Joqari ha’m orta arnawli bilimlendiriw ministrligi berdaq atindag’i qaraqalpaq ma’mleketlik universiteti

JOQARI HA’M ORTA ARNAWLI BILIMLENDIRIW MINISTRLIGI BERDAQ ATINDAG’I QARAQALPAQ MA’MLEKETLIK UNIVERSITETI

Ekonomika fakulteti 3-A Buxgalteriyalıq esap ha’m audit toparı studenti Quronboyev Doniyorbektin’ Finans analizi pa’ninen

Kurs jumısı

Tema: Ekonomikanı modernizaciyalaw sha’rayatında xojalıq ju’ritiwshi subyektlerdin’ tiykarg’ı iskerliktegi finanslıq na’tiyjeleri analizi

Qabıllag’an: Tajekeev Ziynaddin

Orınlag’an: Quronboyev Doniyorbek

No’kis-2020

Joba:

Kirisiw 4

Ekonomikanı modernizaciyalaw sharayatında xojalıq ju’ritiwshi subyektlerdin' finanslıq nátiyjelerin analiz etiwdiń a’hmiyeti ha’m mazmunı 5

Finanslıq na’tiyjeler quramı, du’zilisi ha’m dinamikalıq o’zgeriwlerinin’ analizi 11

Finanslıq na’tiyjeler analizinin’ mazmunı, wazıypaları ha’m informaciya derekleri 12

Finanslıq na’tiyjelerdi sıpatlawshı ko’rsetkishler sisteması ha’m olardı anıqlaw jolları 16

Umumxo'jalik iskerligi ha’m salıq tolıqgunga shekemfoyda (ziyan) dın’ analizi 28

Ka’rxanalar o’nim o’ndiris ha’m satıw iskerliginen tısqarı finanslıq tarawlar na’tiyjesinde da payda yamasa ziyan alıwları múmkin. Umumxo'jalik iskerliginen alıng’an payda yamasa ziyan, bul tiykarg’ı iskerlikten alıng’an payda summasına finanslıq iskerlikten ko’rilgen da’ramatlar qosıladı ha’m ziyanler ayriladi. 28

Ka’rxanalardı xojalıq ha’mde finanslıq xızmetlerinen alınatug’ın da’ramatlar ha’m qa’rejetlerdi analiz etiw za’ru’rli a’hmiyetke iye boladı. Zero, finanslıq iskerlikten júzege keletug’ın qa’rejetler úlesinin’ artpaqtası ka’rxanalardı krizisqa alıp keliwi múmkin. Ha’zir finanslıq iskerlikten ko’rilgen na’tiyjelerdin’ xojalıq ju’ritiwshi subyektler juwmaqlawshı finanslıq na’tiyjelerine ko’rsetip atırg’an ta’siri kúta’ úlken da’rejede asıp barmaqta. 28

Finanslıq iskerlikten alıng’an na’tiyje ka’rxana iskerlik na’tiyjeliklıg’ının’ bo’lek esap qatarı retinde strukturalanadi. Finanslıq iskerlikten alınatug’ın da’ramatlar qatarı «Qa’rejetler quramı haqqinda... »gi Qag’ıydag’a muwapıq strukturalanadi. 28

Finanslıq iskerlikten alıng’an da’ramatlar to’mendegi tiykarg’ı bo’limler boyınsha sa’wlelendiriledi: 28

• Awqam ha’m bo’lim ka’rxanalarıdan alınatug’ın da’ramatlar ; 28

• Basqa alıng’an da’ramatlar ; 28

• Awqam ha’m bo’lim ka’rxanalarıg’a berilgen qarızlar boyınsha procentler; 28

• Sırt elvalyutalari operasiyalariva valyuta schetlaribo'yicha unamlıkursfarqlari; 28

• Qarjılanganmablag'larniqayta bahalawdan alınatug’ınfoyda. 28

Finanslıqfaoliyatidan alıng’andaromadlarga quydagilarkiradi: 28

- O’zbekstan Respublikası tapda ja’ne onın’ sırtında jaylasqan ka’rxana iskerliginde o’z ulishi menen qatnasıwınan alınatug’ın da’ramatlar, ka’rxanag’a qarawlı aksiya dividentlari; 28

- uzoqmuddatga kireyge berilgenmulkdan alınatug’ındaromadlar; 28

- valyuta schyotlariva operasiyalaribo'yicha unamlıkursfarqlari; 29

- procentlerbo'yicha basqa to’lemler. 29

Finanslıq qa’rejetlerge quydagimoddalarkiradi: 29

-bankke qısqa múddetlikreditlarbo'yicha to’lewlarva buyım jetkezipberuvchilarkreditlaribo'yicha protsentto'lovlari qa’rejetleri; 29

- uzoqmuddatga kireyge alıng’anmulkyuzasidanfoizto'lashbo'yicha qa’rejetler; 29

- sırt el valyutasibilanbog'liq operasiyalaryuzasidanzararva unamsızkursfarqlari; 29

- qarjılanganmablag'larniqayta basholashdanko'rilganzararlar; 29

- qımbatliqog'ozlarnichiqarishva tarqatıwbilanbog'liq qa’rejetler; 29

- finanslıqfaoliyatbo'yicha basqa qa’rejetler. 29

Analizde olardın’ rejaga ha’m o’tken jıllarg’a salıstırg’anda o’zgerislerine, mutloq ha’m salıstırmalı o’zgerislerine baha beriledi ha’mde onın’ o’zgeriwine ta’sir etiwshi faktorlar uyreniledi. Ta’sir etiwshi faktorlar ha’r bir struktura qatar boyınsha bo’lek ha’m ulıwma tiykarda uyreniledi. 29

Analiz ushın za’rúr bolg’an mag’lıwmatlar finanslıq na’tiyjeler haqqindag’ı finanslıq esabattan ja’ne onın’ qatarları boyınsha berilgen túsiniklerden alınadı. 29

Analizqilinayotgankorxona boyınsha umumxo'jalik iskerlikten ko’rilgen paydanı o’siw pa’tin usınılıp etemiz, (6 -keste). 29

Juwmaqlaw 31

Paydalanılg’an a’debiyatlar: 33

Kirisiw

Song’ı jıllarda ma’mleketimizdi sociallıq-ekonomikalıq rawajlandırıwdın’, jedel isbilermenlik, innovaciyalıq ideyalar ha’m qurılısshılıq potencialın qollap-quwatlaw arqalı xalıqqa mu’na’sip turmıs sharayatların jaratıw, isbilermenlik ortalıg’ın jaqsılaw, ba’ntlikti ta’miyinlew boyınsha ken’ ko’lemli jumıslar a’melge asırılıp kelinbekte. Kishi biznes rawajlanıwının’ 2019-jıldag’ı tiykarg’ı ma’qseti orınlarda ba’ntlik da’rejesin asırıw arqalı ekonomikanın’ turaqlı rawajlanıwın ta’miyinlew, xalıq da’ramatların ten’ bo’listiriwde tiykarg’ı faktor bolıp xızmet etiwshi jeke sektordın’ mu’mkinshiliklerin ken’eytiwden ibarat. 2020-jıldın’ basına shekem kishi biznes ha’m jeke isbilermenlikti ha’m de rawajlandırıwdın’, atap aytqanda salıqqa tartıw mexanizmi, iri biznes penen birge islesiw ha’m kooperacion baylanıslardı rawajlandırıw boyınsha qatar sharalar a’melge asırıldı.

O’zbekstan Respublikası Prezidenti Sh. M. Mirziyoyevtın’ Oliy Ma’jliske Muraajatnaması¹nın’ tiykarg’ı bo’leginde ma’mleketimizde 2020-jılda a’melge asırılıwı kerek bolg’an wazıypalar qatarında isbilermenlikke u’lken itibar qaratildi.

2017-2021-jıllarda O’zbekstan Respublikasın ja’ne de rawajlandırıwdın’ “Ha’reketler strategiyası” ²da ekonomikanı rawajlandırıw ha’m erkinlestiriw, milliy ekonomikanın’ turaqlılıg’ın ta’miyinlew sıyaqlı joqarı wazıypalar belgilep berildi. Usı wazıypalardı a’melge asırıw maqsetinde milliy ekonomikada ken’ reformalar o’tkerilmekte.

Ekonomika globallasıwı sha’rayatında ekonomikalıq rawajlanıwdın’ u’zliksizligin ta’miyinleytug’ın transformacion processlerdin’ tiykarg’ı faktorı esaplang’an ka’rxanalarda aylanba qarjılar, rezervler ha’m tamamlanbag’an o’ndiris ko’lemi en’ kem, sap iskerlik ko’rsetetug’ın sharayatına jetkilikli bolıwı kerek.

Ha’zirgi da’wirde aldımızda turg’an birinshi ha’m tiykarg’ı wazıypa - bul izbe-iz ekonomikalıq o’siw, teren’ strukturalıq o’zgerislerdi a’melge asırıw, o’ndiristi tolıq jetilistiriw ha’m aldın’g’ı texnologiyalar menen qayta qurallandırıwdın’ bas sha’rti bolg’an makroekonomikalıq ha’m finanslıq turaqlılıqqa erisiw bolıp tabıladı.

Bazar ekonomikası sha’rayatında o’ndiristi basqarıw processinde ekonomikalıq resurslardan ken’ ko’lemde paydalanıladı. Bularg’a payda, baha, rentabellik ko’rsetkishleri, salıq, kredit, dividentler kiredi. Usı ekonomikalıq resurslar ishinde payda ekonomikalıq ma’plerdi uyg’ınlastırıwshı ha’mde xojalıq ju’ritiwshi subyektlerdin’ finanslıq-xojalıq iskerligin an’latiwshı en’ za’ru’rli kriteriya bolıp tabıladı.

Ha’zirgi bazar ekonomikası sharayatında xojalıq ju’ritiwshi subyektlerdin’ finanslıq na’tiyjelerin analiz etiw za’ru’rli a’hmiyetke iye boladı. Sebebi, payda ko’rsetkishleri olardın’ finanslıq-xojalıq iskerligin belgileytug’ın tiykarg’ı o’lshemlerden biri esaplanadı.

Finanslıq na’tiyjeler analizinde da’ramat ha’m qa’rejetlerdin’, payda ha’m ziyanlardin’ qa’liplesiw qatarları boyınsha o’zgerisleri bahalanadı, na’tiyjelik ko’rsetkishlerdin’ faktorlı analizi o’tkeriledi, mu’mkinshilikleri uyreniledi, na’tiyjeliklikdi jaqsılawdın’ shara-ilajları belgilenedi. Sonın’ menen birge, ka’rxananın’ paydalılıq da’rejesin xarakterleytug’ın rentabellik ko’rsetkishi ha’m onın’ faktorlı analizi a’melge asırıladı.

Ekonomikanı modernizaciyalaw sharayatında xojalıq ju’ritiwshi subyektlerdin' finanslıq nátiyjelerin analiz etiwdiń a’hmiyeti ha’m mazmunı

Ekonomikanı modernizaciyalaw sharayatında o’ndiris, xizmet ko’rsetiw ha’m basqa xızmetlerdin’ na’tiyjesi retinde payda alıw tiykarg’ı maqset esaplanadı. Payda alıwdı ko’beytiw ja’miyet ma’pine de sa’ykes keledi. Sebebi, ekonomikalıq iskerliktin’ joqarı paydalılıg’ı individual paydanın’ ko’beyiwi menen ma’mleket milliy da’ramatının’ o’siwine alıp keledi. Sonı aytıw mu’mkin, payda mug’darı ha’m onın’ da’rejesi bazar qatnasıwshılarının’, a’sirese investorlardi ha’reketke keltiretug’ın ku’sh bolıp tabıladı. Bazar qatnasıwshısının’ ma’pdarlıg’ı payda mug’darı menen belgilenedi. Ka’rxanalar, sho’lkemler ha’mde isbilermenler qaysı tarmaq ha’m iskerlik paydanı ko’birek keltiretug’ın bolsa, qarjını sol jerge jaylastırıp, barlıq mu’mkinshiliklerin iske salıp sol iskerlikti rawajlandırıwdın’, rentabellik da’rejesin arttırıp, ko’birek payda alıwg’a ha’reket qıladı. Eger usı tarawda kapital o’zin aqlamasa, payda keltirmesa ha’m bazarda o’z ornın taba almasa investorlar kapitaldı bul tarmaq yamasa iskerlik tu’rinen alıp, basqa ja’ne de paydalıraq bolg’an tarmaqqa bag’darlaydı.

Bazar qatnasıwshıları, atap aytqanda isbilermenlerdin’ ma’pi xalıq tutınıwi sebepli g’ana a’melge asadı. Islep shıg’arılıp atırg’an tovarlar, o’nimler, ko'rsetilip atırg’an xızmetler ha’m atqarılıp atırg’an jumıslarg’a talap bolsa g’ana olar tutınıwg’a jol aladı, basqasha etip aytqanda satıladı. Sonday eken, talapsız payda ju’zege kelmeydi. Bazar nizamlıg’ının’ mazmunı da sonnan ibarat ha’m bazar sharayatında da’ramat alıw, payda tabıwdın’ basqasha usılı bolıwı mu’mkin emes. Payda mexanizmının’ ta’siri o’ndiriwshiler ha’m uqıplı basqarıwshılar iskerligin tutınıwshı ma’pine qaratadı, sebebi sol jol arqalı g’ana payda alıw mu’mkinligin biledi.

Paydanı joqarı da’rejege ko'teriw bazar ekonomikasındag’ı en’ za’ru’rli ku’sh bolıp tabıladı. Paydanın’ azayıwına ju’da’ ko’p faktorlar ta’sir etedi. Bul faktorlardı anıqlaw, unamsız a’qibetlerdin’ aldın alıw maqsetinde ushıraytug’ın tosıqlardın’ aldın alıw usılların islep shıg’ıwda bizge analiz ja’rdemge keledi. Mısalı, paydanın’ ko’beyiwi o’ndiris natiyjeliligin asıwına baylanisli. O’ndiris natiyjeliligin asırıw ushın o’ndiriske jan’a texnologiyalardın’ tartıw, xızmetkerlerdi materiallıq ha’m ma nawiy ta’repten xoshametlew, jumıs sapasın jaqsılaw ha’m basqalar unamlı ta’sır ko’rsetedi. Sonday eken, bunın’ na’tiyjesinde unamlı finanslıq na’tiyjege erisiw mu’mkin.

Ha’r qıylı mu’lkshilik formalarıda iskerlik ju’rgizip atırg’an ka’rxanalarda xojalıq qatnasıqları esabı, auditi ha’m analizin sho’lkemlestiriwde O’zbekstan Respublikasının’ Buxgalteriya esabı haqqındag’ı nızamı, Buxgalteriya esabının’ milliy standartları ha’m basqa normative-huqıqıy hu’jjetler za’ru’rli ro’l oynaydi.

Ka’rxanalarda buxgalteriya esabın sho’lkemlestiriw ha’m ju’rgiziwde en’ za’ru’rli ma’selelerden biri bul esap xızmetin, atap aytqanda finanslıq na’tiyjeler esabın durıs jolg’a qoyiwdan ibarat esaplanadi. Sonın’ menen birge, Buxgalteriya esabı haqqındag’ı O’zbekstan Respublika Nızamının’ 7-statya³asında da to’mendegi ta’repler xarakterlenedi. Yag’niy, usı Nızam belgilewi boyınsha ka’rxanada esap-kitap hu’jjetlerinn’ saqlanıwın, sırtqı paydalanıwshılar ushın finanslıq esabat tayarlanıwın, esap-kitaplar waqtında a’melge asırılıwın sho’lkemlestiriw ha’m ju’rgiziw juwapkershiligi tikkeley ka’rxana basshısına ha’m bas buxgalterine ju’kletiledi.

Finanslıq na’tiyjeler - bul xojalıq ju’ritiwshi subyekttin’ belgili esabat da’wirinde isbilermenlik iskerligi processinde o’zine tiyisli qarjının’ ko’beyiwi yamasa azayıwı bolıp tabıladı. Buxgalteriya esabında bunday iskerlik na’tiyjesi esabat da’wirindegi barlıq paydalar ha’m ziyanlardi esaplaw jolı menen anıqlanadı.

Ka’rxanalardın’ finanslıq ta’repten turaqlı bolıwı olardın’ iskerligi dawamında alg’an paydasının’ durıs qa’liplestiriliwi menen baylanıslı. Sebebi, ka’rxanalar paydası bul jerde isleytug’ınlardın’ materiallıq ta’miyinleniwi, dividentler toplanıwı, o’ndiris iskerligin ken’eytiw, o’ndiriste pa’n-texnika jetiskenliklerin ha’m jan’a texnologiyalardı engiziw sıyaqlılardın’ tiykarg’ı materiallıq deregi esaplanadı.

Payda materiallıq o’ndiris tarawında isbilermenlik iskerligi processinde jaratıladı. O’ndiris faktorları (miynet, kapital, ta’biyiy resurslar ) ha’m xojalıq ju’ritiwshi subyektlerdin’ o’ndiris iskerligi birigiwi na’tiyjesinde o’nim islep shig’arıladı, ol tutınıwg’a satılg’anda, tovar bolıp esaplanadı.

Tovarlar bazarında ka’rxanalar salıstırg’anda o’z aldına tovar o’ndiriwshi bolıp ortag’a shıg’adı. Satıw na’tiyjesinde olar pul tu’simin aladı, bul bolsa da’ramat alıng’anlıg’ın an’latadı. Finanslıq na’tiyjeni anıqlaw ushın tu’simdi o’nim islep shıg’arıwg’a ketken qa’rejet penen salıstırıwı kerek.

Eger tu’sim qa’rejetlerden joqarı bolsa, finanslıq na’tiyje payda alıng’anlıg’ınan derek beredi. Xojalıq ju’ritiwshi subyektler ha’rdayım payda alıwdı o’z aldına maqset etip qoyadi, bıraq bug’an ha’rdayim da erise almaydı. Tu’sim qa’rejetlerge ten’ bolsa, ol jag’dayda tek o’nim o’ndiris ha’m satıw qa’rejetleri qaplang’an boladı, tek bul jag’day o’nim o’ndiristin’ kritik ko’lemi dep ataladı. Bunda ziyan ko’rilmeydi, bıraq o’ndiris, ilimiy-texnikalıq ha’m social rawajlanıwdın’ deregi retindegi payda da alınbaydı, tek qa’rejetler qaplanadı.

Ka’rxana qa’rejetleri tu’siminen ko'p bolsa, ol ziyan ko’redi, yag’nıy unamsız finanslıq na’tiyjege erisedi. Bul jag’day onı ju’da’ quramalı finanslıq jag’dayg’a salıp qoyadi.

Paydanı bazar qatnasıqlarının’ ju’da’ za’ru’rli kategoriyasi retinde aytıw mu’mkin. Birinshiden, payda ka’rxana iskerligi na’tiyjesinde alıng’an ekonomikalıq na’tiyjeni xarakterleydi. Lekin, birden-bir payda ko’rsetkishi ja’rdeminde ka’rxana iskerliginin’ barlıq ta’replerin bahalap bolmaydı. Bunday universal ko’rsetkishtin’ bolıwı da mu’mkin emes. O’zi ushın, ka’rxananın’ o’ndiris, xojalıq ha’m finanslıq iskerligin sho’lkemlestiriwde ko’rsetkishler sistemasınan paydalanıladı. Paydanın’ a’hmiyeti sonnan ibarat, ol juwmaqlawshı finanslıq na’tiyjeni sa’wlelendiredi, usının’ menen birge onın’ mug’darının’ o’zgeriwine ka’rxananın’ qa’rejetlerine baylanıslı bolg’an ha’mde baylanıslı bolmag’an faktorlar ta’sır etedi. Payda xoshametlewshi funksiyasın atqaradı. Bunın’ mazmunı sonnan ibarat, payda bir waqıttın’ o’zinde finanslıq na’tiyje ha’m ka’rxana finanslıq resurslarinin’ tiykarg’ı elementi esaplanadı. O’z-o’zin finanslıq ta’miynlew principinin’ real ta’miyinleniwi alıng’an payda menen belgilenedi. Salıqlar ha’m basqa ma’jburiy to’lemler to’legennen keyin ka’rxana ıqtiyarında qalatug’ın sap payda ka’rxananın’ o’ndiris iskerligin ken’eytiwdi, ka’rxananın’ ilimiy-texnikalıq ha’m social rawajlanıwın, xızmetkerlerdi materiallıq xoshametlewdi finanslıq ta’miynlew ushın jetkilikli bolıwı kerek.

Ekinshiden, payda ha’r qıylı da’rejedegi byudjetlerdi xoshametlew dereklerinen biri bolıp esaplanadı. Ol salıqlar ko’rinisinde byudjetlerge kelip tu’sedi ha’m basqa da’ramat tu’simleri menen bir qatarda sociallıq mu’tajliklerdi qandırıwdı finanslıq ta’miynlew, ma’mleketlik ta’repinen o’z iskerligin orınlawdı ta’miyinlew, ma’mlekettin’ investitsiya, o’ndiris, ilimiy-texnikalıq ha’m social programmaların a’melge asırıw ushın isletiledi.

O’zbekstan Respublikası Ministrler Kabinetinin’ 1999 -jıl 15-fevraldagi 54-san qararı menen tastiyiqlang’an “O’nim (jumıs, xızmetler) ni o’ndiriw ha’m satıw qa’rejetlerinin’ quramı ha’mde finanslıq na’tiyjelerdi qa’liplestiriw ta’rtibi haqqında”g’ı Nızam⁴g’a muwapıq xojalıq ju’ritiwshi subyekt iskerliginin’ finanslıq na’tiyjeleri paydanın’ qatar ko’rsetkishler menen klassifikaciyalanadı.

Xojalıq ju’ritiwshi subyekt iskerliginin’ finanslıq na’tiyjeleri paydanın’ to’mendegi ko’rsetkishleri menen xarakterlenedi :

— o’nimdi satıwdan alıng’an jalpı payda, bul satıwdan alıng’an sap tu’sim menen satılg’an o’nimnin’ o’ndiris o’zine tu’ser bahası ortasındag’ı ayırmashılıq retinde anıqlanadı :

YaF=SST-IT,

bunda,

YaF — jalpı payda ;

SST — satıwdan alıng’an sap tu’sim;

IT — satilg’an o’nimnin’ o’ndiris o’zine tu’ser bahasıı ;

— tiykarg’ı iskerlikten ko’rilgen payda, bul o’nimdi satıwdan alıng’an jalpı payda menen da’wir qa’rejetleri ortasındag’ı ayırmashılıq, ha’m qosıw tiykarg’ı iskerlikten ko’rilgen basqa da’ramatlar yamasa minus basqa ziyanlar retinde anıqlanadı :

AFF = YaF-DX+BD-BZ,

bunda,

AFF — tiykarg’ı iskerlikten alıng’an payda ;

DX — da’wir qa’rejetleri;

BD — tiykarg’ı iskerlikten alıng’an basqa da’ramatlar ;

BZ — tiykarg’ı iskerlikten ko’rilgen basqa ziyanlar;

— xojalıq iskerliginen alıng’an payda (yamasa ziyan), bul tiykarg’ı iskerlikten alıng’an payda summası plyus finanslıq iskerlikten ko’rilgen da’ramatlar ha’m minus ziyanlar retinde esaplap shıg’ıladı :

UF=AFF+MD-MX,

bunda,

UF — ulıwma xojaliq iskerliginen alıng’an payda ;

MD — finanslıq iskerlikten alıng’an da’ramatlar ;

MX — finanslıq iskerlik qa’rejetleri;

— salıq to’legenge shekem alıng’an payda, ol ulıwma xojaliq iskerliginen alıng’an payda plyus ku’tilmegen (na’zerde taza ) jag’daylardan ko’rilgen payda ha’m minus ziyan retinde anıqlanadı :

STF=UF+FP-FZ,

bunda,

STF — salıq to’legenge shekem alıng’an payda ;

FP — ku’tilmegen jag’daylardan alıng’an payda ;

FZ — ku’tilmegen jag’daylardan ko’rilgen ziyan;

— jıldın’ sap paydası, ol salıq to’legennen keyin xojalıq ju’ritiwshi subyekt iqtiyqrinda qaladı, o’zinde paydadan to’lenetug’ın salıqtı ha’m minus nızam hu’jjetlerinde na’zerde tutılg’an basqa salıqlar ha’m to’lemlerdi shıg’arıp taslag’an halda salıqlar to’legenge shekem alıng’an paydanı an’latadı :

SF= STF-DS-BS,

bunda,

SF — sap payda ;

DS — paydadan to’lenetug’ın salıq ; BS — basqa salıqlar ha’m to’lemler.

Finanslıq iskerlikten alınǵan dáramat hám qa’rejetler qatarına kár- xananıń finans bazarındaǵı aktivliginen alatuǵın dáramatları hám múlkshilik munasábetlerdegi qatnasıwınan alınatuǵın dáramatları, erkin almastırı - ladigan valuta resurslarini basqarıwdan alatuǵın dáramatları, korxo- naning finanslıq iskerligiden kelip shıǵıs hár qıylı qa’rejetler kiritiledi. Olardıń kárxana esap paydasındaǵı úlesi sońǵı jıllarda kem-kemnen asıp barmaqta.

Ayrıqsha ku’tilmegen jaǵdaylardan dáramatlar hám qa’rejetler qatarına ka’rxananın’ tiykarǵı hám finanslıq iskerliginen tısqarı ku’tilmegen jaǵdaylar boyınsha alatuǵın dáramat hám qa’rejetleri kiritiledi. Olardıń quramına kirgizetuǵın anıq kórsetkishler «Qa’rejetler quramı haqqinda»gi qararda ko’rsetilmegen, tek olardıń parıqlnıwına tariyp berilgen , yaǵnıy kárxana ushın jaqın úsh jıllıq aralıqta ádetiy hal yamasa iskerlik túri esaplanbaǵan jaǵdaylardan alatuǵın dáramatları yamasa joytıwlar usı qatarǵa kiritiledi (sonıń menen birge, ku’tilmegen jaǵdaylar da ).

Finanslıq nátiyjelerdiń qáliplesiwi boyınsha analizdi tómendegi keste maǵlıwmatları tiykarında beriw múmkin.

Keste maǵlıwmatlarınan ayqın boladı, biz analiz qılıp atırǵan xojalıq subyektinin’ sap paydası ag’ımdag’ı jılda ótken jılǵa salıstırǵanda 4843 mıń sumg’a azayǵan. Sap paydanıń azayıwına, tiykarınan, dáwir qa’rejetleriniń ótken jılǵa salıstırǵanda 189388 mıń sumg’a artıwı hámde to’lengen salıqlardıń, yaǵnıy dáramat salıǵı hám basqa salıq hámde ajıratpalardıń ótken jılǵa salıstırǵanda 182230 mıń sumg’a kóp to’lengenligi tásir etken. Usı faktorlar kárxananıń ónim satıwdan alǵan jalpı paydasınıń 349154 mıń sumg’a artqanin da qaplap jiberdi sonday eken, kárxana basshıları birinshi náwbette dáwir qa’rejetlerin kemeytiw ilajlarını kóriwi kerek boladı. Bunnan tısqarı to’lengen salıqlardıń keskin artıwına qanday faktorlar sebep bolǵanlıǵının da úyrenip shıǵıw kerek boladı.

1-keste