Ж иноий йул билан топилган мулкни олиш ёки утказиш нинг жазони огирлаш тирувчи белгилари аллеков Б. Е


Download 21.36 Kb.
Sana12.03.2023
Hajmi21.36 Kb.
#1265291
Bog'liq
Ж ИНОИЙ ЙУЛ БИЛАН ТОПИЛГАН МУЛКНИ ОЛИШ ЁКИ УТКАЗИШ НИНГ ЖАЗОНИ ОГИРЛАШ ТИРУВЧИ БЕЛГИЛАРИ Аллеков Б


Ж ИНОИЙ ЙУЛ БИЛАН ТОПИЛГАН МУЛКНИ ОЛИШ ЁКИ УТКАЗИШ НИНГ ЖАЗОНИ ОГИРЛАШ ТИРУВЧИ БЕЛГИЛАРИ Аллеков Б.Е. Кррацалпоц давлат университеты
Маълумки, бугунги кунда бошка сохалардаги каби суд-хукук ислохотларининг бошкичма-боскич тарзда самарали амалга оширилиши мамлакатимизда истикомат килувчи хар бир фукаронинг асосий хукук хамда конуний манфаатларини мухофаза килиш, жумладан, улар мол-мулкига хар кандай тарзда тажовуз килишга карши курашиш тизимини такомиллаштиришга каратилган. Бу борада миллий конунчилик хужжатлари нормалари янада такомиллаштирилиши хам узининг ижобий натижаларини бермокда. Хусусан, Узбекистон Республикаси Жиноят кодексининг 171 -моддаси 2-кисмида жавобгарликни Ofирлаштирувчи куйидаги холатлар белгиланган: а) такроран ёки хавфли рецидивист томонидан; б) куп микдорда содир этилган булса.
Узбекистон Республикаси Жиноят кодексининг 32-моддасига мувофик Махсус кисмининг айни бир моддасида, кисмида, Кодексда алохида курсатилган холларда эса турли моддаларида назарда тутилган икки ёки бир неча жиноятни турли вактларда содир этган шахс, уларнинг бирортаси учун хам судланган булмаса, такроран жиноят содир этиш деб топилади. Тамом булган жиноят хам жазога сазовор булган жиноятга тайёргарлик куриш ёки жиноят содир этишга суикасд килиш хам, шунингдек, иштирокчиликда жиноят содир этиш хам такроран жиноят содир этиш хисобланади. Агар шахс илгари содир килган килмиши учун жавобгарликдан ёки жазодан озод килинган булса, жиноят такроран содир этилган деб топилмайди. Умумий касд билан камраб олинган ва ягона максадга йуналтирилган бир жиноят таркибини ташкил килувчи бир-бирига ухшаш бир неча жиноий килмишлардан иборат булган (давомли), жиноят, шунингдек, вазифаларини узок вакт мобайнида бажармасликдан иборат булиб, бир жиноятнинг узлуксиз таркибини ташкил килган (узокка чузилган) жиноят такроран содир этилган деб топилмайди. Жиноят конунига кура рецидив жиноятлар сифатида шахснинг илгари касддан содир этган жинояти учун судланганидан гейин касддан янги жиноят содир этишини билдиради. Уша холат, яъни шахс судлангандан кeйин хам янгидан жиноят содир этса, бу унинг юкори даражада ижтимоий хавфлилигидан дарак бeради. Конунда бу хисобга олинади ва Жиноят кодeкси Махсус кисми моддаларининг курилиши вактида рецидивнинг алохида турлари учун янада юкорирок жавобгарликни назарда тутади [1,261]. Узбекистон Республикаси Жиноят кодексининг 34-моддасида рецидив жиноятнинг учта тури назарда тутилган. Булар: 1) умумий рецидив жиноят; 2) хавфли рецидив жиноят; 3) ута хавфли рецидив жиноят. Давфли рецидив деганда Узбекистон Республикаси Жиноят кодексининг 34-моддасининг иккинчи кисмига кура, илгари хукм килинган жиноятига ухшаш жиноят содир этган, конунда алохида курсатилган холларда эса, Махсус кисмнинг бошка моддалари билан хам хукм килинган шахснинг касддан янги жиноят содир этиши тушунилади. Хавфли рецидив оддий рецидивдан фаркли равишда Жиноят кодeкси Махсус кисмининг куплаб моддаларида квалификация килинадиган бeлги сифатида назарда тутилган. Айбдорнинг килмишини хавфли рецидивист томонидан содир этилган килмиш сифатида квалификация килишда, хукукни мухофаза килувчи органлар томонидан бу бeлги хисобга олиниши керак. Давфли рецидивист томонидан жиноят содир этилиши бир катор жиноятларнинг тавсифлаш бeлгиси хисобланади ва бу холат шахс дастлабки тeргов органи томонидан айбланувчи тарикасида иштирок этишга жалб килинаётганида курсатиб утилган булиши лозим ва гейинчалик бу суд хукмининг тавсиф кисмида хам асослантирилган булиши кeрак [2,92].
Узбекистон Республикаси Жиноят кодексининг 34-моддаси иккинчи кисмининг мазмунига кура, килмишни хавфли рецидив жиноят деб, шахсни эса хавфли рецидивист деб хисоблашда шахснинг вояга етган ёки вояга етмаганлигининг, шунингдек кандай турдаги жазога ва канча муддатга хукм килинганлигининг ахамияти йук. Мухими, шахс конунда белгиланган субъект ёшига етганлигининг узи етарлидир. Жиноят кодексининг Махсус кисми 8 -булимига кура, куп микдор деганда, энг кам ойлик иш хакининг уч юз бараваридан беш юз бараваригача булган микдор тушунилади. Узбекистон Республикаси Жиноят кодексининг 171-моддаси 3-кисмида: а) жуда куп микдорда; б) ута хавфли рецидивист томонидан; в) уюшган гурух томонидан ёки унинг манфаатларини кузлаб мулкнинг жиноий йул билан топилганлигини била туриб, уни олдиндан ваъда килмаган холда олиш ёки утказиш учун жавобгарлик назарда тутилган. Жиноят кодексининг Махсус кисми 8 -булимига кура, жуда куп микдор деганда, энг кам ойлик иш хакининг беш юз баравари ва ундан ортик булган микдор тушунилади.
Жиноят кодексининг 34-моддаси 3-кисми шахсни ута хавфли рецидивист деб топишнинг куйидаги асосларини келтиради: “Беш йилдан кам булмаган муддатга озодликдан махрум килиш жазоси тайинланиши мумкин булган касддан янги жиноят содир этиш, яъни: а) илгари ута огир жинояти учун ёки икки марта огир жинояти учун хукм килиниб, уларнинг хар бири учун беш йилдан кам булмаган муддатга озодликдан махрум килиш жазоси тайинланган шахс томонидан ута огир жиноят содир этилиши; б) илгари огир жинояти учун икки марта хукм килинган ёки олдин-кейинлигидан катъи назар, огир ёки ута огир жиноятлар учун уларнинг хар бирига беш йилдан кам булмаган муддатга озодликдан махрум килиш жазоси тайинланган шахснинг огир жиноят содир этиши ута хавфли рецидив жиноят деб топилади”. Ута хавфли рецидив жиноятнинг асосий узига хос белгиси булиб унинг ута хавфли рецидив деб факат суд томонидан топилишининг мустахкамланганлигидир. Бу коида шундан далолат берадики, судлар ижтимоий хавфлилик хакикий табиати ва даражасини аниклашда устунликка эга булади ва судьялар хар бир муайян вазиятда иш холатлари ва ута хавфли рецидивист макомини аниклаш учун мухим ахамиятга эга буладиган айбдор шахси хакидаги аник маълумотлардан келиб чикишлари лозим. Жиноят кодексининг 34-моддаси 4-кисмига кура, шахсни ута хавфли рецидивист деб топиш тугрисидаги масала хал килинаётган вактда унинг бошка давлатлар судларининг хукмлари буйича судланганлиги хам хисобга олиниши мумкинлиги кайд этади. Бу шундан далолат берадики, шахсни ута хавфли рецидивист деб топишда айбдор шахсининг табиати хакидаги маълумотлар катта ахамиятга эгадир, чунки бошка давлат судининг айблов хукми хам айбдор хулкининг муайян ижтимоий кораланиши, хукм килинишини ифодалайди. Лекин, бошка давлатда содир этилган жиноят огир ёки ута огир булиши билан бирга, айбдор беш йилдан кам булмаган муддатга озодликдан махрум этишга хукм килинган булиши керак. Бундан ташкари, судлар шахснинг бошка давлат худудида содир этган жиноий жазога сазовор килмиши ва шу билан боглик уни айбдор деб топиш миллий жиноят конунчилигига мувофик келиши лозимлигини хам назарда тутишлари керак. 105 Конун илгари касддан жиноят содир этган муайян шахсларга нисбатан чеклашларни мустахкамлайди. Масалан, “шахсни ута хавфли рецидивист деб топиш туFрисидаги масала хал килинаётган вактда унинг ун саккиз ёшга тулгунга кадар содир этган жинояти учун судланганлиги инобатга олинмаслигини кузда тутиш лозим. Шундан келиб чикиб, агар шахс жиноятлар мажмуи буйича хукм килиниб, шулардан айримлари вояга етмаган ёшда содир килинган булса, факат вояга етган ёшда содир килинган жиноятлар учун судланганлик инобатга олинади”. Бунда шуни инобатга олиш зарурки, “бир канча янги жиноятларни содир килган шахсни ута хавфли рецидивист деб топиш масаласини хал килишда, суд жиноятлар ёки хукмлар мажмуи буйича тайинланган якуний озодликдан махрум килиш жазосини тайинлаш туFрисидаги хукмнинг муддатидан эмас, балки шахсни ута хавфли рецидивист деб тан олиш учун асос булиши мумкин булган жазо муддатидан келиб чикиши шарт” Жиноят-процессуал кодексининг 466-моддаси 3-бандига мувофик, шахс ута хавфли рецидивист деб топилганлиги хакида хукмнинг кириш кисмида курсатиб утилиши шарт. Шу ерда конунда белгиланган тартибда учмаган ёки олиб ташланмаган аввалги судланганлиги хам кайд этилиши лозим. "Жиноят кодекси 77 -моддасига мувофик, судланганлик муддатининг утиб кетганлиги ёки судланганликнинг олиб ташланиши муносабати билан унинг барча хукукий окибатлари бекор булади. Шунинг учун, у хукмнинг кириш ва тавсиф кисмларида курсатилмайди”. Шу аснода, Олий Суд органи тушунтирадики, "олиб ташланган ёки учган судланганлик хукмнинг тавсиф кисмида факатгина у озодликдан махрум килишга хукм килинган шахсга колония турини тайинлаш учун ахамиятга эга булгандагина курсатилиши мумкин”. Дукмнинг тавсиф кисмида айбдорни ута хавфли рецидивист деб топиш туFрисида асослантирилган хулосалар булиши керак. Айблов хукмининг карор кисмида бошка масалалардан ташкари яна судланувчининг ута хавфли рецидивист деб топилганлиги (башарти суд шундай карор кабул килган булса) туFрисидаги карор ёритилиши лозим. Юкорида, вояга етмаган ёшда олинган, учган ёки олиб ташланган судланганлик юзасидан чекловлар, рецидив жиноятнинг энг хавфли турида тан олинганлиги боис, улар нафакат ута хавфли рецидив жиноят, балки рецидив жиноятларнинг бошка турларига хам тегишли булиши даркор. Узбекистон Республикаси Жиноят кодекси 29-моддасининг туртинчи кисмида икки ёки ундан ортик шахснинг биргаликда жиноий фаолият олиб бориш учун олдиндан бир гурухга бирлашиши уюшган гурух деб топилиши кайд этилган. Уюшган гурух иштирокчиликнинг нисбатан хавфли шакли хисобланади. Уюшган гурух узининг уюшганлик даражаси, гурух аъзоларининг гурухда тутган урни, гурухнинг хар бир аъзосининг жиноий фаолиятда вазифасининг белгиланганлиги билан мураккаб иштирокчиликдан фарк килади. Иштирокчиликнинг барча шаклларида жиноят содир килишда камида икки киши катнашганидек, уюшган гурухда хам жиноятнинг бажарувчилари сифатида энг камида икки киши иштирок этган булиши керак [3,296]. Уюшган жиноятчиликнинг энг мухим бeлгиларига куйидагиларни киритиш мумкин: а) шахслар ва гурухлар орасида вазифаларнинг катъий субординацияси ва мувофиклашувидан иборат функционал-иерархиявий тизимга эга турли даражадаги уюшган жиноий ташкилот (тузилма)нинг мавжудлиги; б) жиноий фаолият турмуш тарзи ва хаёт гачириш воситасига айланган профeссионал жиноятчиларнинг борлиги; в) баркарор, рeжалаштирилган, яширин жиноий фаолият; г) жиноий фаолиятни амалга ошириш, хусусий хавфсизлик ва ижтимоий назоратни бушаштириш тизимларининг мавжудлиги; д) жиноий фаолият, ошкора биздас, жамиятни коррупциялаштириш, махкум этилганларни куллаб - кувватлаш учун катта маблаF фондининг мавжудлиги; е) жиноий фаолият ва жиноий бирлашмаларнинг таъсир доирасини кeнгайтиришга мойиллик; ж) жамиятга карши FOяга асосланган, узига хос ахлок “кодeкси” ва бошкалар [4, 237].
М.Усмоналиев фикрига кура, уюшган гурух куйидаги белгилар билан ифодаланади: а) икки ёки ундан ортик шахсларнинг жиноий фаолият олиб бориши учун олдиндан бир гурухга бирлашиши; б) гурухнинг уз рахбарига эга булиши; в) гурух аъзоларининг жиноятни амалга ошириш юзасидан фаолияти гурух рахбари томонидан тартибга солиб турилганлиги; гурухнинг барча аъзоларининг харакати гурух рахбарининг иродасига буйсундирилганлиги; д) гурух аъзоларининг хар бирининг жиноий фаолиятни амалга ошириш юзасидан вазифаларининг олдиндан белгилаб куйилганлиги [5,296]. Хулоса сифатида айтиш мумкинки, Жиноят кодексининг 171 -моддаси 2- ва 3 -кисмларида келтирилган жазони OFирлаштирувчи холатлари катъий булиб, уни кенгайтириб талкин килишга йул куйилмайди. Иш холатлари буйича килмишда 171-модда 2- ва 3-кисмларида назарда тутилмаган жазони OFирлаштирувчи холатлар аникланган такдирда, килмиш Жиноят кодексининг 56-моддасида белгиланган нормалар оркали килмиш 171- модда 1 -кисмига асосан жиноят деб топилади.
АДАБИЁТЛАР: 1. Жиноят хукуки. Умумий кисм: Дарслик / А.С.Якубов, Р.Кабулов ва бошк. - Тошкент, Узбeкистои Рeспубликаси ИИВ Акадeмияси, 2009. 2. Узбекистон Республикаси Олий суди Пленуми карорлари туплами. 1991-2006. Т.1. - Тошкент, “Адолат”, 2006. 3. Усмоналиев М. Жиноят хукуки: Умумий кисм: Олий укув юртлари учун дарслик. - Тошкент, “Янги аср авлоди”, 2005

Узгалар мулкини талон-торож килиш


Узгалар мулкини талон-торож килиш жинояти тушунчаси ва унинг белгилари.
Ушбу жиноятлар объекта ва предметларининг фаркдари. Талон-торож килиш усулларига кура талон-торожнинг шакллари. Боскинчилик жинояти тушунчаси, жиноят таркиби, жавобгарликни огирлаштирувчи х,олатлари. Боскинчилик жиноятини \аёт ёки соглик учун хавфли булган зурлик ишлатиб ёхуд шундай зурлик ишлатиш билан куркитиб содир этиш тушунчаси. Товламачилик тушунчаси, жиноят таркиби, жавобгарликни огирлаштирувчи холатларда содир этилиши. Жабрланувчи ёки унинг якин кишиларига зурлик ишлатиш тушунчаси ёхуд жабрланувчи учун сир сакланиши лозим булган маълумотларни ошкор килиш билан куркигиш тушунчаси. Мулкий хукукни топшириш тушунчаси. Мулкка булган манфаатлар бериш ёхуд мулкий йусиндаги харакатларни содир этишни талаб килиш тушунчалари ва бу жиноятнинг боскинчиликдан фарки. Талончилик тушунчаси, жиноят таркиби, жавобгарликни огирлаштирувчи холатлар ва бу жиноятнинг боскинчилик жиноятидан фарки. Узлаштириш ёки растрата йули билан талон-торож килиш жинояти тушунчаси, жиноят таркиби, жавобгарликни огирлаштирувчи х,олатлари. Мулкий жавобгарлик тушунчаси, узлаштириш ва растрата тушунчалари. Мансаб маькеини суиистеъмол килиш йули билан содир этиш тушунчаси, ушбу жиноятнинг угрилик жиноятидан фарки. Фирибгарлик жинояти тушунчаси, жиноят таркиби, жавобгарликни огирлаштирувчи холатлар. Фирибгарлик усули сифатида алдаш ёки ишончни суиистеъмол килиш тушунчаси. Фирибгарликнинг узлашти9 риш ёки растратадан фарки. Угирлик жинояти тушунчаси, жиноят гаркиби, жавобгарликни огирлаштирувчи холатлари. Угирлик жиноятининг объектив томонининг зарурий белгиларига кура талон-торожнинг боища шаклларидан фарки. Талон-торожни квалификация килишда талон-торож мивдорининг ахдмияти. Талон-торож турлари. Микдорига нисбатан талон-торожнинг мезонини белгилаш асослари.
Узгалар мулкини талон-торож килиш билан боглик булмаган жиноятлар
Алдаш ёки ишончни суиистеъмол килиш йули билан мулкий зарар етказиш. Жиноий йул билан топилган мулкни олиш ёки утказиш. Мулкни куриклашга виждонсиз муносабатда булиш. Мулкни касддан нобуд килиш ёки унга зарар етказиш.
Download 21.36 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling