Kafedra: jamoat salomatligi, sog'liqni saqlashni tashkil etish va boshqarish
Download 47.52 Kb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- Bir yoshgacha bolgan bolalar olimini korsatkichlarini hisoblash usullari.
|
KAFEDRA: JAMOAT SALOMATLIGI, SOG'LIQNI SAQLASHNI TASHKIL ETISH VA BOSHQARISH Fan: Jamoat salomatligi va sog'liqni saqlashni boshqarish
TIBBIYoT VA SOG'LIQNI SAQLAShDAGI O'RNI
• Demografiya – (yunoncha demos – aholi, grafiya – o'rganaman) aholi va uning rivajlanishi haqidagi fan. • Demografik statistika aholining soni, tarkibi, tug'ilishi, o'limi, ko'payishi, harakati haqidagi asosiy qonuniyatlarni o'rganadi. Demografik ma'lumotlar aholining tibbiy yordamga bo'lgan ehtiyojini qondirish uchun, uni rejalashtirishda katta ahamiyatga ega (muqim shifoxonadagi o'rinlar soni, poliklinikadagi lavozimlar, shtatlar, yasli, sanatoriyalardagi o'rinlar soni, vrachlar va o'rta tibbiyot xodimlarining, dorixonalarning soni va boshqalar).
• Aholi, sog'liqni saqlash muassasalar uchun bevosita sog'lomlashtirish ishlari olib boriladigan ob'yekt hisoblanadi. • Demografiya ikkita asosiy qismdan iborat: • Aholini statikasi, boshqacha qilib aytganda aholining ma'lum bir vaqtda olingan soni, tarkibi ( jinsi, yoshi, kasbi, mashg'uloti, oilaviy ahvoli, millati, tili, ma'lumoti), turar joyi, geografik joylanishi, zichligi haqidagi ma'lumotlarni o'z ichiga oladi. • Aholi dinamikasi (harakati) - aholi sonining o'zgarashi. U o'z navbatida ikki xil bo'ladi: • a) mexanik harakat; • b) tabiiy harakat (tug'ilish va o'lim natijasida).
• Aholi statikasi haqidagi ma'lumotlarni olish uchun asosiy manba bo'lib davlat tomonidan davriy ravishda o'tkaziladigan aholini ro'yxatga olish hisoblanadi. Chor Rossiyasi davrida birinchi marta aholini ro'yxatga olish 1897 yilda o'tkazilgan. Sobiq Ittifoq davrida 1920y., 1926y., 1936y., 1959y., 1970y. va 1989 yillarda davlat tomonidan umumaholi ro'yxati o'tkazilgan. Oxirgi aholi ro'yxati 1989 yil 12 yanavarda o'tkazilgan.
• Aholi ro'yxati lahzalik prinsipiga asoslangan bo'lib, u aniq bir kun va soatda, aholi eng kam harakat qiladigan payti, qish faslining dekabr yoki yanvarida o'tkaziladi va u barcha aholini ro'yxatdan o'tkazishga asoslangan. Aholini ro'yxatdan o'tkazish barcha territoriya bo'yicha bir xil dastur va reja asosida bevosita so'rov usullari orqali amalga oshiriladi. Aholini ro'yxatdan o'tkazish juda katta mehnat, kuch, mablag'ni talab qilganligi uchun ham odatda 10 yilda bir marta o'tkaziladi. • Aholi zichligi – 1 km 2 maydonga to'g'ri kelgan aholi soni. • Aholi dinamikasi (harakati). Aholining ichida tabiiy va mexanik (migratsiya jarayonlari) harakat farqlanadi. Aholining tabiiy harakati deganda, asosiy demografik jarayon tug'ilish va o'limning natijasida ma'lum bir territoriyada aholi sonining o'zgarishi tushuniladi.
• Migratsiya deganda esa aholining bir davlat ichida yoki bir davlatdan ikkinchi davlatga mexanik ravishdagi harakati tushuniladi. Migratsiyaning har xil formalari bo'lib birinchi navbatda tashqi migratsiya – davlatlararo va ichki migratsiya – bir davlatning ichidagi harakat tushuniladi. Ichki migratsiya ham ikki xil bo'ladi. Masalan: doimiy yashash joyini o'zgartirish natijasidagi harakat va mavsumiy migratsiya – aholining ma'lum bir vaqtdagi (mavsumdagi) harakati va boshqalar. Migratsiya jarayonlari katta ijtimoiy - gigiyenik va epidemiologik ahamiyatga ega:
• a) aholining mexanik harakati ma'lum bir territoriyada aholining son jihatdan ko'payishiga, boshqa bir territoriyada esa kamayishiga, aholining yoshi, jinsi, kasbi bo'yicha tarkibini o'zgarishiga olib keladi. Bu esa o'z navbatida sog'liqni saqlash muassasalarining faoliyatini ko'rib chiqishni talab etadi; • b) aholining mexanik harakati, ayniqsa davlatlararo migratsiyasi natijasida u yoki bu davlatda yuqumli kasalliklarni kelib chiqishiga olib keladi.
• Aholining tabiiy harakati. Aholi – odamlardan tashkil topgan, demografik hodisalar esa aholida odamlarga tegishli bo'lgan belgilardan tashkil topgan. Demak, jamiyat orasida uchraydigan boshqa hodisalar kabi, kuzatilayotgan voqealar soni aholining umumiy soniga bog'liq. Shuning uchun ham, kuzatilayotgan hodisaning kattaligi, intensivligi haqida so'z yuritar ekanmiz, uning mutloq sonlardagi kattaligini bilish yetarli emas. Aholi orasida bo'layotgan jarayonlar haqida aniqroq ma'lumotlar olish uchun shu hodisalarning ular kelib chiqqan muhitga, ya'ni aholi soniga taqqoslashimiz kerak.
• Bu esa demografik ko'rsatkichlar degan qiymatlardan foydalanishni talab etadi. Ammo bu yerda muhim bir holni esdan chiqarish kerak emas. Gap shundaki, demografik jarayonlarning soni, kattaligi, ma'lum vaqt oralig'iga to'g'ri keladi. Masalan: tug'ilishlar soniga: bir yildagi yoki bir oydagi tug'ilishlar kirishi mumkin.
• Aholi soni esa yilning oxiriga yoki boshiga olingan bo'ladi. Shuning uchun ham demografik ko'rsatkichlarni taqqoslash imkoniyatiga ega bo'lish uchun birinchi navbatda o'rtacha aholi sonini keltirib chiqarish kerak. Ko'pincha aholining o'rtacha soni sifatida uning yil boshidagi (1.01) va yil oxiridagi (31.12) sonining yig'indisini yarmi olinadi. Aholining yillik o'rtacha soni aniqlangandan so'ng tuman, viloyat, shahar, respublika bo'yicha aholining tabiiy harakatini tashkil etuvchi asosiy tibbiy - demografik ko'rsatkichlar hisoblanadi:
• 1.Tug'ilish ko'rsatkichlari • a) umumiy tug'ilish = tirik tug'ilganlar soni x 1000 • ko'rsatkichi aholining yillik o'rtacha soni •
b) umumiy serpushtlik = tirik tug'ilganlar soni x 1000 • ko'rsatkichi 15-49 yoshli ayollar soni •
• v) nikohdagi ayollar- nikoxdagi ayollardan tirik tug'il - • ning serpushtlik = gan bolalar soni x1000 • ko'rsatkichi 15-49 yoshli nikoxdagi ayollar soni • g) Ayollar yoshlari bo'yicha tug'ilish ko'rsatkichi – bu ko'rsatkich 15-49 yoshli ayollarda bir yoki besh yillik intervallarda o'rganiladi. Masalan: 20 dan 24 yoshgacha bo'lgan ayollar orasidagi tug'ilish ko'rsatkichi quyidagicha hisoblanadi: • 20-24 yoshli ayollardan tirik tug'ilgan bolalar soni x1000 • 20-24 yoshli ayollar soni
• 2. O'lim ko'rsatkichlari •
• a) umumiy o'lim = o'limlar soni x 1000 • ko'rsatkichi aholining yillik o'rtacha soni •
• b) ayrim yoshlar ma'lum masalan 20-24 yoshda o'lganlar • bo'yicha o'lim = soni x 1000 • ko'rsatkichi shu yoshdagi (20-24 yosh) aholining yillik • o'rtacha soni •
• v) alohida kasalliklar bo'yicha o'lim ko'rsatkichi = • alohida olingan kasallikdan o'lganlar soni x 1000 • aholining yillik o'rtacha soni •
g) o'lim sababla- aloxida olingan kasallikdan o'lganlar • rining tarkibi = soni x 100 •
ja'mi o'lganlar • 3. Aholining tabiiy o'sish ko'rsatkichi = umumiy tug'ilash ko'rsatkichi – umumiy o'lim ko'rsatkichi. • Bir yoshgacha bo'lgan bolalar o'limini
bo'lgan bolalar o'limini hisoblash uchun alohida ko'rsatkichlardan foydalaniladi. Ularni hisoblash usullari quyidagicha: • • Bir yoshgacha bo'lgan bolalar o'limi ko'rsatkichi= • Joriy yilda 1 yoshgacha o'lgan bolalar soni x1000 • Joriy yilda tirik tug'ilgan bolalar soni
• Ushbu usulni 2 yil oralig'ida (o'tgan va joriy yillarda) tirik tug'ilgan bolalar soni o'rtacha bir xil bo'lganda qo'llash tavsiya etiladi. Yil davomida 1 yoshgacha o'lgan bolalar orasida joriy yilda tug'ilgan bolalar bilan bir qatorda o'tgan yili tug'ilgan bolalar ham bo'lishi mumkin. Shuning uchun ham 1 yoshgacha bo'lgan bolalar o'limi kattaligini aniq hisoblash uchun ko'pincha I. Rats usulidan foydalaniladi: •
• Bir yoshgacha bo'lgan bolalar o'limi ko'rsatkichi= • Joriy yilda 1 yoshgacha o'lgan bolalar soni x 1000 • joriy yilda tirik tug'ilgan bolalarning 2\3 qismi + o'tgan yilda tirik tug'ilgan bolalarning 1\3 qismi
• Bir yoshgacha bo'lgan bolalar o'limi quyidagi davrlarga bo'lib o'rganiladi. • 1.Neonatal o'lim - 1 oygacha bo'lgan bolalar o'limi,aniqrog'i birinchi 28 kunlik hayotidagi o'lim ( 0-27 kun 11 soat). • Ko'rsatkich quyidagicha hisoblanadi: •
• Neonatal o'lim = 0-27 kunlik davrda o'lgan chaqaloqlar x 1000 • ko'rsatkichi tirik tug'ilgan bolalar soni • Birinchi oyda o'lgan bolalar tashqi muhitga kam moslashganligi va ulardan ayrimlari tug'ruq paytida shikastlanishlarga uchraganliklari tufayli hayotining birinchi oyidagi o'lim ham har xil davrlarda har xil kattaliklarda bo'lishi mumkin. Shuning uchun ham birinchi oydagi bolalar o'limini ikki davrga bo'lib o'rganiladi:
• a) Erta neonatal o'lim ko'rsatkichi = • 0-6 kunlik (168 soat) davrda o'lgan chaqaloqlar x 1000 • tirik tug'ilganlar soni • b) Kech neonatal o'lim ko'rsatkichi = • 2-4 xaftalik davrda o'lgan bolalar x 1000 •
tirik tug'ilganlar soni • 2. Postneonatal o'limga bir oylikdan bir yoshgacha bo'lgan bolalar o'limi kiradi. • Ko'rsatkich quyidagicha hisoblanadi: • Postneonatal o'lim • ko'rsatkichi = 1-12 oylikda o'lgan bolalar soni x 1000 • tirik tug'ilgan bolalar – bir oylik bo'lguncha (0-27 kun) o'lgan bolalar soni
• Perinatal o'lim ko'rsatkichi – o'lik tug'ilganlik ko'rsatkichi va barvaqt o'lim ko'rsatkichlarning oddiy yig'indisidan iborat emas, chunki bu ko'rsatkichlarni hisoblash uchun bir- biridan farq qiladigan asoslar olinadi. • Perinatal davrga homiladorlikning 28 haftasidan boshlab to chaqaloq 7 kunlik bo'lgancha bo'lgan davr kiradi. • • Perinatal o'lim • ko'rsatkichi = o'lik tug'ilganlar bilan, bir hafta ichida o'lganlar • sonining yig'indisi x 1000 • tirik va o'lik tug'ilganlar soni
E'TIBORINGIZ UChUN RAXMAT ! Download 47.52 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|