Iqtisodiyot nazariyasi ” kafedrasi “ Mikroiqtisodiyot. Makroiqtisodiyot” fanidan kurs ishi mavzu: Ishchi kuchi va ishsizlik Bajardi: Moliya

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O‘RTA MAXSUS

TA’LIM VAZIRLIGI

TOSHKENT MOLIYA INSTITUTI
“IQTISODIYOT NAZARIYASI ” KAFEDRASI
“ Mikroiqtisodiyot. Makroiqtisodiyot” fanidan
KURS ISHI
MAVZU: Ishchi kuchi va ishsizlik
Bajardi: Moliya fakulteti, MM - 58 guruhi talabasi Xidirova Xumora.
Tekshirdi: _____________________________

RO‘YXATGA OLINDI “____” _______2021 y. __________________		RO‘YXATGA OLINDI “____” _______2021 y. __________________
Kurs ishi taqrizga topshirilgan sana “____” _______2021 y.		Kurs ishi taqrizdan qaytarilgan sana “____” _______2021 y.
Kurs ishi himoya qilingan sana “____” _______2021 y. Baho “_____” _________	___________ (imzo) ____________ (imzo) ___________ (imzo)	Komissiya a’zolari: __________________ __________________ __________________

TOSHKENT – 2021
Ishchi kuchi va ishsizlik

Reja:

	Kirish...............................................................................................................	3
	Ishchi kuchini takror hosil qilish va uning xususiyatlari	6
	Ishchi kuchi bozori. Ishchi kuchiga talab va uning taklifi nisbati	13
	Ishsizlik va uning turlari. Ishsizlik darajasini aniqlash	18
	O’zbеkistonda ishchi kuchi bandligini ta’minlash va ishsizlarni ijtimoiy himoyalash borasidagi davlat siyosatining asosiy yo’nalishlari.	23
	Xulosa..............................................................................................................	30
	Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati.................................................................	32

1. 
   
   

Kirish

Agar biz yurtimizda barqaror iqtisodiyot qurmoqchi bo‘lsak, dunyodagi rivojlangan mamlakatlar kabi boy va farovon yashamoqchi bo‘lsak, chala-chulpa, yuzaki emas, balki qanchalik qiyin va murakkab bo‘lmasin, haqiqiy bozor iqtisodiyotiga o‘tishimiz shart.¹

O`zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning mamlakatimizni 2016 yilda ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning asosiy yakunlari va 2017 yilga mo`ljallangan iqtisodiy dasturning eng muhim ustuvor yo`nalishlariga bag`ishlangan Vazirlar Mahkamasining kengaytirilgan majlisida ma’ruzasida “Bugun mamlakatimizning barqaror rivojlanish yo`lida izchil ilgarilab borishini tahlil qilar ekanmiz, o`tgan yili prinsipal muhim islohotlarni amalga oshirish bo`yicha qat’iy qadamlar qo`yildi, deb aytishga barcha asoslarimiz bor.

Bu islohotlarning asosiy maqsadi- aholi uchun munosib hayot darajasi va  sifatini ta’minlashdir. Jadal va barqaror rivojlanishga qaratilgan bu siyosat bundan keyin ham so`zsiz davom ettiriladi.

Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik har bir rahbarni-bu bosh vazir yoki uning o`rinbosarlari bo`ladimi, hukumat a’zosi yoki hududlar  xokimi bo`ladimi, ular faoliyatining kundalik qoidasi bo`lib qolishi kerak. Endi har birimiz, eng avvalo, davlat boshqaruvi organlari rahbarlarining vazifasi- o`zimiz mas’ul bo`lgan soha va tarmoqda ishlarning aholining tanqidiy baholash asosida zimmamizga yuklatilgan vazifalarni ma’suliyat bilan bajarishni ta’minlashdan iborat. Shunday davr keldi.”² Ma’lumki, yurtimizda olib borilayotgan modernizatsiyalash va diversifikatsiyalash bo`yicha olib borilayotgan chora- tadbirlar samaradorligi o`z natijasini bermoqda. Hozirgi kunga kelib, O`zbekiston Respublikasida yalpi ichki mahsulot hajmi sezilarli darajada oshib  bormoqda,  o`z navbatida, davlat  byudjetining daromad qismi ham oshmoqda. Bu kabi iqtisodiy o`zgarishlar mamlakatda makroiqtisodiy barqarorlikka erishish, pul-valyuta va to`lov nizomini mustahkamlanib borishiga asos bo`lmoqda. Haqiqiy bozor iqtisodiyoti bozorda muvozanat bo’lishi uchun davlat aralashmasligi, u erkin holda shakllanishi kerakligini anglatadi. Shu sababli davlatimizda bir qancha ishlar amalga oshirilmoqda. Iloji boricha bozor iqtisodiyotida davlatning rolini kamaytirishga harakat qilinmoqda. Iqtisodiy o‘sishning barqarorligi iqtisodiyot tarmoqlari tomonidan yalpi taklif va ichki talab o‘rtasidagi o‘zaro muvozanati, investitsiyalarni yuqori sur’atda ya’ni 28,6 foizga hamda aholi real daromadlarini 10 foizga o‘sishini qo‘llab-quvvatlash hisobiga ta’minlandi.³ Davlat tomonidan 37 turdagi mahsulot va xizmatlar narxining tartibga solinayotgani, erkin raqobatga salbiy ta'sir qilmoqda. Shuni hisobga olib, endi asosiy e’tiborni narxlarni belgilashga emas, balki korxonalar o‘rtasida sog‘lom raqobatni ta’minlash orqali, narxlarni pasaytirishga va sifatni oshirishga qaratishimiz kerak. Xalqaro tajribani o‘rganib, raqobatni olib kirish mumkin bo‘lgan monopoliya sohalariga xususiy sektor uchun yo‘l ochish va shu orqali raqobat muhitini shakllantirish lozim. Bu borada tabiiy monopoliya va raqobat to‘g‘risidagi qonunlarni yangilash hamda iqtisodiyotda raqobat muhitini shakllantirish strategiyasini ishlab chiqish talab etiladi.⁴ Raqobat erkin bo’lishini ta’minlashga doir tegishli qarorlar ham borligini ko’rishimiz mumkin. “Davlat ishtirokidagi korxonalarni xususiylashtirish jarayonlarini samarali tashkil etish uchun zarur bo‘lgan sharoitlarni yaratish, xususan ular tomonidan ishlab chiqariladigan xizmat va mahsulotlarning erkin va raqobatbardosh bozorini shakllantirish bilan bog‘liq tarkibiy islohotlar bo‘yicha asosiy chora-tadbirlarni ishlab chiqish va amalga oshirishni ta’minlash”⁵ga doir vazifalar berilgan. Bozor iqtisodiyotining asosiy qoidalaridan biri bu – hukumat rasmiylarining bevosita aralashuvisiz erkin narxlarning shakllanishidir. Bozor sharoitida narxlar talab va taklif qonuniyati asosida shakllanishi kerak. Istisno tariqasida monopolist korxonalar mahsulotlari va ba’zi hayotiy zarur bo‘lgan mahsulotlar narxlari ehtimoldan holi bo‘lishi mumkin (masalan, ba’zi dori-darmonlar va boshqalar).

Ish o’riniga bo’lgan ehtiyoj mehnat bozorida ilk bor ishchi kuchini taklif qiladigan shaxslar (akademik litseylar, kasb-hunar kollejlari, oliy o’quv yurtlari va boshqa ta’lim muassasalari bitiruvchilari bo’lmish mehnatga layoqatli yoshdagilar), shuningdek, ishga joylashishga muhtoj band bo’lmagan aholi (ish joyi va daromad manbaiga ega bo’lmaganlar, chet ellardan ishlab qaytgan mehnat migrantlari, muddatli harbiy xizmatdan bo’shatilganlar, jazoni ijro etish muassasasidan ozod etilgan, ishlamayotgan shaxslar va shu kabilar) hisobidan shakllantiriladi.

Bozor munosabatlariga otish davrida davlatning ijtimoiy siyosati faqat odamlarning manfaatlarini ishonchli ravishda himoya qilishdangina iborat bo lmasdan, balki mehnatga yaroqli aholining ish bilan bandligini ta’minlashni ham o z ichiga oladi. Ayniqsa, aholining o’sishi yuqori sur’atlar bilan borayotgan va o’ziga xos aholi tarkibiga ega bo lgan bizning Respublikada ish bilan bandlik masalasi eng muhim muammolardan biri hisoblanadi. Iqtisodiy islohotlar davrida ushbu masalani hal etish uchun respublikada bir qator tadbirlarni amalga oshirish rejalashtirilgan.

Ushbu yozilgan kurs ishida Ishchi kuchi va ishsizlik bozor munosabatlari sharoitida iqtisodiyotda amal qiladigan qonuniyatlarni, bozor mexanizmining nazariy va amaliy asoslarini, jamiyatdagi resurslar tanqisligi va kishilar ehtiyojini qondirish zaruriyatidan kelib chiqadigan bozor muvozanati va ishchi kuchi va ishsizlik, bozor muvozanatiga ta’sir qiluvchi omillar, maksimal va minimal ishsizlik to’g’risida iqtisodiy mulohazalar yuritilgan.