Ishlab chiqarish xonalarining zararli changlar bilan ifloslanganlik darajasini aniqlash

---

2- laboratoriya ishi 
ISHLAB CHIQARISH XONALARINING ZARARLI CHANGLAR BILAN 
IFLOSLANGANLIK DARAJASINI ANIQLASH 
 
Ishning maqsadi: zararli changlarning inson organizmiga ta’siri, zararli 
changlar darajasini aniqlash uslubi va asboblari bilan tanishish, ish joylari havosi 
tarkibidagi zararli changlar miqdorini aniqlash bo‘yicha amaliy ko‘nikmalar hosil 
qilish. 
Mashg‘ulot rejasi:
1. Umumiy ma’lumotlar. 
2. Chang miqdorini aniqlash qurilmasining tuzilishi.
3. Ishni bajarish tartibi.
4. Hisobot tarkibi.  
Tayanch iboralar:chang, chang turlari, chashlanish darajasi,ruxsat etilgan 
miqdor, aspirator, chang filtri. 
Topshiriqlar:
1.Xalq xo‘jaligi ishlab chiqarishida yuzaga keladigan changlar va ularning 
inson organizmiga tasirini o‘rganing.
2.Chang mikdorini aniqlash qurilmasining tuzilishi va ishlash tarkibini 
o‘rganing.
3.Belgilangan ish joyi havosi tarkibidagi chang miqdorini aniqlang, ruxsat 
etilgan miqdor ("PDK") bilan taqqoslab xulosalang.
4.Quyida ko‘rsatilgan tarkibda hisobot tayyorlab topshiring.
Mashg‘ulot uchun kerakli jihozlar: 
Aspirator. filtr AFA-V-18. filtr uchun allonj, 0,1 mg aniqlikkacha o‘lchovchi 
tarozi, barometr-aneroid, termometr.
 
 
 
2.1. Umumiy ma’lumotlar. 
Sof toza havo bir qancha gazlar aralashmasidan iborat bo‘lib, uning tarkibida 
77 foiz azot, 21 foiz kislorod. 1 foiz is gazi boshqa faol gazlar, 1 foiz inert gazlar 
mavjud bo‘ladi. Lekin ishlab chiqarish sharoitida ish joyining havosi ishlab 
chiqarish texnologiyasi va ish sharoitiga bog‘liq holda turli xil zararli changlar va 
gazlar bilan ifloslanadi. Xalk xo‘jaligi ishlab chiqarishning barcha sohalarida havo 
tarkibida hamisha ma’lum miqdorda, ya’ni 1m.kub havo tarkibida 0.25 mg.dan 0,5 
mg gacha changlar bo‘ladi. Changlarning inson organizmiga tasiri ularning 
kimyoviy tarkibi va chang zarralarining o‘lchami bilan baholanadi. Changlar 
kimyoviy tarkibiga bog‘liq holda organik, noorganik (mineral), metall va aralash 
changlarga bo‘linadi. Yirik changlar odatda burun bo‘shlig‘ida ushlanib qoladi. 
Mayda changlar esa (asosan o‘lchami 0.001 mm dan kichik bo‘lgan Changlar 
(masalan: mayda tuproq, ohak, sement, don changlari va b.) nafas olganda burun 
bo‘shlig‘idan o‘tib o‘pkaga o‘rnashadi va ular tashqariga chiqib ketmaydi. Ishlab 
chiqarishda paydo bo‘ladigan ayrim kichik o‘lchamli changlar esa burun 
bo‘shlig‘ida va o‘pka to‘qimalariga o‘rnashib olib sekin-asta turli xil kasalliklar 
kelib chiqishiga sababchi bo‘ladi. Bundan tashqari changlar inson terisiga, burun 
to‘qimalariga ham katta tasir etadi. Natijada ular har xil kasalliklar, jumladan 
allergenik. sil. bronxial astma kabi kasalliklarni keltirib chiqarishi mumkin. Shu 

---

sababli changlarning zararli ta’siridan himoyalanish talab etiladi. Ish joylari havosi 
tarkibini meyorlashtirish tadbirlaridan biri zararli moddalar miqdori ruxsat yetilgan 
miqdor (PDK) darajasiga olib kelishdir. Ish joylardagi zararli moddalarning ruxsat 
etilgan miqdori (PDK) meyoriy ish vaqti hisobida ishchining butun ish staji 
davrida uning sog‘lig‘iga tasir etmaydigan va kasb kasalliklarini keltirib 
chiqarmaydigan miqdorga aytiladi.
Zararli moddalar inson organizimiga ta’sir etish darajasiga qarab 4 sinfga 
bo‘linadi:
1. Favqulodda xavflilikdagi moddalar (PDK≤0,1 mg/m
3
) 
2. Yuqori xavflilikdagi moddalar (PDK≤ 0,1... 1.0 mg/m
3
) 
3. O‘rta xavflilikdagi moddalar (PDK≤ 1,1 ...10,0 mg/m
3
) 
4. Kam xaiflilikdagi moddalar (PDK≥10 mg/m
3
) 
2.1-jadval
Ayrim zararli moddalarning ruxsat etilgan miqdori.
№ 
Moddalarning 
PDK 
Xavflilik 
Agregat 
Nomi 
M
G
/
M
3 
sinfi 
Holati 
1. Ammiak 
20 
4 
B 
2. Atseton 
200 
4 
B 
3. Bezin 
100 
4 
B 
4. Geksaxloron 
0,1 
1 
B-A 
S Smob 
0.01 
1 
B 
6. Qurgoshin va uning noorganik.
Birikmalar 
0,01 
1 
A 
7. Tamaki 
3,0 
1 
A 
8. Xlor 
1,0 
2 
B 
9. Don changlari 
4,0 
4 
A 
10 О‘simlik yoki hayvon changlari 
4.0 
4 
A 
Izoh: B - bug‘ yoki gaz, A-aerozol, B-A-bug‘ (gaz) va aerozol aralashmasi.