IX. Asosiy va qo‘shim cha o ‘quv adabiyotlar va axborot manbaalari a sosiy adabiyotlar

65.Korxona  qurilishiga  bog‘liq  materiallami  tanlash,  yong‘in  xavfsizligini 

ta’minlash masalalari.

IX.  Asosiy va  qo‘shim cha o ‘quv adabiyotlar va axborot manbaalari 

A sosiy adabiyotlar

1.A. Mark, P. Friend James Fundamentals o f Occupational  Safety and Health. 

Bernan Press. Germaniya,  2007

2. Yuldashev O.R. Mehnat muhofazasi maxsus  kursi./ Darslik. -Т .:  “Tafakkur 

qanoti”, 2 0 1 5 .-3 3 6  b.

3.  Yuldashev  O.R.,  Djabborova  Sh.G.,  Xasanova  O.T.  Hayot  faoliyati 

xavfsizligi. Darslik-T.:“Toshkent-Iqtisodiyot”,2 0 1 4 -2 6 8   b.

4.Yormatov G‘.Yo.  va boshqalar. Hayot faoliyati xavfsizligi. -Т .: “Aloqachi”, 

2 0 0 9 .-3 4 8   b.

5.  A’zamov A.,  va boshqalar.  Mehnatni  muhofazasi  qilish./ O ’quv qo’llanma. 

-Т.:  “Sano-standart”, 2013. -  232  b.

6.  Narziyev  Sh.M.,  Kurbonov  Sh.X.  Hayot  faoliyati  xavfsizligi.  O’quv 

qo’llanma-T.:“Yangi nashr”, 2019,- 234 b.

Q o‘shim cha adabiyotlar

7.Mirziyoyev  SH.M.  Tanqidiy  tahlil,  qat’iy  tartib-intizom  va  shaxsiy 

javobgarlik  -   har  bir  rahbar  faoliyatining  kundalik  qoidasi  boiishi  kerak. 

0 ‘zbekiston  Respublikasi  Vazirlar Mahkamasining  2016  yil  yakunlari  va 2017  yil 

istiqbollariga  bag‘ishlangan  majlisidagi  0 ‘zbekiston  Respublikasi  Prezidentining 

nutqi. // Xalq so‘zi gazetasi. 2017 yil  16 yanvar, №11.

8.0 ‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi -  Т.:  0 ‘zbekiston, 2014. -  46 b.

9.“Mehnatni  muhofaza  qilish  to‘g‘risida”gi  (yangi  taxriri)  O ‘zbekiston 

Respublikasi Qonuni.  2016 yil 22 sentyabr.

lO.Ishlab  chiqarishdagi  baxtsiz  hodisalami  va  xodimlar  salomatligining 

boshqa  xil  zararlanishini  tekshirish  va  hisobga olish  to‘g‘risidagi  Nizom.  Vazirlar 

Mahkamasining qarori № 286,  06.06.1997,-Т.:  1997.

11.“Ishlab  chiqarishdagi  baxtsiz  hodisalar  va  kasb  kasalliklaridan  majburiy 

davlat  ijtimoiy  sug‘urtasi  to ‘g‘risida”gi  qonun.  0 ‘zbekiston  Respublikasi  qonun 

hujjatlari to‘plami, 2008 , 37-38-son.

Internet saytlari

12.www.gov.uz -  0 ‘zbekiston Respublikasi xukumat portali.

13.www.lex.uz  —  O ‘zbekiston  Respublikasi  Qonun  hujjatlari  ma’lumotlari 

milliy bazasi.

14.www.mintrud.uz  — Mehnat  va  aholini  ijtimoiy  muhofaza  qilish  vazirligi

sayti.

15.www.bilim.uz -  OUMTV  sayti

12

OL1Y  V/

O'ZBEKISTON  RESPUBLIKASI

MAXSUS T A ’LIM VAZIRLIGI

TOSHKENT DAVLAT TEXNIKA UNIVERSITETI

___

Л

‘TASDIQLAYMAN”

Rektor___________ S.M.  Turadbjonov

“KELISHILDI”

Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

R o‘yxatga olindi 

№   BD  5640100-3.01 

«  / т 2 » 

2019  yil

M EHNAT MUHOFAZASI

FAN  DASTURI

Bilim sohasi: 

600 000 -  Xizmatlar

Ta’lim sohasi: 

640 000 -  Hayotiy faoliyat xavfsizligi

Ta’lim yo‘nalishi:  5640100 -  Hayotiy faoliyat xavfsizligi

T oshkent-2019

Fan  dasturi  Oliy  va  o‘rta  maxsus,  kasb-hunar  ta’limi  yo‘nalishlari  bo’yicha 

O’quv-uslubiy birlashmalar faoliyatini  Muvofiqlashtiruvchi  Kengashining 20lifyil 

“  /?-  ” 

P-f  dagi  £/  - sonli bayonnomasi bilan ma’qullangan.

0 ‘zbekiston  Respublikasi  Oliy  va  o‘rta  maxsus  ta’lim  vazirligining  201^yil 

“  4  ”  /О  

dagi 

-sonli  buyrug’ining  J   -ilovasi  bilan  fan  dasturi

ro’yxati tasdiqlangan.

Fan dasturi Toshkent davlat texnika universitetida ishlab chiqildi.

T uzuvchilar:

M.Musayev

- 

TDTU,  “Hayot  faoliyati  xavfsizligi”  kafedrasi

mudiri, t.f.n. dotsent;

A.Xojiyev

- 

TIQXMMI 

“Hayot 

faoliyati 

xavfsizligi”

kafedrasi dosenti;

Sh.Narziyev

- 

TDTU,  “Hayot  faoliyati  xavfsizligi”  kafedrasi

dotsenti.

Taqrizchilar:

S.Sulaymonov

- 

TTYMI,  “Hayot  faoliyati  xavfsizligi”  kafedrasi

porofessori. t.f.d..

P.Pyankov

“SOKOL” MCHJ direktori

Fan dasturi  Toshkent davlat texnika universiteti  Kengashida ko‘rib  chiqilgan 

va tavsiya qilingan  (201yyil 

dagi /0- sonli bayonnoma).

I.O ‘quv fanining dolzarbligi va oliy kasbiy ta ’lim dagi o ‘rni

Ushbu  dastur  “Mehnat  muhofazasi”  fani  ishlab  chiqarish  va  hududiy 

xavfsizlik  muammolarining  inson  faoliyati  xavfsizligiga  ta’siri  masalalarini 

qamraydi.  Hozirgi  kunda  xavfsiz  mehnatni  ta’minlash  masalalari  eng  dolzarb 

muammolardan hisoblanadi.  Ishlab  chiqarish jarayoni  buzilishi,  ishlovchilar uchun 

sanitariya va gigiyena me’yor va qoidalar  asosida  ish joylari  yaratilmasligi,  muhit 

rivojlanishdagi  noxush  vaziyatlarning  murakkablashuvi  ko‘plab  xavflami  yuzaga 

keltirishi mehnat unmumdorligiga o’zini sezilarli salbiy ta’sirini  ko’rsatadi.

0 ‘zbekiston Respublikasida qulay mehnat sharoitlarini yaratish, xodimlaming 

mehnatini muhofaza qilish davlat siyosati darajasiga ko’tarilgan.

II.O ‘quv fanining maqsadi va vazifasi

Fan  o‘qitilishining  maqsadi  -m ehnat  jarayonida  yuzaga  keladigan 

xavflarning  kelib  chiqish  sabablarini,  xususiyatlarini,  oqibatlarini  va  ulami 

bartaraf  etish  choralari,  xavfsiz  ish  sharoitlarini  yaratish,  elektr  qurilmalari, 

uskunalar,  mashina va  mexanizmlami  ishlatganda,  texnik  xizmat  ko‘rsatganda va 

ta’mirlashda  ko‘riladigan  asosiy  texnika  xavfsizligi  talablari,  korxona  faoliyati 

davomida  sodir  bo’lishi  mumkin  bo’lgan  xavflami  tahlil  qilish  uslublari  ularni 

nazariy va amaliy jihatdan yondashilib amalga oshirilish o‘rgatishdan iborat.

Ushbu  maqsadga  erishish  uchun  fan,  ishlab  chiqarish  faoliyatda  yuzaga 

keladigan  xavflar  va  ulami  o‘rganish,  ishlab  chiqarish  jarayonlarida  xavfsiz 

mehnat  sharoitlarini  yaratish,  texnosferada  kasb  kasalliklarini  kamaytiradigan  va 

baxtsiz  hodisalami  oldini  oladigan  chora-tadbirlami  o‘rganish,  zararlangan 

shikastlanish  o‘choqlaridagi  fuqarolami  qutqarish  va  tiklov  ishlarini  o‘tkazishda 

talabalami  nazariy  bilimlar,  amaliy  ko’nikmalar,  hodisa  va jarayonlarga  uslubiy 

yondashuv hamda ilmiy dunyoqarashini shakillantirish vazifalarini bajaradi.

III.Asosiy nazariy qism  (m a’ruza  m ashg‘ulotlari)

1-modul. “Mehnat muhofazasi”  fanining maqsadi, vazifalari,

tushunchalari va ta ’riflari.

1-mavzu.  “Mehnat muhofazasi” fanining mazmuni, maqsadi, vazifalari.

2-mavzu.  0 ‘zbekiston  Respubliksida  mehnat  muhofazasi  ishlarining  hozirgi 

holati va istiqboli.

3-mavzu. “Inson - mashina - ishlab chiqarish” tizimi, uning xususiyatlari.

4-mavzu. Mehnat jarayoni sharoitini shakllantiruvchi omillar.

5-mavzu. Og‘irligi va zararligi bo‘yicha ish kategoriyalari.

2-modul. Mehnat muhofazasining huquqiy -  m e’yoriy asoslari

6-mavzu. Mehnatni muhofaza qilish sohasidagi davlat siyosati.

7-mavzu.  Mehnatni  muhofaza  qilishni  davlatning  iqtisodiy  va  ijtimoiy 

sohalardagi siyosati bilan muvofiqlashtirish.

з

8-mavzu.  Mehnatni  muhofaza  qilishga  oid  xalqaro  hamkorlik  va  xorij 

tajribalari.

9-mavzu.  Mehnatni  muhofaza  qilishning  huquqiy-me’yoriy  asosini  tashkil 

qiluvchi hujjatlar tizimi.

11-mavzu.  Mehnat  intizomi  tushunchasi  va  uni  ta'minlash  usullari.  Mehnat 

nizolari.

12-mavzu.  Xodim  va  ish  beruvchining  mehnat  muhofazasiga  oid 

majburiyatlari.

13-mavzu. Mehnat jarayoni  ishtirokchilarining alohida kategoriyalari.

14-mavzu.  Ishlovchilaming  ishlash  va  dam  olish  vaqti  turlari,  ularni 

me’yorlash.

15-mavzu.  Ishlovchilarga oid tibbiy ko‘riklar va oldini olish tadbirlari.

16-mavzu. Mehnatni muhofaza qilish sohasida nazorat tashkilotlari.

17-mavzu. 

Mehnatni 

muhofaza  qilish 

qoidalarini 

buzganlik  uchun 

javabgarlik.

3-moduI.  Ishlab chiqarish sanitariyasi va  gigienasi.

18-mavzu.  Inson mehnat faoliyatining turlari, fiziologik ta’siri.

19-mavzu.  Ishlab  chiqarishning  sanitariyasi  va  gigienasi  me’yorlari, 

mazmuni.

20-mavzu.  Ishlab  chiqarish  jarayonlarida  zararli  omillar  va  ulardan 

himoyalanish tadbirlari.

21-mavzu.  Ishlab  chiqarishda  zararli  moddalar  va  ulardan  himoyalanish 

usullari.

22-mavzu.  Ishlab chiqarishda yoritish va uni me’yorlari.

23-mavzu.  Ishlab  chiqarishda  shovqinning  yuzaga  kelish  sabablari  va 

manbalari.

24-mavzu.  Ishlab  chiqarishda  titrash.  Titrashdan  muhofaza  qilish  chora- 

tadbirlari.

25-mavzu. Ishlab chiqarishda zararli nurlanishlar.

4-moduI.  M ehnat muhofazasining tashkiliy asoslari

26-mavzu. Korxonalarda mehnat muhofazasi bo‘yicha ishlarni tashkil qilish.

27-mavzu.  Ish joylarini  mehnat  sharoitlari  bo’yicha  attestasiyadan  o’tkazish 

tartibi.

28-mavzu. Mehnat muhofazasi bo‘yicha tadbirlami ishlab chiqish tartibi.

29-mavzu. Mehnat muhofazasi  qoidalari va talablariga o‘qitish tizimi.

30-mavzu.  Ishlab  chiqarishda  jarohatlanishlar,  kasb  kasallanishlari  va 

ulaming yuzaga kelish sabablari.

31-mavzu.  Xodimlarni  jarohatlanishlar  va  kasb  kasallanishlaridan  sug‘urta 

qilishning huquqiy-me’yoriy asoslari.

32-mavzu.  Ishlab chiqarishdagi baxtsiz hodisalami tekshirish va hisobga olish 

tartibi.

4

33-mavzu.  O'quv  muassasalarida  baxtsiz  hodisalami  tekshirish  va  hisobga 

olish tartibi.

34-mavzu. Mehnat muhofazasining umumiy iqtisodiy masalalari.

5-moduI. Texnika xavfsizligi

35-mavzu. Texnika xavfsizligi, uning maqsadi, vazifasi va ahamiyati.

36-mavzu. Texnologik reglamentlami ishlab chiqish qoidalari.

37-mavzu.  Sanoat korxolarini sanitariyajihatidan loyihalash talablari.

6-modul.  Elektr xavfsizligi

38-mavzu.  Ishlab chiqarishda elektr xavfsizligini ta’minlashning ahamiyati.

39-mavzu. Elektr tokining inson organizmiga ta’sir qilishi xususiyatlari.

40-mavzu.  Elektr uskunalarining va elektr qurilmalari joylashgan xonalaming 

elektr xavfsizligi bo‘yicha klassifikatsiyasi.

7-modul. Katta energiya va bosim  bilan  ishlovchi uskuna va qurilmalarni 

ishlatishdagi xavfsizlik talablari

41-mavzu.  Katta energiya va bosim bilan ishlovchi  uskuna,  qurilmalarning va 

idishlaming turlari va guruhlanishi.

42-mavzu.  Suyultirilgan,  eritilgan  va  siqilgan  gazlar  saqlanadigan  idishlami 

ishlatganda xavfsizlik talablari.

8-modul.  Y uk tashish va yuklash-tushirish  ishlarida xavfsizlik talablari

43-mavzu. Mashina va mexanizmlaming xavfli joylari (zonalari).

44-mavzu. Yuklami tashishga bo‘lgan xavfsizlik talablari.

IV.  Amaliy m ashg‘ulotlar bo‘yicha  ko‘rsatma va tavsiyalar

Ushbu  o‘quv  fani  bo‘yicha  talabalami  amaliy  mashg‘ulotlarni  ma’ruzalar 

matni  va  tavsiya  etilgan  adabiyotlar  hamda  davriy jumallar,  internet  materiallari 

bilan  ishlashni,  standart va  malaka talablariga  mos  ravishda  bajarishni  o‘z  ichiga 

oladi.

Amaliy  mashg’ulotlar  davomida  talabalar  ishlab  chiqarish  korxonalarining 

mehnat  muhofazasi  bo’limlari  tomonidan  yuritiladigan  me’yoriy  hujjar  bilan 

ishlash ko’nikmalarini shakllantiradilar.

Amaliy mashg‘ulotlaming taxminiy ro’yxati:

1. Mehnat muhofazasini ta’minlovchi me’yoriy hujjarlarni o’rganish.

2.  Mehnat  muhofazasi  bo’limlari  faoliyatini  va  hujjarlarni  yuritishni 

o’rganish.

3.  Mehnat  muhofazasi  tadbirlarining  ijtimoiy-iqtisodiy  samaradorligini 

hisoblash.

4.  Xavfsizlik  texnikasi  bo‘yicha  yo‘riqnomalar  va  ulami  hujjatlashtirish 

tartiblari.

5.  Xavfsizlik  texnikasi  va  ishlab  chiqarish  sanitariyasi  bo‘yicha  ko‘rsatmalar 

tuzish.

5

6.  Ishlab  chiqarish  korxonalaridagi  baxtsiz  hodisalami  tekshirish  va  hisobga 

olish.

7.  Baxtsiz  hodisalami  tahlil  qilish  uslublari  va jarohatlanish  ko‘rsatkichlarini 

aniqlash.

8.  Mehnatni  muhofaza qilish xizmati  binosioning maydoni va ishchilar sonini 

hisoblash.

9.  Ta’lim  muassasalarida  o‘quv-tarbiya  jarayonida  o'quvchilar  va  talabalar 

bilan yuz bergan baxtsiz hodisalami tekshirish va hisobga olish tartibini o'rganish.

10.  Mahalliy havo almashtirish qurilmalarini hisoblash.

11.  Ishlab  chiqarish  xonalaridagi  mexanik  havo  almashtirish  qurilmalarining 

unumdor ishlashini aniqlash.

12. Vintelyatordan chiqayotgan shovqi darajasini hisoblash.

13. Yuk ko’tarish mashinalari va qurilmalami sinash.

14. Yuk ko‘tarish-tushirish mexanizmlaridan xavfsiz foydalanishni hisoblash.

15. Elektr toki zarbasidan himoya qiluvchi vositalami o‘rganish.

16.  Elektr tokidan himoya qiluvchi vositalarni sinash.

17.  Statik elektr zaryadlari  xavfliligi  ko‘rsatkichlarini hisoblash.

18.  Mehnat  sharoitini  baholash  va  mehnat  sharoiti  bo‘yicha  ish  o‘rinlarini 

attestatsiya qilish metodikasini o‘rganish.

19.  Ishlab  chiqarish  xonalari  va  ish joylaridagi  havo  tarkibida  bo‘lgan  chang 

miqdorini aniqlash.

20.  Ishlab  chiqarish  binolari  va  ish  joyidagi  havoda  bo'lgan  zararli  gazlar 

miqdorini  aniqlash.

21.  Tabiiy  yorug’lik  tushishi  uchun  kereakli  yon  derazalar  maydonini 

aniqlash.

22.  Shovqin ko‘rsatkichlarini aniqlash.

23. Titrash ko‘rsatkichlarini aniqlash.

24. Elektr jihozlarini nollashning unumli  ishlashini aniqlash.

25. Mashina va mexanizmlardagi statik elektrlanishni 

0

‘lchash va hisoblash.

26. Mehnatni muhofaza qilishda erganomika va psixologiyaning ahamiyati.

27. Ishlab chiqarishda mo‘tadil  ob-havo sharoitini yaratish tadbirlari.

28.  Ish  sharoitlarini  va  mehnat  muhofazasi  holatini  yaxshilash  tadbirlarining 

ijtimoiy - iqtisodiy ahamiyati.

29.  Ish joylari pasportini tuzish va uning ahamiyati.

30. Ish joylarini takomillashtirish muammolari.

31.  “Maxsus  suyuqliklar  (benzin,  benzol,  sulfat  kislota,  ishqorlar,  texnik 

moylar) bilan ishlashda mehnatni muhofaza qilish Qoidalari” ni o‘rganish.

32.  0 ‘zbekiston  Respublikasining  “Xavfli  ishlab  chiqarish  ob’ektlarining 

sanoat xavfsizligi to ‘g‘risida”gi qonuni moddalarini o‘rganish.

33.  “0 ‘zbekiston  Respublikasida  xavfli  yuklami  avtomobil  transportida 

tashish Qoidalari” ni o'rganish.

34.  “Yuk  ko‘targich  (minora)lami  o‘rnatish  va  ulardan  foydalanishda 

xavfsizlik Qoidalari” ni o‘rganish

6

35.  “Sanoat  va  qishloq  xo‘jaligi  sohasida  ishlovchi  umumiy  kasb  xodimlari 

uchun  maxsus  kiyim,  maxsus  poyabzal  va  boshqa  yakka  tartibda  himoyalanish 

vositalarini bepul berishning namunaviy me’yorlari” ni o‘rganish

36.  Elektr  tokidan  izolyasiyasiyalash  (o‘tkazgichlami  to‘siqlar  bilan  to‘sish, 

yoki ulami balandliklardan hamda yer ostidan tortish); usullarini o‘rganish.

37. 

Elektr 

uskunalaridagi 

xavfsizlikni 

ta’minlashning 

mexanik  va 

elektromexanik blokirovka va avtomatik ogohlantiruvchi qurilmalami o‘rganish.

38.  “Bosim  ostida  ishlaydigan  idishlaming  tuzilishi  va  xavfsiz  ishlatish” 

Qoidalarini o‘rganish.

V.Laboratoriya  m ashg‘ulotlar b o‘yicha ko‘rsatma va tavsiyalar

Ushbu o‘quv fani bo‘yicha laboratoriya ishlari ko’zda tutilmagan.

VI.  Seminar m ashg‘u!otlar b o‘yicha  ko‘rsatma va tavsiyalar

Ushbu  o‘quv  fani  bo‘yicha  talabalarni  seminar  mashg‘ulotlami  ma’ruzalar 

matni  va  tavsiya  etilgan  adabiyotlar  hamda  davriy  jumallar,  internet  materiallari 

bilan  ishlashni,  standart  va  malaka  talablariga  mos  ravishda  taqdimot,  turli  xil 

mashqli o’yinlar bilan bajarishni o‘z ichiga oladi.

Seminar mashg‘ulotlarining taxminiy ro’yxati:

1.  “Mehnat  muhofazasi”  fanining  rivojlanish  bosqichlari  va  fan  tomonidan 

o‘rganiladigan muammolar.

2.  “Mehnat  muhofazasi”  faning  jamiyatdagi  ijtimoiy-iqtisodiy  va  texnik 

ahamiyati.

3.  Mehnat muhofazasi muammolarini echishga jahon va vatanimiz olimlari.

4.  Mehnat  jarayoni  sharoitini  shakllantiruvchi  omillami  sinflash  va 

me’yorlash prinsiplari.

5.  Xavfsiz va  sog‘lom  mehnat  sharoitlarini  yaratishning  asosiy yo‘nalishlari 

va uslublari.

6.  Ish kategoriyalari va ulaming o’ziga xosligi.

7.  0 ‘zbekiston  Respublikasida  mehnat  muhofazasi  sohasidagi  davlat 

siyosati.

8.  0 ‘zbekiston  Respublikasida  Bandlik  va  mehnat  munosabatlari  vazirligi 

faoliyati tahlili.

9.  Mehnatni muhofaza qilishga oid xalqaro shartnomalari.

10.  Mehnatni  muhofaza  qilish  sohasida  xalqaro  mehnat  tashkilotlari 

tomonidan olib borilyotgan ishlar.

11.  0 ‘zbekiston  Respublikasi  Konstitutsiyasining  mehnat  muhofazasiga  doir 

moddalarining ahamiyati.

12.  “Mehnatni  muhofaza  qilish  to‘g‘risidagi”  O‘zbekiston  Respublikasi 

qonunining ahamiyati.

13.  0 ‘zbekiston Respublikasi Mehnat kodeksining ahamiyati.

14.  “Mehnat muhofazasi bo‘yicha Vakil to‘g‘risida”gi Nizom tahlili.

15.  “Mehnat  muhofazasi  bo‘yicha  ishlami  tashkil  etish  to‘g‘risida”gi 

namunaviy Nizom o‘rganish.

7

16.  “Mehnat  muhofazasi  bo‘yicha  o‘qishlarni  tashkil  qilish  va  bilimlarni 

sinash to‘g‘risida”gi namunaviy Nizom o‘rganish.

17.  Mehnatni 

muhofaza 

qilishda 

jamoa 

shartnomalari 

va 

jamoa 

kelishuvlarining ahamiyati.

18.  Ishlab  chiqarishdagi  baxtsiz  hodisalarni  va  xodimlar  salomatligining 

boshqa xil zararlanishini tekshirish va hisobga olish to‘g‘risida”gi Nizomi tahlili.

19.  Kasb  kasalliklariga  olib  keluvchi  asosiy  omillami  o’rganish  va  tahlil 

qilish.

20.  “Ta’Iim  muassasalarida  o‘quv-tarbiya jarayonida o‘quvchilar  va talabalar 

bilan  yuz  bergan  baxtsiz  hodisalarni  tekshirish  va  hisobga  olish  tartibi 

to‘g‘risida”gi Nizomni o‘rganish.

21.  Ishlab  chiqarishdagi  baxtsiz  hodisalar  va  kasb  kasalliklaridan  majburiy 

davlat ijtimoiy sug‘urtasi to‘g‘risida”gi qonunining moddalari tahlili.

22.  Mehnatni  muhofaza  qilish  bo‘yicha  huquqiy-me’yoriy  hujjatlarni  ishlab 

chiqish, tasdiqlash va amalga tadbiq qilish tartibi.

23.  “Mehnat  muhofazasi  bo‘yicha  o‘qishlami  tashkil  qilish  va  bilimlarni 

sinash to‘g ‘risida” gi  namunaviy Nizom  ijrosining tahlili.

24.  Kasaba  uyushmalarining  mehnatni  muhofaza  qilish  sohasidaei  huquq  va 

vazifalari.

25.  Korxona  mansabdor  shaxslari  va  mutaxassislarining  mehnat  muhofazasi 

bo  yicha ishlami tashkil etish va boshqarishdagi huquq va majburiyatlari.

26.  Mehnatni  muhofaza  qilish  sohasidagi  qonunlami  buzganlik  uchun 

tortiladigan intizomiy, m a’muriy, jinoiy javobgarliklar, ularga tortilish sabablari.

27.  Mehnat  jarayonida  ishlovchining  ishlash  qobilyatini  pasayishi  va 

zo'riqishi sabab bo‘luvchi omillar.

28.  Mehnat  jarayonida  ishlovchining  ishlash  qobilyatini  oshiruvchi  omillar 

tahlili.

VII.Kurs  ishi (loyihasi)  bo‘yicha  ko‘rsatma va tavsiyalar

Kurs 

loyihasining  maqsadi  talabalami  mustaqil 

ishlash  qobiliyatini 

rivojlantirish,  olgan  nazariy  bilimlarini  qoilashda  amaliy  ko‘nikmalar hosil  qilish, 

bevosita ishlab  chiqarishdagi  real  sharoitlarga mos  texnik echimlar qabul  qilish  va 

zamonaviy texnika va texnologiyalarni qo‘llash ko‘nikmalami hosil qilishdir.

Kurs  loyihasi  mavzulari  bevosita  ishlab  chiqarish  korxonalari  texnologik 

jarayonlarga  bog‘liq  holda,  aniq  bir  sharoiti  uchun  belgilanadi.  Kurs  loyihasining 

mavzulari  umumiy  talabalar  soniga  20-30  %  ko‘proq  oldindan  tayyorlanadi.  Har 

bir talabaga shaxsiy topshiriq beriladi.

Kurs ishi (Ioyihasi)ning taxminiy ro’yxati:

l.Ish joylaridagi mehnat sharoitini me’yoriy hujjatlar bilan taqqoslash.

2.Korxonalardagi  ishlab chiqarish maxsulotlarni zararligini aniqlashda chang 

va gaz miqdorini e’tiborga olgan holda xonalami  loyihalash.

3.Ishlab 

chiqarish 

korxonalaridagi 

xonalami 

shamollatish 

vositalari.(mexanik va mahalliy shamollatish)

4.Korxonalami  loyihalash  jarayonida  meteriologik  sharoitlami 

hisobga

olish.

5.Korxonalardagi  shovqin  va  titrash  omillarini  hisobga  olish  va  loyihalash 

ishlarida zarur hisob-kitob ishlarini  ishlab chiqarish jarayonlariga tadbiq etish.

6.Bosim  ostida  ishlaydigan  idishlarga  qo‘yiladigan  talablarda  xavfsizlik 

loyihalami tadbiq etish.

7.Yorug‘lik  me’yoriy  qoidalardan  kelib  chiqqan  holda  ish  o ‘rinlarini 

loyihalashda tegishli xavfsizlik ko‘rsatgichlami hisobga olish.

8.Sanoat  korxonalarida  kasb  kasalliklarini  oldini  olishga  qaratilgan  chora- 

tadbirlar.

9.Sanoat 

korxonalarida 

zararli 

omillami 

bartaraf  etishda 

avariya 

shamollatish tizimini tashkillashtirish.

lO.Mashinasozlik korxonalarida uzluksiz mehnat muhofazasi tizimini tashkil 

etish tartibi.

11 .Iqtisodiyot tarmoqlarida yong‘in xavfsizligini ta’minlash.

12.Bino  va  inshootlarni  loyihalashda  mehnat  muhofazasi  bo‘yicha 

qo‘yiladigan asosiy talablar.

13.Gidrotexnik inshootlarga qo‘yiladigan xavfsizlik texnik reglamenti.

14.Mashina va mexanizmlarga qo‘yiladigan xavfsizlik talablari.

15.Siqilgan  tabiiy  gaz  va  suyultirilgan  neft  mahsulotlari  uchun jihozlangan

avtotransport vositalarining xavfsizligini taminlash.

16.Gidrotexnik  inshootlar  qurilishida  yashin  qaytargichlar  qurilmasiga 

qo‘yiladigan talablar.

17.Sanoat  korxonalarida  mehnatni  muhofaza  qilish  boshqaruv  tizimini 

tashkil etish mexanizmi.

18.Ishlab  chiqarish korxonalarida shovqin  va titrash  xavfsizligini  ta’minlash 

chora-tadbirlari.

VIII.  M ustaqil ta ’lim va mustaqil ishlar bo‘yicha  ko‘rsatma va tavsiyalar.

Mazkur  fanni  o‘qitish  jarayonida  ta’limning  zamonaviy  metodlari, 

pedagogik va axborot texnologiyalari qo‘llanishi nazarda tutilgan:

-  ma’ruzada  zamonaviy  kompyuter  texnologiyalari  yordamida prezentatsion 

va elektron-didaktik texnologiyalaridan;

-  o‘tkaziladigan  amaliy  mashg‘ulotlarda  aqliy  xujum,  guruxli  fikrlash 

pedagogik texnologiyalardan;

-  o‘tkaziladigan  tajriba  mashg‘ulotlarida  kichik  guruxlar  musobaqa,  guruhli 

fikrlash pedagogik texnologiyalami qoilash nazarda tutiladi.

Ushbu  o‘quv  fani  bo‘yicha  talabalarni  mustaqil  ta’lim  ma’ruzalar  konspekt 

va  tavsiya  etilgan  adabiyotlar  hamda  davriy jumallar,  internet  materiallari  bilan 

ishlashni,  standart  va  malaka  talablariga  mos  ravishda  mustaqil  bajarishni  o‘z 

ichiga oladi.

Tavsiya etiladigan mustaqil ta’lim mavzulari:

1.“Mehnat  muhofazasi”  fanini  o‘rganishni  ahamiyati  va  o‘rganishda  boshqa 

fanlaming bog‘liqligi.

9

2.Korxonalami  sanitariya  jihatidan  sinflanishi,  sanitar  himoya  zona  xaqida 

tushuncha.

3.“Mehnat  muhofazasi”  fanini  o‘rganishda  muammolarni  echishda  ilmiy- 

tadqiqot ishlarning ahamiyati.

4.Korxonada sanitariya- maishiy bino va xonalariga qo‘yiladigan talablar.

5.Mehnat  muhofazasi  masalalarini  hal  qilishda  sog‘lom  muhit  yaratishda 

0 ‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasini ahamiyati.

6.Korxonada  texnologik  jarayon  bajarilishida  xavfsizlikni  ta’minlashda 

avtomatizatsiyani ahamiyati.

7.Mehnat 

muhofazasi 

bo‘yicha 

0 ‘zbekiston 

Respublikasi 

Mehnat 

Kodeksining ahamiyati.

8.Texnologik reglament tarkibi va ahamiyati xaqida tushuncha.

9.Ayollar  va  o‘smirlar  mehnatini  himoyalash  va  ularga  belgilangan 

imtiyozlar.

10.Texnologik  uskuna,  jihoz,  moslama  va  vositalami  korroziyadan  saqlash 

usullari.

11.Texnologik  uskuna  vositalarini  germetikligini  ta ’minlashni  ahamiyati  va 

talablari.

12.Mehnat  muhofazasi  hizmatini  uyushtirishda  korxona  rahbari,  bosh 

muhandisni, xavfsizlik muhandisini huquq va vazifalari.

13.Ishlab chiqarish korxonasi kasaba uyushmasi  qo‘mitasini huquq, vazifalari.

14.1shlab chiqarishda balonlardan xavfsiz foydalanish talablari.

15.Nomenklaturali  tadbir-choralar,  ulami 

amalga  oshirish,  moliyaviy 

ta’minot.

16.Ishlab chiqarishda kompressorlardan xavfsiz foydalanish talablari.

17.Mehnat  muhofazasi  bo‘yicha  mavjud  bo‘lgan  va  qo‘llanadigan  norma, 

qoida, standart, yo‘riqnomalar turlari.

18.Ishlab chiqarishda qo‘llaniladigan xavfli yuklar turi va ularni  xavfsizligini 

ta’minlash choralari.

19.Korxonada  qoilaniladigan  texnologik  uskuna  moslama  vositalarni 

xavfsizligini ta’minlash choralari.

20.Davlat sanitariya nazorati  inspektorining huquq va vazifalari.

21.Ishlab chiqarishda qoilaniladigan quvurlarga bo‘lgan talablar.

22,Davlat energetika nazorati  inspektorini huquq, vazifalari.

23.Ishlab  chiqarishda amalga oshiriladigan tuzatish  ishlariga boigan talablar, 

nazorat.

24.Davlat yong‘in nazorati inspektorini huquq, vazifalari.

25.Elektr tokini odam tanasigata’siri va undan himoya choralari.

26.Yong‘in  va  portlashga  xavfli  ishlab  chiqarishda  elektr  uskunalarini 

qo‘llash tadbirlari.

27.Ishlab chiqarishda statik elektr va undan himolanish choralari.

28.Korxonada jamoat tekshirishini uyushtirish, bajaradigan vazifalari.

29.Ishlab chiqarishda yashindan himolanish choralari.

30.Mehnatni muhofaza qilishda ergonomikani ahamiyati.

10

31 .Shaxsiy himoya vositalari,  ulardan foydalanish.

32.Mehnatni muhofaza qilishda psixologiyani ahamiyati.

33.Когхопа muhitidagi xavfli  zararli  holat, omillar,  ulardan ogohlantirish.

34.Mehnat muhofazasi bo‘yicha davlat nazorati tashkilotlari, vazifalari 

35.1shlab chiqarish changi odamlargata’siridan himoyalanish.

36.Korxonalarda yong‘in xavfsizligi xizmatini uyushtirish, vazifalari.

37.Kasbiy kasallik, zaxarlanish, shikastlanishini oldini olish chora tadbirlari. 

38.Ishlab chiqarish korxonalarida foydalaniladigan shaxsiy himoya vositalari.

39.Modda materiallarini  xavfsizligini,  yonuvchanligini  baholaydigan  birliklar

va ularni e’tiborga olish talablari.

40.1nson salomatligini mikroiqlim bilan bogiiqligi xaqida tushuncha.

41 .Xavfli sharoitda shamollatishni qo‘llash tadbirlari.

42.Texnologik  jarayon  bajarilishida  yong‘in  xavfsizligini  ta’minlash  chora- 

tadbirlari.

43.Radiatsiya va nurlami inson tanasiga ta’siri.

44.Ulardan himoyalanish xaqida tushuncha.

45.Korxonalami 

yong‘in, 

portlashga  xavfliligi  jihatidan 

turlari 

va 

ogohlantirish choralari.

46.Labaratoriyada xavfsiz ishlash, zaruriy vositalardan foydalanish talablari.

47.Korxona  bino-xonalarni  portlash  va  yong‘inga  xavfliligi  jihatidan 

sinflanishi.

48.Korxonada yoritishni qoilash ahamiyati, talablari.

49.Bino,  inshootlami  yonuvchanligini  kamaytirish,  o‘tga  chidamliligini 

oshirish talablari.

50.Ishlab  chiqarishda  qo‘llaniladigan  yoritgichlar  turi,  ulardan  foydalanish 

talablari.

51.Evakuatsiya-chiqish yo‘llariga bo‘lgan xavfsizlik talablari.

52.Yonish- portlashga moyil  modda mahsulotlarni omborda saqlash talablari. 

53.Ishlab chiqarishda issiqlik nurlanishidan ximoya choralari.

54.Ishlab chiqarishda elektromagnit nurlanishidan himoyalanish choralari.

55.Ko‘ngilli  yong‘inni  o‘chirish  drujinasining  vazifalari.  Xizmatni  tashkil 

qilish.

56.Mehnat muhofazasiga oid muammolar va ularni hal qilish choralari. 

57.1shlab chiqarishda infraqizil nurlanishdan himoya choralari.

58.Korxona loyihasini tuzish  , qurilishiga boigan xavfsizlik talablari.

59.Korxona mehnat sharoitini, muhofaza ishlarini baholash.

60.Baxtsiz hodisalarni tekshirish, rasmiylashtirish talablari.

6 1.Texnologik jarayon bajarilishida xavfsizlikni ta’minlash chora tadbirlari. 

62.Ishlab chiqarishda bosim ostida bajariladigan jarayon xavfsizligi talablari. 

63.Ishlab  chiqarish  korxonalarida  mehnat  muhofazasi  bo‘yicha  muhandis-

texnik xodimlaming vazifalari.

64.Korxona  bino  va xonalami  elektr xavfsizligi  bo‘yicha turi  va xavfsizligini 

ta’minlash choralari.

li