Joba: Ximiyaliq kinetika haqqinda túsinik. Ximiyaliq reakciyalar tezligi. Reakciya tezligine konsentraciyaniń tásiri. Reakciya tezligine temperatura hám eritiwshilerdiń tásiri. Kirisiw

Joba:
1. Ximiyaliq kinetika haqqinda túsinik.
2. Ximiyaliq reakciyalar tezligi.
3. Reakciya tezligine konsentraciyaniń tásiri.
4. Reakciya tezligine temperatura hám eritiwshilerdiń tásiri.

Kirisiw
Fizikaliq ximiya zamanagóy ximiyanıń teoriyalıq tiykarın quraydı. Ilim pánniń rawajlanıwı menen fizikaliq ximiyaniń áhmiyeti barǵan sayın artıp barıp atır. Bul kurstıń tiykarǵı waziypası studentlerde pikirlew qábiletin rawajlandırıw, usı pánniń zamanagóy jaǵdayın tereń túsiniw hám alınǵan teoriyalıq bilimlerdi ámeliyatqa qollanıw qılıw kónlikpelerin payda etiwge kómeklesiwden ibarat esaplanadi. Termodinamikaniń birinshi nizami jilliliq, jumis hám ximiyaliq reakciyalar waqtinda energiyaniń ózgeriwi menen funkciyasi entalpiya, oniń reakciya waqtinda ózgeriwi, Gess nizami hám oniń reakciya jilliliģiniń ózgeriwin esaplawda qollanılatuģinliģi, standart jaģday haqqinda túsinik hám oniń payda boliw jilliliģinan paydalanip reakciyaniń payda boliw jilliliģi aniqlanadi.
Ximiyaliq processlerdi basqariwshi eń áhmiyetli faktorlar tórtew.
1) Temperatura
2) Basim
3) Reakciyaģa kirisiwshi zatlar konsentraciyalari.
4) Katalizatorlar.

Ximiyaliq kinetika haqqinda túsinik
Ximiyalıq kinetika - ximiyaliq reaksiyalar kinetikasi — fizikaliq ximiyaniń ximiyaliq reaksiyalari waqit dawamında keshetuǵın process retinde úyrenetuǵın bólimi. Bul process mexanizmi onı ámelge asıratuǵın sharayatlarǵa baylanıslı. Ximiyalıq kinetika ximiyalıq reaksiyalardıń tezligi, baǵdarı, ótkeriw sharayatları arasındaǵı óz-ara baylanıslılıq nizamlıqları hám olarǵa tásir etiwshi faktorlardı izertlew etedi. Quramalı ximiyalıq reaksiyalar mexanizmin úyreniw kesheip atırǵan process qanday elementar basqıshlardan ibaratlıǵın jáne bul basqıshlar óz-ara qaysı tárzde baylanıslılıǵın, qanday aralıq ónimler payda bolishini hám basqanı anıqlawǵa múmkinshilik beredi. Ximiyalıq kinetika elementar reaksiyalardı aktiv bóleksheler (erkin atomlar hám radikallar, ionlar hám ion radikallar, tásirlengen molekulalar hám basqa ) qatnasıwında úyrenedi. Molekulalar hám ximiyalıq baǵlar dúzilisin kinetik izertlew nátiyjelerinen paydalanıp ximiyalıq kinetika molekulalar reagentlariniń dúzilisi hám de olardıń reaksiyaǵa kirisiw krbiliyatin anıqlaydı. Ximiyalıq kinetikaniń aktiv to'qnasiw hám aktiv kompleks teoriyaleri bar. Aktiv to'qnashish teoriyasına kóre, ximiyalıq ózgeris bolıwı ushın dúgilisiwshi molekulalardıń energiya rezervi málim minimumdan kem bolmawi shárt. Aktiv kompleks teoriyasına muwapıq, reaksiya baratırǵan bolsa, baylanis tezlik penen uzilmaydi hám baylanista tezlik penen payda bolmaydı. A hám S elementları bir-birine jaqınlasqanda A—v bir-birinen uzaqlasadi hám A—S birbiriga jaqınlasıp baradı. Málim bir waqıtta ABC kompleksi payda boladı. Keyin aktiv kompleks bóleklenip, reaksiya ónimlerine aylanadı. Bul teoriya aktivleniw energiyasınıń mánisin túsintirip beredi hám reaksiyalar (házirshe ápiwayı reaksiyalar ) dıń tezligin teoriyalıq esaplaw jolin kórsetedi. Joqarıda aytılǵan 2 teoriya bir - birine qarsı emes, bálki bir-birin toldıradı. Kinetik izertlewler ximiya pániniń tiykarģi bólimleri (kataliz, fotokimyo, plazmakimyo, radioximiya , elektroximiya b.) ga zárúrli strukturalıq bólim bolıp kiredi. Ximiyalıq kinetika óz izertlewleri hám teoriyalıq ulıwmalasqanlarında matematika, kibernetika, atom hám molekulyar fizika, kvant ximiyası, spektroskopiya, analitik ximiya hám b. dıń jetiskenliklerinen paydalanadı. Ximiyalıq kinetikaniń kinetik maǵlıwmatları hám teoriyalıq konsepsiyaları atmosfera hám gidrosferanıń ekologiyalıq modellerin dúziwde, álemde júz bolatuǵın processlerdi analiz qılıwda qollanıladı.
Ximiyalıq kinetika teoriyalari ximiyalıq reaksiyanıń elementar bolıwınıń zárúr shárti reaksiyada qatnasıp atırǵan bólekshelerdiń óz-ara to'qnashishlari haqqındaǵı qıyallarǵa tiykarlanǵan. Eger bul shárt atqarılsa hám jetkilikli bolsa, yaǵnıy hár bir to'qnasiw elementar akt keltirip shıǵarsa, ol halda reaksiya tezligin gazlardıń kinetik teoriyasınan esaplab shıǵarsa boladı. Biraq gazlardıń kinetik teoriyasına tıykarlanıp esaplanǵan reaksiyalardıń tezligi tájiriybede tabılǵanlarınan júdá kóp tártiplerge artıq bolıp tabıladı. Bunday nátiyje molekulalardıń ayırım to'qnasiwlari ģana nátiyjeli bolıp, tek olar reaksiyanıń elementar akti ámelge asıwına alıp keliwinen derek beredi. Molekulalar barlıq to'qnasiwlariniń nátiyjeli ekenligi haqqındaǵı shamanıń nadurıslıǵın reaksiya tezliginiń temperatura artpaqtası menen eksponensial túrde artpaqtası, to'qnasiwlardiń ulıwma sanı bolsa, sezilersiz ózgeriwi de tastıyıqlaydı.