiruvchi ta’sir ko’rsatadi. 

4. Infuzion terapiya 5% li glyukoza eritmasi va Ringer eritmasi yuborishni 

o’z ichiga oladi. 

5.  Mikrob  florasi  aktivligini  pasaytirish  uchun  gepatotoksik  bo’lgan 

tetratsiklin  qatoridagi  preparatlardan  tashqari,  ta’sir  spektri  keng  antibiotiklar 

tayinlanadi. 

6.  Simptomatik  va  kardial  terapiya.  O’tkir  xoletsistopankreatitda  dori-

darmonlar  bilan  davolash  kompleksi  o’tkir  pankreatitni  davolash  uchun 

qo’llaniladigan preparatlarni ham o’z ichiga olishi kerak. 

Ko’pchilik  bemorlarda  o’tkir  xoletsistit  xuruji  to’xtashi  mumkin.  Xuruj 

to’xtagandan keyin bemorni o’t pufagida toshlar bor-yo’qligiga tekshirish zarur. 

Agar  o’tkir  xoletsistitni  12-24  soat  davolash  zaminida  bemorning  ahvoli 

yaxshilanmasa,  qorinda  og’riq  saqlanib  qolsa  yoki  kuchaysa,  qorin  oldingi 

devori mushaklarining tarangligi kuchayadi, puls tezlashadi, leykotsitoz oshadi, 

shoshilinch xirurgik operatsiya o’tkazish talab etiladi.