Жиноятларнинг предмети нима ва жиноят объектидан фарқи нима? Амалий мисоллар билан фарқли жиҳатларини тушунтириб беринг
Download 28.48 Kb.
|
jinoyat huquqi
|
. 6 savol Жиноятларнинг предмети нима ва жиноят объектидан фарқи нима? Амалий мисоллар билан фарқли жиҳатларини тушунтириб беринг Jinoyat obyektining jinoyat predmetidan farqi. Jinoyat predmeti – moddiy tusdagi narsa, jism bo‘lib, jinoyat sodir etayotgan shaxsning jinoiy qilmishi natijasida unga bevosita ta’sir ko‘rsatiladi. Jinoyat predmeti – jinoyat tarkibining fakultativ belgisi. Jinoyat predmetiga ta’sir etish orqali jinoyat sodir etayotgan shaxs ijtimoiy munosabatlarga zarar yetkazadi. Biroq, jinoyat predmeti jinoyat sodir etilishida jinoyat predmeti sifatida ishtirok etgan hollardagina mavjud bo‘ladi va ijtimoiy munosabatning bir qismi sanaladi. Jinoyat predmetining ajratib ko‘rsatilishining mohiyati jinoiy qasdning ijtimoiy munosabat – obyektga qaratilganligini tushunib yetishda ifodalanadi. Shunga ko‘ra jinoyat predmeti deganda jinoyat qonuni bilan qo‘riqlanadigan ijtimoiy munosabatda mavjud bo‘lgan moddiy yoki nomoddiy ne’mat tushuniladi. Bundan shunday xulosa chiqarish mumkinki, jinoyat predmeti bevosita jinoyat sodir etayotgan shaxsning qasdi bevosita qaratilgan obyektning muayyan qismi. Aynan jinoyat predmeti orqali jinoyat qonuni bilan qo‘riqlanadigan ijtimoiy munosabatlarga zarar yetkaziladi. Jinoyat predmeti jinoiy qasd qaratilgan obyektning markaziy qismi hisoblanadi. Jinoyat predmeti bu – ijtimoiy xavfli tajovuz qaratilgan moddiy dunyo Ne’matidir. Jinoyat predmeti tajovuz natijasiga zarar ko’rishi ham (JK 173-modda), Zarar ko’rmasligi ham mumkin (JK 177-modda). Jinoyat predmeti belgilarini: - ko’z bilan ko’riladigan, o’lchovi, sifati va o’ziga-xos belgilarga ega Bo’lgan moddiy ashyo bo’lishligi; - shaxs predmetga tajovuz qilish orqali jinoyat obyektiga zarar etkazishi (mas:O’g`rilik jinoyatida: pulni o’g`irlash orqali shaxsning mulk huquqiga tajovuz Qiladi. Ushbu holatda pul – jinoyat predmeti, mulk huquqi esa – jinoyat obyekti Bo’lib hisoblanadi); - jinoyat predmeti ayrim jinoyat tarkiblarida mavjud bo’lmasligi (mas: Qasddan odam o’ldirish jinoyatida, inson tana a’zolari – jinoyat predmeti sifatida Qabul qilinmaydi).
Obyekt – bu har doim ijtimoiy munosabat, qadriyat, manfaat, predmet esa Har doim – moddiy ashyo, masalan, avtomobil, agar u yoqib yuborilsa predmet, Unga bo‘lgan mulk huquqi esa obyekt. Predmet har doim ham jinoyat tarkibining zaruriy belgisi emas. Talon-taroj, Poraxo‘rlik, qalbaki pul tayyorlash kabi jinoyatlarda predmetni aniqlamasdan turib Jinoyat tarkibi mavjud bo‘lmaydi. Lekin ayrim jinoyatlarda jinoyat predmeti Bo‘lmasligi ham mumkin, masalan, boshqaruv yoki odil sudlovga qarshi jinoyatlar (dezertirlik) yoki shaxsning sha’ni va qadr-qimmatiga qarshi jinoyatlar (tuhmat). 61 Predmetni shuningdek jinoyat sodir etgan shaxs foydalangan jinoyat quroli Va vositasidan farqlash lozim. Biroq aynan bir ashyo jinoyat predmeti bo‘lishi yoki Jinoyat vositasi bo‘lishi mumkin. Masalan, ayrim jinoyatlar (avtomobil olib Qochilganda yoki yoqib yuborilganda)da avtomobil jinoyat predmeti, boshqalarida Esa jinoyat vositasi (avtomobil yordamida o‘g‘rilik jinoyatini sodir etish) sanaladi. BuShunday qilib, jinoyat predmeti – jinoyat sodir etish paytida unda ishtirok Etadigan tashqi dunyo moddiy ne’mati. Qoida tariqasida jinoyat sodir etilishi Natijasida jinoyat obyektiga zarar yetkazilsa yoki zarar yetkazish real xAfvi Mavjud bo‘lsa, jinoyat predmetiga jinoyat natijasida zarar yetkazilmaydi. Lekin Muayyan jism va ashyolarga zarar yetishi shartligi qonun chiqaruvchi tomonidan Belgilangan alohida hollarda jinoyat predmetiga zarar yetishi lozim. Jinoyat obyektining belgilari: Faqat ijtimoiy munosabatlarni tashkil Qilishi; - ushbu ijtimoiy munosabatlarning Jinoyat qonuni bilan qo’riqlanganligi; - hamma vaqt jinoyat tarkibining Zaruriy belgisi ekanligi; - obyektning yo’qligi jinoyat mavjud Emasligini anglatishligi
- ayrim hollarda ushbu ijtimoiy Munosabatlarni Yuzaga Keltiruvchi Manba bo’lib kelishi; - predmetga tajovuz qilish orqali jinoyat Obyektiga tajovuz qilinishi; - jinoyat qonunida nazarda tutilgan Hollarda jinoyat tarkibining zaruriy Belgisi bo’lib kelishida ifodalanishligi 7 савол: Жиноят объектив томонининг зарурий ва факультатив белгилари ҳамда уларнинг аҳамиятини айтинг. Zaruriy ___belgilar jinoyat tarkibining barcha turlariga xos. Moddiy tarkibli Jinoyatlarda zaruriy belgi ijtimoiy xavfli qilmish, oqibat, qilmish va oqibat O‘rtasidagi sababiy bog‘lanish. Formal va kesik tarkibli jinoyatlarda faqatgina Qilmish zaruriy belgi sanaladi. Fakultativ___ belgilar jinoyat huquqining umumiy qoidasiga ko‘ra qilmishni Kvalifikatsiya qilishga ta’sir etmaydi. Shunga qaramay ular jinoyat obyektiv Tomoni tuzilishida ishtirok etadi (vaqt, joy, sharoit, jinoyat sodir etish usuli va Vositasi). Jinoyat obyektiv tomonining fakultativ belgilari. Jinoyat sodir qilish joyi, vaqti, holati, usuli, quroli va vositasi jinoyat -25- Obyektiv tomoni fakultativ belgilarini tashkil etadi. Jinoyat sodir etilgan joy- bu jinoyat sodir qilingan va tamomlangan ma’lum Chegaralangan hudud, joy, geografik nuqta hisoblanadi. Jinoyat sodir qilish vaqti – jinoyat sodir etilgan aniq paytni ifodalaydigan Belgilar majmui. Jinoyat sodir qilish usuli- bu jinoyat sodir qilinayotganda aybdor Tomonidan jinoyatni sodir qilishda ishlatiladigan aniq usul va uslublar birligidir. Jinoyat sodir qilish quroli – shaxs jinoyat predmetiga yoki shaxsga bevosita Ta’sir ko’rsatish uchun foydalangan moddiy ashyo. Ya’ni aybdor jinoyat qonuni Bilan qo’riqlanadigan obyektga zarar etkazish maqsadida foydalangan moddiy Ashyo tushuniladi. Jinoyat sodir qilish vositasi esa – shaxs jinoyat sodir qilishni yoki jinoyat Izlarni yo’qotishni osonlashtirish uchun ishlatadigan tashqi dunyo ne’mati. Odatda, jinoyat sodir qilish vositasi bilan jinoyat obyektiga to’g`ridan-to’g`ri Zarar etkazilmaydi va ushbu belgi jinoyat sodir qilish vositasini jinoyat sodir qilish Qurolidan farqlovchi asosiy xususiyat hisoblanadi. Jinoyat obyektiv tomoni fakultativ belgilari muayyan jinoyat tarkibining Zaruriy va zaruriy bo’lmagan belgilari bo’lishi mumkin. Agarda JK Maxsus qism moddasi dispozistiyasida ushbu belgilar to’g`ridan- To’g`ri ko’rsatilgan bo’lsa, ular zaruriy belgi sifatida e’tirof etiladi. Fakultativ belgi Jinoyatning zaruriy belgisi hisoblanmaganda esa, jinoyatni kvalifikastiyasiga ta’sir Etmasada, jazo tayinlanashda javobgarlikni og`irlashtiruvchi yoki engilashtiruvchi Holat sifatida hisobga olinishi mumkin. Jinoyat tarkibi obyektiv tomonining fakultativ belgilari quyidagilar: Jinoyat sodir qilish joyi, vaqti, holati, usuli, quroli va vositasi kabilardir. Ular nazariy jihatdan fakultativdir. Ammo amaliyotda ular jinoyatni Ochish, kvalifikatsiya qilish uchun muhim ahamiyatga ega. Bu belgilar Qonunda bevosita ko‘rsatilgan bo‘lsa, ular zaruriy belgi bo‘lib hisoblanadi. Jinoyat sodir qilish joyi – bu jinoyat sodir qilingan chegaralangan Hudud, joy, geografik nuqta bo‘lib, unga masalan, uy-joy, o‘rmon, ombor Va shu kabilar kirishi mumkin. Jinoyat sodir qilish joyi jinoyat qonuni amal qiladigan butun Jinoyat Kodeksi 11–12-moddalaridagi prinsipga ko‘ra belgilangan hududda jinoiy Javobgarlikni yuzaga keltiradi. Bu holatda jinoyat sodir qilish joyi hudud 169
Va fuqarolik prinsiplariga asosan belgilanadi. Bu prinsiplar asosida O‘zbekiston Respublikasi hududida va undan tashqarida sodir qilingan Jinoyatlar uchun jinoiy javobgarlik masalasi hal qilinadi. Jinoyat kodeksi Maxsus qismi moddasi dispozitsiyasida nazarda tutilgan hollarda jinoyat Sodir qilish joyi jinoyatning zaruriy belgisi bo‘ladi, masalan, Jinoyat Kodeksi 202, 220, 222-moddalari. Agar moddaning dispozitsiyasida jinoyat sodir qilish joyi zaruriy belgi Bo‘lsa, huquqni muhofaza qiluvchi organ xodimlari jinoyatning aynan O‘sha joyda sodir bo‘lganligini aniqlashlari lozim. Demak, ta’kidlab o‘tish lozimki, moddiy tarkibli jinoyatlar obyektiv tomonining zaruriy belgilari quyidagilardan iborat: 1)ijtimoiy-xavfli qilmish (harakat yoki harakatsizlik); 2)ijtimoiy-xavfli oqibat; 3)ijtimoiy-xavfli qilmish bilan kelib chiqqan oqibat o‘rtasidagi sababiy bog‘lanish. Formal tarkibli jinoyatlarning zaruriy belgisi ijtimoiy xavfli qilmish (harakat yoki harakatsizlik)dir. Moddiy va formal tarkibli jinoyatlar obyektiv tomonining fakultativ belgilari jinoyat sodir etish joyi, vaqti, sharoiti, vositasi, usuli va hokazolardir. 8 savol Ҳаракатсизлик учун жиноий жавобгарликнинг ўзига хос хусусиятларини аниқланг. Ҳаракатсизликнинг турлари ва унинг обектив ҳамда субектив мезонлари нимадан иборат Harakatsizlik ~ shaxsning ijtimoiy xavfli, ongli va passiv xulq- atvori. Harakatsizlik shaxsning qilishi lozim va mumkin boigan harakatni qilmaganligi natijasida, jinoyat qonuni bilan qo‘riq- lanadigan ijtimoiy munosabatlarga zarar yetkazilganligi yoki zarar yetkazish xavfi tug‘ilganligida ifodalanadi. Ijtimoiy xavfli harakatsizlik xuddi ijtimoiy xavfli harakatday tashqi dunyoga ta’sir o‘tkazadi va ma’lum o‘zgarishlarni keltirib chiqaradi. Harakatsizlik birgina holatda muayyan harakatni amalga oshirishdan o‘zini tiyish bilan birga jinoiy xulq-atvor tizimini aks ettirishi mumkin. Misol uchun, mansabga sovuqqonlik bilan qarash jinoyatida mansabdor shaxs o‘ziga yuklatilgan vazifani doimiy ravishda bajarmay keladi. Harakatsizlik faqatgina ijtimoiy xavfli va glayrihuquqiy boigan taqdirdagina, jinoiy javobgarlikni keltirib chiqaradi. Bundan tashqari, harakatsizlik uchun jinoiy javobgarlikni kelib chiqishining zaruriy shartlaridan yana biri imkoniyatning borligi va majburiyligi. Masalan, jinoyatchilar tomonidan boglab qo‘yilgan qorovul talon- tarojning oldini olmasa, o‘z vazifalariga insofsiz munosabatda bolganligi uchun javobgarlikka tortib bolmaydi, chunki ujismonan o‘z vazifalarini ba taqdirda ham jinoyat hisoblanmaydi.
Ayrim jinoyatlar harakat bilan ham, harakatsizlik bilan ham sodir etilishi mumkin. Masalan, bosqinchilik jinoyati (Jkning 164-moddasi) harakat bilan sodir etiladi, O‘zganing mulkiga hujum qilish bilan talon-toroj qilinadi. Ba’zan, bir jinoyat Tarkibida har ikki shakl kuzatilishi mumkin. Masalan, dezertirlik jinoyati (Jkning 288-moddasi) aybdor xizmat joyini o‘zboshimchalik bilan tashlab ketishi yoki Xizmat joyiga yetib kelmasligi mumkin. Qayd etish lozimki, jinoiy g‘ayrihuquqiy harakat shaxsning ongli, irodaviy, Faol ijtimoiy xavfli xulq-atvoridir. Xulq-atvorning faolligi deganda aynan jinoyat Obyektga turli yo‘llar bilan ta’sir etishda u yoki bu jismoniy harakatni amalga Oshirish tushuniladi. Jinoiy harakatsizlikni javobgarlikka tortish uchun unda ikki shart mavjud Bo‘lishi lozim. Subyektiv shart shuki, unda shaxs o‘zining muayyan harakatsizligi zarar Yetkazishi mumkinligini tushunishidir. Shaxsning g‘ayriixtiyoriy harakatlari Jinoyat sifatida baholanmaydi. Masalan, yiqilib tushayotgan shaxs boshqa bir Shaxsni ushlab qolish ilinjida qilgan harakati tufayli ikkinchi shaxsning ham Yiqilishi natijasida yuz bergan oqibat uchun jinoiy javobgarlik kelib chiqmaydi. Obyektiv shart muayyan harakatni amalga oshirishga mas’ul, uni amalga Oshirishning real imkoniyatiga ega shaxsga xosdir. Muayyan harakatni amalga Oshirish quyidagi asoslarga ko‘ra bo‘lishi mumkin: – qonun talabi bilan. Bu jinoyat qonuni (Jkning 241-moddasi – jinoyat Haqida xabar bermaslik) yoki boshqa normativ-huquqiy hujjat bo‘lishi mumkin. Masalan, “Ichki ishlar organlari to‘g‘risida”gi Qonunda belgilangan ichki ishlar Organlari xodimlarining jinoyatlarni oldini olish majburiyatining bajarilmasligi Mansabga sovuqqonlik bilan qarash (Jkning 207-moddasi) deb baholanishi Mumkin; – sudning qarori bilan. Masalan, sudning qarori bilan farzand ta’minoti Uchun ota-onaning mablag‘ ajratishi belgilanadi. Mazkur majburiyatni bajarmaslik Jkning 122-moddasi bilan javobgarlikka tortishga sabab bo‘ladi; – kasbiy (mansab) majburiyatlari tufayli. Masalan, korxona bosh Muhandisi ish jarayonidagi texnika xavfsizligi uchun mas’ul. Uning o‘z Majburiyatini lozim darajada bajarmasligi Jkning 257-moddasi bilan javobgarlikka Tortishga sabab bo‘ladi; – aybdorning harakatlari tufayli. Masalan, piyodaga shikast yetkazgan Avtomobil haydovchisi unga zarur yordamni ko‘rsatishga majbur, aks holda Jkning 117-moddasi 1-qismi bilan javobgarlikka tortishga sabab bo‘ladi. Ijtimoiy xavfli oqibat – jinoyat sodir etilishi natijasida yetkazilgan zarar. Zarar moddiy (mulkiy, jismoniy, iqtisodiy, ekologik) yoki nomoddiy (siyosiy, Ma’naviy ziyon) ko‘rinishda bo‘lishi mumkin. Download 28.48 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|