Iqtisodiy qism

IQTISODIY QISM
O’g’itlarni tashish, saqlash, va tarqatishda iqtisodiy samaradorlikni hisoblashda quyidagi formuladan foydalanamiz.
C_o'g'it=C_tash+C_saq+C_tar+C_yuk,tush.
Bu yerda:
C_tash-o’g’itlarning tashishda sarflanadigan mablag’
C_saq–o’g’itlarni saqlash uchun sarf xarajatlar
C_tar–o’g’itni tarqatishdagi sarf xarajatlar
C_yuk.tush–o’g’itlarni yuklash tushirishda ketadigan sarf xarajatlar
O’g’itlarni tashishda C_tash iqtisodiy samaradorlikni hisoblashda quyidagi formuladan foydalanamiz.
C_tash= C_yonilg’i+ C_hay+ C_amart+ C_eht.qism
Bu yerda:
C_yonilg’i-yonilg’ining tannarxi.
C_hay-haydovchining ish haqi.
C_amart–mashinaning amartizatsiyasi.
C_eht.qism –TXKga ketgan sarf-xarajatlar (Ehtiyot qismlarga)
C_yuk–o’g’itlarni yuklash tushirishda ketadigan sarf xarajatlar
O’g’itlarni saqlashda C_saq iqtisodiy samaradorlikni hisoblashda quyidagi formuladan foydalanamiz.
C_saq= C_bino+ C_xiz+ C_kom
Bu yerda:
C_bino–omborxonani tamirlash
C_xiz–qo’riqchi va boshqa ishchi xizmatchilar uchun sarf xarajatlar.
C_kom–komunal energik xarajatlar
C_tar–o’g’itni tarqatishdagi sarf xarajatlar
O’g’itlarni yuklashda C_yuk.tush iqtisodiy samaradorlikni hisoblashda quyidagi formuladan foydalanamiz.
C_yuk.tush= C_amart+C_ener+ C_ish.haqqi+C_{sarf xar}
Bu yerda:
C_ener- energiya sarfi
C_ish.haqqi- ishchilarning ish haqqi
C_{sarf xar}=TXK va tamirlashga ketadigan sarf
Umuman olganda 10 tonna o’g’itni 10km masofaga tashishda sarf hisoblash, quydagicha bo’ladi. (Tashish mashinalari MAЗ-5551 bo’lsa uning 100km yonilg’i sarfi o’rtacha 40L dizel yonilg’isi)
C_o’g’it = C_tash+C_saq+C_tar+C_yuk.tush
Mashina 10 kmga yuk bilan va yuksiz qatnaydi shuning uchun yonilg’i sarfini 20 kmga hisoblasak 8l dizel yonilg’i sarf bo’ladi 1L dizel yonilg’i 12000 so’m bo’lganda 8 l sarfni hisoblaymiz.
8*12000=96000 so’m
Haydovchiga bir soatda o’rtacha 15000 so’m ish haqi to’lansa 10 km masofaga borib kelish uchun 1.5 soat vaqt sarf bo’ladi (sababi yuklash – tushurish va boshqalarga vaqt ketadi).
Demak 10 km borib-kelish uchun haydovchiga ish haqi.
C_hay = 1.5*15000=22500 so’m ish haqi.
C_saq – 30000 so’m.
C_tar – 20000 so’m.
C_yuk.tush – 25000 so’m
bo’lsa, 10 tonna o’g’it uchun sarf xarajatlarni topamiz.
C_o’g’it–96000+30000+20000+25000=171000 so’m sarf bo’ladi.
Agar o’g’itning yillik miqdorlariga ko’paytirsak bunda klasterning yillik o’g’it uchun sarf xarajatlari kelib chiqadi.
Bu sarf xarajatlarni hosildorlikni oshirilishi hisobidan qoplanadi. Ushbu hisoblangan tannarx faqat klasterning markaziy omborxonasidan o’g’itlarni sepiladigan (tarqatiladigan) dala maydonlari misolida ko’rib chiqilganda to’g’ri keladi.
Agar o’g’it tuman yoki viloyat temir yo’l stansiyasi omborxonasiga olib keltirilishini (tashilishini) hisoblasak, bunda tannarx 1.5-1.9 martagacha oshishi mumkin.

100 km masofaga tashishda sarflanadigan umumiy sarfi yig’indisi.

Sarf nomi	Tannarx so’mda
Avtomobil ijarasi Yonilg’i sarfi Yukning sug’urtasi Haydovchining sug’urtasi Haydovchining oyligi (1km 5000) Mahsulot narxi Qadoqlash narxi	1600000 1157100 120000 47000 475000 2347008 97792
Jami: (Tashish bilan yuklashning tannarxi)	5468900

Izoh: Tashishni hisobga olmagan holda yukni tannarxi 1 =195584so’m.