"kelishilgan"
Download 234 Kb.
|
SINF RAXBAR ISH REJA
26-umumiy o‘rta ta’lim maktabining 4- “D” sinf rahbari Raxmonova Sohibaxonxonning 2018-2019 o‘quv yiliga mo‘ljallangan ish R E J A S I
Sinf rahbari; S.Raxmonova 26-umumiy o‘rta ta’lim maktabining 4- “D” sinf rahbarining sentabr oyi davomida olib borilgan ishlari H I S O B O T I 1-bandi bo`yicha: Yoshlar ittifoqining boshlang‘ich tashkiloti a’zoligiga “Yoshlar ittifoqi” sardorlarini tantanali qabullarini tashkil etish. 2-bandi bo`yicha: 4-8-sinflarda “Aziz va yagonasan, mustaqil O’zbekistonim!” shiori ostida “Mustaqillik darsi”ni tashkil etildi. 3-bandi bo`yicha: 1-sinf o‘quvchilariga “Prezident sovg‘alari”ni tantanali topshirish tadbirini namunali tashkil etildi. 4-bandi bo`yicha: O‘quvchilarda Davlat ramzlariga nisbatan hurmat-ehtirom tuyg‘usini kuchaytirish maqsadida “Davlatimiz ramzlarini o‘rganamiz” haftaligini o‘tkazildi. 5-bandi bo`yicha: O‘quvchilarni to‘liq darsliklar bilan ta’minlash, shuningdek, kam ta’minlangan va yakka tartibda uyda ta’lim oladigan nogiron bolalarga alohida e’tibor qaratilmoqda. 6-bandi bo`yicha: Birinchi tarbiyaviy soatda o‘quvchilarni “Maktabning ichki tartib-qoidasi” va “Umumiy o‘rta ta’lim maktab o‘qituvchi va o‘quvchilarining odob - axloq qoidalari” bilan tanishtirildi. 7-bandi bo`yicha: Sinfda sinf sardori va “Yoshlar ittifoqi” sardorlari saylovini o‘tkazildi. 8-bandi bo`yicha: Sinfning ota-onalar majlisini o‘tkazish, unda ota-onalar qo‘mitasi raisi va faollarini saylandi. 9-bandi bo`yicha: Sinfdagi har bir o‘quvchining “Ijtimoiy pasporti”ni tayyorlash va o‘quvchilarning bo‘sh vaqtlarini mazmunli tashkil etish bo‘yicha “Pasportizatsiya” (so‘rov) o‘tkazildi. 10-bandi bo`yicha: 1 oktabr - O‘qituvchilar va murabbiylar kuni umumxalq bayrami munosabati bilan “Ustoz – barkamol avlod tarbiyachisi va tayanchi” shiori ostida ma’naviy-ma’rifiy tadbir o‘tkazildi. 11-bandi bo`yicha: “Buyuk va shonli yo‘l”, “Kelajakka poydevor” shiori ostida yozuvchi, shoir, olim, san’atkor, taniqli sportchilarni jalb qilgan holda uchrashuv, davra suhbati tashkil etish. Unda,mustaqillikning yigirma olti yil davomida mamlakatimizda amalga oshirilgan islohotlar samaralari, mustaqillik yillarida iqtisodiyot, ilm-fan, ta’lim, tibbiyot, madaniyat, sport va boshqa sohalardagi keng ko‘lamli ishlarni yoritib kelinmoqda. 12-bandi bo`yicha: O‘quvchilar o‘rtasida yo‘l xarakati havfsizligi qoidalarini targ‘ib etish maqsadida “Yo‘l qoidasi – umr foydasi!” tarbiri o‘tkazildi. MAKTAB MIQYOSIDA DOIMIY OLIB BORILADIGAN ISHLAR BO`YICHA: - O‘quvchilarga Davlat ramzlariga hurmat, qonunlarga itoatkorlik, yurtimizda olib borilayotgan bunyodkorlik ishlari, ayniqsa ta’lim tizimidagi islohotlar, yoshlar uchun yaratilayotgan imkoniyatlarning mazmun-mohiyatini singdirish borildi. - Maktabda qolaversa ko‘cha-kuyda o‘quvchilar tomonidan ta’qiqlangan buyumlar (pichoq, xanjar, pakki, bita, dubinka, bigiz, kastet, o‘yin kartasi hamda o‘quvchilarning hayoti, sog‘ligiga ta’sir etuvchi kimyoviy va pirotexnik moddalar, maxsus sachratguvchi gaz, elektr toki o‘tkazuvchi jihozlar, ma’naviyati va hulqiga havf solishi mumkin bo‘lgan boshqa predmetlar)ni olib yurilishi mumkin emasligi haqida doimiy tushuntirish ishlarini olib borilmoqda. - O‘quvchilarning olgan bilimlarini mustahkamlash maqsadida “Ochiq dars” mashg‘ulotlari tashkil etilmoqda. - Ijtimoiy muhofazaga muxtoj va yakka tartibda ta’lim olayotgan o‘quvchilarga e’tiborni kuchaytirish, ularning bilim saviyasini nazoratga olindi, shuningdek, nafaqadagi pedagog xodimlar hamda qarovsiz yolg‘iz qariyalar xolidan xabar olish, uy yumushlarida ko‘maklashilmoqda. - Har bir o‘quvchini fan va qiziqishlari bo‘yicha to‘garaklarga to‘liq jalb etish, kitobxonlikni targ‘ib qilish, oyda bitta badiiy kitob o‘qishi, sportning biror turi bilan shug‘ullanishi va oilaviy madaniyat maskanlariga tashriflari bo‘yicha targ‘ibot ishlarini olib borish, monitoring yuritish, olgan taassurotlari bo‘yicha o‘quvchilar o‘rtasida davra suhbatlari tashkil etildi. - Qobiliyatli va iste’dodli o‘quvchilar haqidagi ma’lumot bazasini shakllantirish, ularning ijodiy imkoniyatlarini rivojlantirish va rag‘batlantirish maqsadida o‘quvchilarning ota-onalari nomiga “Minnatdorchilik” xatini yuborishni tizimli amalga oshirildi. - Hafta kunlarini nomlanishi tartibi asosida ishlar tashkil etildi, jumladan, dushanba kuni – “Iqtisodiy bilimlar kuni”; seshanba kuni – “Sport va sog‘lomlashtirish kuni”; chorshanba kuni– “Huquqiy savodxonlikni oshirish kuni”; payshanba kuni–“Ota-onalar kuni”; juma kuni–“Ma’naviyat kuni”; shanba kuni– “Ozodalik kuni” borasida ishlar tashkil etildi. - O‘quvchilar davomatini ayniqsa, maktabning ichki hamda ichki ishlar profilaktika nazoratiga olingan o‘quvchilarning nazorat qilish, sababsiz dars qoldiradigan o‘quvchilar bilan yaqindan ishlash, darsga kelmaslik sabablarini o‘rganib, ularga ularga faol o‘quvchi, to‘garak rahbari, mahalla faoli va profilaktika inspektorini biriktirish, bo‘sh vaqtini mazmunli tashkil etish, tadbirlarga keng jalb etish, yakka tartibda ishlash, qo‘llab-quvvatlash, monitoring yuritish, “Davomat” va “O‘quvchi” reydlarida faol ishtirok etish va hafta yakunida maktab rahbariyatiga ma’lumot kiritildi. Sinf rahbari: S.Raxmonova 26-umumiy o‘rta ta’lim maktabining 4- “D” sinf rahbarining oktabr oyi davomida olib borilgan ishlari H I S O B O T I 1-bandi bo`yicha: O‘zbekiston Respublikasi davlat mustaqilligining yigirma olti yilligi bayrami doirasida “Aziz va yagonasan, mustaqil O’zbekistonim!” shiori ostida “Bilimlar kuni” tadbirini o‘tkazishda sinf o‘quvchilari bilan faol ishtirok etildi. 2-bandi bo`yicha: O‘zbekiston Respublikasining “Davlat tili haqida”gi Qonunni qabul qilingan kuniga bag‘ishlangan “Ona tilim - jonu dilim” mavzusida davra suhbati va uchrashuv tashkil etildi. 3-bandi bo`yicha: Xalqaro kutubxonalar kuniga bag‘ishlangan “Kitobdan olgan taassurotim” mavzusida suhbat o‘tkazildi. MAKTAB MIQYOSIDA DOIMIY OLIB BORILADIGAN ISHLAR BO`YICHA: - O‘quvchilarga Davlat ramzlariga hurmat, qonunlarga itoatkorlik, yurtimizda olib borilayotgan bunyodkorlik ishlari, ayniqsa ta’lim tizimidagi islohotlar, yoshlar uchun yaratilayotgan imkoniyatlarning mazmun-mohiyatini singdirish borildi. - Maktabda qolaversa ko‘cha-kuyda o‘quvchilar tomonidan ta’qiqlangan buyumlar (pichoq, xanjar, pakki, bita, dubinka, bigiz, kastet, o‘yin kartasi hamda o‘quvchilarning hayoti, sog‘ligiga ta’sir etuvchi kimyoviy va pirotexnik moddalar, maxsus sachratguvchi gaz, elektr toki o‘tkazuvchi jihozlar, ma’naviyati va hulqiga havf solishi mumkin bo‘lgan boshqa predmetlar)ni olib yurilishi mumkin emasligi haqida doimiy tushuntirish ishlarini olib borilmoqda. - O‘quvchilarning olgan bilimlarini mustahkamlash maqsadida “Ochiq dars” mashg‘ulotlari tashkil etilmoqda. - Ijtimoiy muhofazaga muxtoj va yakka tartibda ta’lim olayotgan o‘quvchilarga e’tiborni kuchaytirish, ularning bilim saviyasini nazoratga olindi, shuningdek, nafaqadagi pedagog xodimlar hamda qarovsiz yolg‘iz qariyalar xolidan xabar olish, uy yumushlarida ko‘maklashilmoqda. - Har bir o‘quvchini fan va qiziqishlari bo‘yicha to‘garaklarga to‘liq jalb etish, kitobxonlikni targ‘ib qilish, oyda bitta badiiy kitob o‘qishi, sportning biror turi bilan shug‘ullanishi va oilaviy madaniyat maskanlariga tashriflari bo‘yicha targ‘ibot ishlarini olib borish, monitoring yuritish, olgan taassurotlari bo‘yicha o‘quvchilar o‘rtasida davra suhbatlari tashkil etildi. - Qobiliyatli va iste’dodli o‘quvchilar haqidagi ma’lumot bazasini shakllantirish, ularning ijodiy imkoniyatlarini rivojlantirish va rag‘batlantirish maqsadida o‘quvchilarning ota-onalari nomiga “Minnatdorchilik” xatini yuborishni tizimli amalga oshirildi. - Hafta kunlarini nomlanishi tartibi asosida ishlar tashkil etildi, jumladan, dushanba kuni – “Iqtisodiy bilimlar kuni”; seshanba kuni – “Sport va sog‘lomlashtirish kuni”; chorshanba kuni– “Huquqiy savodxonlikni oshirish kuni”; payshanba kuni–“Ota-onalar kuni”; juma kuni–“Ma’naviyat kuni”; shanba kuni– “Ozodalik kuni” borasida ishlar tashkil etildi. - O‘quvchilar davomatini ayniqsa, maktabning ichki hamda ichki ishlar profilaktika nazoratiga olingan o‘quvchilarning nazorat qilish, sababsiz dars qoldiradigan o‘quvchilar bilan yaqindan ishlash, darsga kelmaslik sabablarini o‘rganib, ularga ularga faol o‘quvchi, to‘garak rahbari, mahalla faoli va profilaktika inspektorini biriktirish, bo‘sh vaqtini mazmunli tashkil etish, tadbirlarga keng jalb etish, yakka tartibda ishlash, qo‘llab-quvvatlash, monitoring yuritish, “Davomat” va “O‘quvchi” reydlarida faol ishtirok etish va hafta yakunida maktab rahbariyatiga ma’lumot kiritildi. Sinf rahbari: S.Raxmonova 26-umumiy o‘rta ta’lim maktabining 4- “D” sinf rahbarining noyabr oyi davomida olib borilgan ishlari H I S O B O T I 1-bandi bo`yicha: O‘zbekiston Respublikasi Davlat bayrog‘i qabul qilingan kun munosabati bilan “Bayrog‘imiz–faxrimiz, g‘ururimiz” mavzusida ma’naviy-ma’rifiy tadbir uyushtirildi. 2-bandi bo`yicha: Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh Assambleyasi tomonidan 1989 yil 20 noyabrda qabul qilingan “Bola huquqlari to‘g‘risida”gi Konvensiyani ijrosi haqida davra suhbati o‘tkazildi. 3-bandi bo`yicha: “Odam savdosi-davr muammosi” mavzusi yuzasidan suxbatlar tashkil etikdi. MAKTAB MIQYOSIDA DOIMIY OLIB BORILADIGAN ISHLAR BO`YICHA: - O‘quvchilarga Davlat ramzlariga hurmat, qonunlarga itoatkorlik, yurtimizda olib borilayotgan bunyodkorlik ishlari, ayniqsa ta’lim tizimidagi islohotlar, yoshlar uchun yaratilayotgan imkoniyatlarning mazmun-mohiyatini singdirish borildi. - Maktabda qolaversa ko‘cha-kuyda o‘quvchilar tomonidan ta’qiqlangan buyumlar (pichoq, xanjar, pakki, bita, dubinka, bigiz, kastet, o‘yin kartasi hamda o‘quvchilarning hayoti, sog‘ligiga ta’sir etuvchi kimyoviy va pirotexnik moddalar, maxsus sachratguvchi gaz, elektr toki o‘tkazuvchi jihozlar, ma’naviyati va hulqiga havf solishi mumkin bo‘lgan boshqa predmetlar)ni olib yurilishi mumkin emasligi haqida doimiy tushuntirish ishlarini olib borilmoqda. - O‘quvchilarning olgan bilimlarini mustahkamlash maqsadida “Ochiq dars” mashg‘ulotlari tashkil etilmoqda. - Ijtimoiy muhofazaga muxtoj va yakka tartibda ta’lim olayotgan o‘quvchilarga e’tiborni kuchaytirish, ularning bilim saviyasini nazoratga olindi, shuningdek, nafaqadagi pedagog xodimlar hamda qarovsiz yolg‘iz qariyalar xolidan xabar olish, uy yumushlarida ko‘maklashilmoqda. - Har bir o‘quvchini fan va qiziqishlari bo‘yicha to‘garaklarga to‘liq jalb etish, kitobxonlikni targ‘ib qilish, oyda bitta badiiy kitob o‘qishi, sportning biror turi bilan shug‘ullanishi va oilaviy madaniyat maskanlariga tashriflari bo‘yicha targ‘ibot ishlarini olib borish, monitoring yuritish, olgan taassurotlari bo‘yicha o‘quvchilar o‘rtasida davra suhbatlari tashkil etildi. - Qobiliyatli va iste’dodli o‘quvchilar haqidagi ma’lumot bazasini shakllantirish, ularning ijodiy imkoniyatlarini rivojlantirish va rag‘batlantirish maqsadida o‘quvchilarning ota-onalari nomiga “Minnatdorchilik” xatini yuborishni tizimli amalga oshirildi. - Hafta kunlarini nomlanishi tartibi asosida ishlar tashkil etildi, jumladan, dushanba kuni – “Iqtisodiy bilimlar kuni”; seshanba kuni – “Sport va sog‘lomlashtirish kuni”; chorshanba kuni– “Huquqiy savodxonlikni oshirish kuni”; payshanba kuni–“Ota-onalar kuni”; juma kuni–“Ma’naviyat kuni”; shanba kuni– “Ozodalik kuni” borasida ishlar tashkil etildi. - O‘quvchilar davomatini ayniqsa, maktabning ichki hamda ichki ishlar profilaktika nazoratiga olingan o‘quvchilarning nazorat qilish, sababsiz dars qoldiradigan o‘quvchilar bilan yaqindan ishlash, darsga kelmaslik sabablarini o‘rganib, ularga ularga faol o‘quvchi, to‘garak rahbari, mahalla faoli va profilaktika inspektorini biriktirish, bo‘sh vaqtini mazmunli tashkil etish, tadbirlarga keng jalb etish, yakka tartibda ishlash, qo‘llab-quvvatlash, monitoring yuritish, “Davomat” va “O‘quvchi” reydlarida faol ishtirok etish va hafta yakunida maktab rahbariyatiga ma’lumot kiritildi. Sinf rahbari: S.Raxmonova 26-umumiy o‘rta ta’lim maktabining 4- “D” sinf rahbarining Dekabr oyi davomida olib borilgan ishlari H I S O B O T I 1-bandi bo`yicha: Xalqaro nogironlar kuni munosabati bilan “Hech kim mehr va e’tibordan chetda qolmasin” mavzuida ma’naviy-ma’rifiy uchrashuv tashkil etildi 2-bandi bo`yicha: O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi qabul qilingan kunga bag‘ishlangan “Konstitutsiya-baxtimiz poydevori” mavzusida suxbatlar tashkil etildi 3-bandi bo`yicha: O‘zbekiston Respublikasi Davlat madhiyasi qabul qilingan kun munosabati bilan “Madhiyamiz – faxrimiz” mavzuida ma’naviy-ma’rifiy tadbir uyushtirildi. 1992 yilda Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh assambleyasida 3 dekabr Xalqaro nogironlar kuni sifatida e'lon qilindi. Ushbu kunni nishonlash to’g’risida 1983-1992 yillarni qamrab olgan Birlashgan Millatlar Tashkiloti nogironlar o'n yilligining oxirida qaror qabul qilindi.
Aytish joizki, 1982 yilda Bosh assambleya tomonidan qabul qilingan nogironlarga nisbatan Butunjahon chora-tadbirlar dasturida inson huquqiga to'liq va teng rioya qilish va nogironlarning jamiyat hayotidagi ishtiroki kabi maqsadlar ilgari surilgan. Har yili mazkur sana doirasidagi tadbirlar ma'lum shior ostida o'tkaziladi. Sinf rahbari: S.Raxmonova 26-umumiy o‘rta ta’lim maktabining 4- “D” sinf rahbarining Yanvar oyi davomida olib borilgan ishlari H I S O B O T I 1-bandi bo`yicha: O‘quvchilarining qishki ta’til kunlari hamda “Yangi yil bayrami” tadbirini mazmunli tashkil etildi. 2-bandi bo`yicha: 14 yanvar – Vatan himoyachilari kuniga bag‘ishlangan “Harbiy vatanparvarlik oyligi” doirasida “Ajdodlar qahramonligi yoshlarga ibrat”, “Mamlakatimiz qurolli kuchlari – tinchlik va osoyishtaligimiz garovi”, “Buyuk sarkardalar hayotidan” mavzularida ma’ruza, davra suhbatlari, muloqot va uchrashuvlar turkumini tashkil etildi. Tomirida milliy g‘urur jo‘sh urmagan, Vatanga muhabbati bo‘lmagan odamdan jasorat kutib bo‘lmaydi. Bu g‘urur, vatanparvarlik qachon paydo bo‘ladi? Harbiy xizmatni o‘taganda, albatta. Qolaversa, milliy armiya safida chinakam er yigitlar, mard o‘g‘lonlar xizmat qiladi. Aslida Vatanimiz tinchligini asrash nafaqat harbiylarimiz, mard o‘g‘lonlarimiz, balki barchamizning muqaddas burchimiz. Har yili 14-yanvar yurtimizda Vatan himoyachilari kuni sifatida keng nishonlanadi. Xalq ta’limi tizimidagi ta’lim muassasalarida O‘zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlari tashkil topganining 26 yilligi va Vatan himoyachilari kunini nishonlashga tayyorgarlik ko‘rish, yosh avlod qalbida ogohlik tuyg‘ularini mustahkamlash, Qurolli Kuchlarimiz mamlakatimiz sarhadlari xavfsizligining ishonchli garovi ekanligi hamda mudofaa salohiyatini kuchaytirish va harbiy xizmatning nufuzini oshirish bo‘yicha amalga oshirilayotgan sa’y-harakatlarning mazmun-mohiyatini keng targ‘ib qilish maqsadida quyidagilar tavsiya etiladi: — Xalq ta’limi vazirligining 2017-yil 9-dekabrdagi «Xalq ta’limi tizimida O‘zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlari tashkil topganining 26 yilligi va Vatan himoyachilari kunini nishonlashga tayyorgarlik ko‘rish va uni o‘tkazish to‘g‘risida»gi 377-sonli buyrug‘i ijrosini ta’minlash; — ta’lim muassasalarida 2017-yil 15- dekabrdan 2018-yil 15-yanvarga qadar «Harbiy vatanparvarlik oyligi»ni e’lon qilish, oylik davomida ommaviy vatanparvarlik tadbirlarini va yanvar oyida «Tarix» va «Davlat va huquq asoslari» fanlari oyligi davomida o‘tkaziladigan tadbirlarda ajdodlarimizning buyuk merosini e’zozlash, qadriyat va urf-odatlarga hurmat, o‘quvchilarning huquqiy bilimlarini mustahkamlashga e’tibor qaratish; — ta’lim muassasalarida Vatan himoyachilari kunini munosib kutib olish maqsadida o‘qituvchilardan iborat targ‘ibotchilar guruhini tuzish va ular ishtirokida «Ertalabki saflanish», «Tarbiyaviy soat» va «Ma’naviyat kuni»da «Men Vatanimga tayanchman» shiori ostida «Mardlik va jasorat» darslarini tashkil etish; — ta’lim muassasalarida o‘quvchilar ongida Vatanga muhabbat, mamlakat Qurolli Kuchlaridan faxrlanish, harbiylik kasbiga hurmat tuyg‘ularini kuchaytirish maqsadida harbiy xizmatchilar, Ikkinchi jahon urushi va Qurolli Kuchlar veteranlari ishtirokida «Avlodlar uchrashuvi», «E’zoz», «Ehtirom» nomli ma’naviy-ma’rifiy tadbirlar o‘tkazish; — tadbirlar mazmunida mamlakatimiz mudofaa tizimida amalga oshirilayotgan islohotlarning mazmun-mohiyati, samaralari, harbiy xizmatchilar hayoti, ularga yaratilayotgan shart-sharoitlar aks etishi; — o‘quvchi-yoshlarni vatanparvarlik ruhida tarbiyalash, ularni harbiylik kasbiga yo‘naltirish, O‘zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlarining tashkil etilishi va rivojlanish tarixi bilan tanishtirish maqsadida o‘quvchilarning harbiy qismlar, oliy harbiy ta’lim muassasalari, serjantlar tayyorlash maktablariga ekskursiyalarini uyushtirish; Sinf rahbari: S.Raxmonova 26-umumiy o‘rta ta’lim maktabining 4- “D” sinf rahbarining Fevral oyi davomida olib borilgan ishlari H I S O B O T I 1-bandi bo`yicha: Alisher Navoiy tavalludi munosabati bilan “Alisher Navoiy ijodi - yoshlarga ibrat” mavzusida hamda Zahiriddin Muhammad Bobur tavalludi munosabati bilan “Buyuk shoir va sarkarda” mavzusida davra suhbatlari, she’rxonlik kechalarida faol ishtirok etildi. 2-bandi bo`yicha: Maktabda 1-4 sinf o‘quvchilari o‘rtasida “Tomchi suvda-hayot jilvasi” mavzularida rasmlar ko‘rik-tanlovida faol ishtirok etildi. 3-bandi bo`yicha: “Kitobxonlar bayrami” doirasida: - “Eng yaxshi kitobxon o‘quvchi” tanlovida faol ishtirok etildi Alisher Navoiy (1441-1501) - buyuk shoir va mutafakkir, davlat arbobi. To‘liq ismi Nizomiddin Mir Alisher. Navoiy tahallusi ostida chig‘atoy (eki o‘zbek tili) hamda forsiyda (fors tilidagi asarlarida) ijod qilgan. G‘arbda chig‘atoy adabiyoti hisoblanmish o‘zbek adabiyotining eng yirik namoyondasi. Umuman olganda, butun turkiy xalqlari orasida u kabi yirik shaxs yo‘qdir. Navoiy yoshligidan Xurosonning (Transoksaniya) bo‘lajak hukmdori Husayn Boyqaro bilan (1469-1506) do‘st bo‘lgan. 10-12 yoshidan she’rlar yozishni boshlagan. Navoiyning zamondoshi bo‘lmish tarixchi Xondamir (1473(76) -1534) qoldirgan ma’lumotlarga ko‘ra, mashhur o‘zbek shoiri Lutfiy (1369-1465) qarigan chog‘larida bolakay Navoiy bilan ko‘rishadi va uning she’riy iqtidorini yuqori baholaydi. Hayoti davomida Navoiy musulmon Sharqining turli mamlakatlarida bo‘ladi, o‘z davrining taniqli shaxslari bilan ko‘rishadi. O‘zining she’riy mahoratini oshiradi. 1464-1465 yillar Navoiy ijodining shinavandalari uning ilk she’riy to‘plamini (devonlari) tayyorlashadi. Bundan ko‘rinib turibdiki, o’sha davrlardayoq Navoiy mashhur shoir bo‘lib ulgurgan. 1469 yilgacha temuriylar o‘rtasidagi o‘zaro ichki nizolar tufayli Navoiy o‘zining ona shahri Hirotdan uzoqda yashashga majbur bo‘lgan. 1469 yil temuriy Husayn Boyqaro Hirotni egallaydi va Xuroson hukmdori bo‘ladi. Shu vaqtdan e’tiboran, Navoiy hayotining yangi bosqichi boshlanadi. U mamlakatning siyosiy hayotida faol ishtirok etadi. Shu yili Xuroson hukmdori Navoiyni davlat muhrdori etib tayinlaydi, 1472 yil vazir bo‘ladi. Egallagan mansabi orqali u mamlakatning madaniy va ilmiy taraqqiyotida katta yordam ko‘rsatadi. Katta mulk egasiga aylanadi. 1480 yil Hirot shahrida va boshqa viloyatlarda o‘z hisobidan bir nechta madrasa, 40 ta rabot (yo‘lovchilar uchun bekat), 17 ta masjid, 10 ta so‘fiylar turarjoyi (xonaqoh), 9 ta hammom, 9 ta ko‘prik va boshqalarni qurdiradi. Biroq, saroy amaldorlariga Navoiyning bu kabi faoliyati yoqmaydi va turli fitnalar orqali Husayn Boyqaro bilan munosabatlarini buzishadi. Shunday qilib, Navoiy egallab turgan mansabidan ozod etilib, 1487 yil Astrobod shahriga hukmdor sifatida yuboriladi. Bu yerda u ikki yil xizmat qiladi. Mazkur muddat nihoyasiga yetgachgina, X. Boyqaro unga Hirotga qaytib, hokimiyatda mansabga ega bo‘lishiga ruhsat beradi. Lekin Navoiy bu taklifni rad etadi. Rad javobiga qaramay, Boyqaro sultonning yaqin kishisi lavozimini (“mukarrabi xazrati sultani”) taklif etadi. Bunday lavozimda Navoiy barcha davlat ishlari bilan bog‘liq ishlarda qaror qabul qilish huquqiga ega edi. Shu vaqtdan Navoiy hayotining yangi bosqichi boshlanadi va u ko‘proq ijod bilan shug‘ullanadi. U yaratgan asarlarining katta qismi aynan shu davrga tegishli. Navoiy temuriylarning so‘nggi hukmronlik yillarida (1370-1506) yashab ijod qilgan. Shuning uchun uning asarlarida jamoat ruhi, davrga xos muhim muammolar ustundir. 1490-1501 yillar Navoiy eng nafis, ijtimoiy-falsafiy va ilmiy asarlarini yaratgan. Alisher Navoiyning ijodi ulkan. Olti dostonining hajmi 60 000 ga yaqin misrani tashkil etadi. 1483-1485 yillar Navoiy o‘z ichiga besh dostonni olgan “Hamsa” asarini yaratgan: “Hayrat ul-Abror” (“Yaxshi kishilariing hayratlanishi”), “Farhod va Shirin”, “Layli va Majnun”, “Sab’ai sayyor” (“Yetti sayyora”), “Saddi Iskandariy” (“Iskandar devori”). Navoiyning “Hamsa”si mazkur janrda yaratilgan turkiy tildagi birinchi asar hisoblanadi. U - turkiy tilida ham bu kabi yirik ko‘lamdagi asar yaratilishi mumkinligini isbotlab berdi. Haqiqatan ham, Navoiy chig‘atoy tilida (eski o‘zbek tili) ham fors-tojik adabiyoti bilan bir darajada turuvchi asar yaratish mumkinligini isbotlashga harakat qilgan. Va u o‘zining besh hazinasi orqali buning uddasidan chiqqan. Navoiy musulmon Sharqining, deyarli barcha janrlarida o‘z qalamini sinab ko‘radi va o‘z ovozi, o‘z uslubi borligini ko‘rsata oladi. Sharq adabiyotida “Layli va Majnun” mavzusida 120 dan ziyod doston yaratilgan. Navoiy ham shaxsiy yondashuvi ila ushbu mavzuda doston yozadi. Dostonda Layli va Majnun o‘rtasidagi sevgi bayon qilinadi. O‘z ifodasida Navoiy odamiylik va so‘fiylik sevgisini sharhlashga harakat qilgan. O‘zining so‘fiylik qarashlarini Navoiy, shuningdek, “Farxod va Shirin”, “Hayrat ul-Abror” dostonlarida ham ifodalagan. Uning dostonlarida so‘fiylik mavzusi umumfalsafiy darajaga ko‘tarilgan. Mazkur dostonlarda, bir vaqtning o’zida shoirning insonparvarlik dunyo qarashlari orqali dunyoning dolzarb muammolari qo‘yiladi. “Hamsa”dagi boshqa ikki dostonida - “Sab’ai sayyor” (“Yetti sayyora”), “Saddi Iskandariy” (“Iskandar devori”) hukmdor bilan bog‘liq muammolar (Qayumov A. Saddi Iskandariy. Toshkent, 1980 yil, o‘zbek tilida) yetakchi o‘ringa chiqadi. Ma’lum bo‘lishicha, Navoiy temuriylar saroyiga yaqin bo‘lib, do‘sti va podshoh Husayn Boyqaroga ta’sir ko‘rsata olgan. Shu sababli, Navoiy bu dostonlarida H. Boyqaroga qaratilgan g‘oyalarni ifodalab o‘tgan: dunyoning va shoh taxtining o‘zgaruvchanligi; hukmdorning o‘z xalqi oldidagi majburiyatlari... Hamsanafislik an’analariga nisbatan, Navoiy o‘zining ijtimoiy va siyosiy qat’iyati va o‘ziga xosligi bilan ajralib turadi. Abd ar-Rahmon Jomiy (1414-1492) Navoiyning “Hamsa”sini o‘qib, unga juda yuqori baho bergan. O‘zining ijtimoiy va badiiy mohiyatiga binoan, Navoiyning “Hamsa”si O‘rta Osiyoda yuqori o‘ringa ega bo‘lgan. U ko‘p marotaba qayta ko‘chirilgan. Hozirgi kunda “Hamsa” yoki uning dostonlarining katta ro‘yhati mavjud. Birgina Abu Rayhon Beruniy nomidagi sharqshunoslik instituti fondining o‘zida XV-XX asrlarda qayta ko‘chirilgan 166 ta qo‘lyozma bo‘lib, ular to‘liq “Hamsa” asari yoki uning alohida dostonlarini tashkil etadi. Shulardan 84 tasi to‘liq doston ko‘rinishidadir. Navoiy “Hamsa”sining miqdori va keng tarqalishi uni O‘rta Osiyo intellektual hayotida alohida o‘rin egallaganligini ko‘rsatadi. Alisher Navoiy butun hayoti davomida adabiy asarlarni siyosat bilan birlashtirgan. Yuqori mansabga ega shaxs bo‘la turib, u mamlakat hayotining ijtimoiy-iqtisodiy takomillashishiga katta hissa qo‘shgan; ilm, fan, san’at rivojiga homiylik qilgan№ tinchlik va totuvlik doimo hukmron surishiga doim harakat qilgan.Navoiy forsiy tilida yozilgan o‘z she’rlarini “Devoni Foniy” nomi ostida jamlagan. U fors shoirlari bilan ham bellashmoqchi bo‘lgan. To‘plam shaklida chiqarilgan g‘azallarini o‘zini hisoblasak, ular 3150 donani tashkil etadi. Navoiy yozgan she’rlarining miqdoriga ko‘ra peshqadam, desak mubolag‘a bo‘lmaydi. Shuningdek, Navoiy fors tilidagi qasidalarini jamlab, “Sittai zaruriya” (“Olti zaruriyat”) va “Fusuli arbaa” (“Yilning to‘rt fasli”) nomli ikki to‘plam yaratadi. Navoiy o‘z she’riyati orqali o‘zbek (chig‘atoy) adabiyotini yangi darajaga olib chiqdi. Navoiyning nazmi mavzusining kengligi hamda janrining xilma-xilligi bo‘yicha undan oldingi o‘zbek adabiyotini ortda qoldiradi. U nazmda dostonlardagi kabi dunyoviy va diniy, so‘fiylikning dolzarb masalalarini ifoda qilgan. Navoiyning diniy asarlari ham nashr qilingan: “Arbain” (“Qirq ruboiy”), “Munadjat” (“Allohga iltijo”). So‘fiy prozaik asari “Nasaim al-muhabbat” (“Muhabbat shabadasi”)ning to‘liqroq matni nashr qilingan bo‘lib, unda 750 ta so‘fiy shayhlar haqida ma’lumot keltirilgan. Navoiy ilmiy asarlar ham yaratgan. Ular qatoriga fors va turkiy tillar qiyosi keltirilgan asarlarni kiritish mumkin: “Muhokamat al-lug‘atayn” (“Ikki til bahsi”); aruz nazariyasiga oid (she’r yozish hajmi) - “Mezon al-avzan” (“Hajm mezoni”), muammo janri nazariyasiga oid - (jumboq) “Mufradat”. Bundan tashqari, u tarixiy mavzularda risolalar yaratgan: “Tarixi muluki Adjam” (“Eron shohlari tarixi”), “Tarixi anbiya va xukama” (“Payg‘ambarlar va donolar tarixi”). Badiiy maktublarini “Munshaat” to‘plamiga jamlagan. Uning shoh asarlari: Abd Ar-Rahmon Jomiy hayoti haqida - “Xamsat al-mutaxayyirin”, 1494, “Xalati Sayyid Xasan Ardasher” (“Sayyid Xasan Ardasher hayoti”), “Xalati Pahlavon Muhammad” (“Pahlavon Muhammad hayoti”)lardan iborat. Alisher Navoiyning so‘nggi asari “Mahbub ul-qulub” (1500). Unda shoirning so‘nggi ijtimoiy va siyosiy qarashlari yoritilgan. Alisher Navoiy butun hayoti davomida adabiy asarlarni siyosat bilan birlashtirgan. Yuqori mansabga ega shaxs bo‘la turib, u mamlakat hayotining ijtimoiy-iqtisodiy takomillashishiga katta hissa qo‘shgan; ilm, fan, san’at rivojiga homiylik qilgan; tinchlik va totuvlik hukmron surishiga doim harakat qilgan. Ko‘rib turganimizdek, Navoiy merosi mavzu va janrlari bo‘yicha turlidir. Uning asarlari XV asrdan hozirgi kungacha o‘zbek adabiyoti rivoji uchun xizmat qilib kelmoqda. Asrlar davomida uning asarlari taqlid va ilhom manbai bo‘lib hisoblanib kelgan. Sinf rahbari: S.Raxmonova Download 234 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling