Kimyo laboratoriyasi jixozlari va laboratoriyada ishlash qoidalari

---

 
KIMYO LABORATORIYASI JIXOZLARI VA 
LABORATORIYADA ISHLASH QOIDALARI 
93 – §. Kimyo laboratoriyasida ishlash qoidalari 
Testni javob variantlarisiz tasavvur etolmaganimizdek☺, kimyo sohasini ham 
laboratoriyasiz tasavvur etib bo`lmaydi! Barchamizga ma’lumki, laboratoriyada 
o`ziga xos, ayni bir maqsadni ko`zda tutgan tajribalar olib boriladi. Ushbu 
tajribalar bekamiko`st, havfsiz, muvoffaqiyatli o`tishi uchun quyidagi qoidalarga 
rioya qilishimiz kerak bo`ladi. 
1. Ish bajarish tartibini puxta o`zlashtirmasdan va tajriba o`tkazish uchun 
asboblarning to`g`ri yig`ilganligiga ishonch hosil qilmasdan tajribani boshlamaslik 
kerak. 
2. Moddalarni bevosita hidlash, ushlash, ta’mini totish mutlaqo mumkin emas.
Quruq (kukun, granulyar yoki kristall) moddalarni idishdan olishda maxsus 
kimyoviy qoshiqchalar, kimyoviy qisgichlar yoki shpatellar yordamida olish 
kerak. Boshqa usullar taqiqlanadi. 
Suyuq moddalarni idishdan olishda esa turli hil o`lchamdagi maxsus pipetkalar 
(tomizgich) yordamida olish maqsadga muvofiqdir. 
Agar moddaning xavflilik darajasi yuqori bo`lmasa, idishdan to`g`rida-to`g`ri 
boshqa idishga extiyotkorlik bilan quyib olish ham mumkin. Bunda qo`limizda 
maxsus qo`lqop, egnimizda esa ximoya kiyimi (laboratoriya xalati) bo`lishi kerak. 
Timur Rustamovich

---

Suyuq moddalarni shisha naychalar orqali og`iz yordamida so`rib olish man 
etiladi. Aks xolda kimyoviy moddalar organizmga (og`iz bo`shlig`i, nafas yo`llari 
orqali) tushib, unga zarar yetkazishi mumkin! (Ko`cha tili bilan aytsak, mazzangni 
qochiradi, o`ynashma bola! deydi-ku…☺) 
Moddalarning hidini aniqlash uchun burun teshigini idishning og`ziga to`g`ridan-
to`g`ri olib borib hidlash man etiladi. Aksincha idishni burundan uzoqda tutib, qo`l 
bilan yelpib hidlash kerak. Aks xolda kimyoviy moddaning hidi sizni rasmda 
ko`rsatilgani kabi “nakaut” qilishi mumkin☺, ya’ni organizmingizni zararlashi 
mumkin. 
Timur Rustamovich

---

3. Tajribalarni iloji boricha mo`rili shkafda o`tkazish kerak. Ko`p hollarda 
laboratoriya ishlarida gaz moddalar ajralib chiqadi. Gaz moddalarning ko`pchilik 
qismi zaharli bo`lganligi uchun mo`rili shkaf tajribalar uchun eng ma’qul joydir. 
4. Tajriba davomida termometr sinib qolsa, undagi simobni maxsus usullar bilan 
tezda yig`ishtirib olish va simob to`kilgan joyga oltingugurt sepish kerak. 
5. Natriy metalini kerosin ichida saqlash va ortib qolgan bo`lakchalarini spirtda 
eritib bartaraf etish lozim. Ortgan natriy bo`lakchalarini idishga qaytarib solish 
mumkin emas. 
6. Yonuvchan va uchuvchan moddalarni tajriba stolida ortiqcha miqdorda 
saqlamaslik, ularni elektr plita va ochiq alanga manbasidan kamida 3 metr uzoqda 
saqlash kerak. 
7. Qizdirish maqsadida imkon boricha usti berk isitkich asboblaridan foydalanish 
lozim. 
8. Yong`in chiqqan taqdirda, avvalo, o`t chiqishiga sabab bo`lgan manba 
o`chiriladi, so`ngra qum sepiladi yoki yopqich yopiladi. Alanganing yoyilish xavfi 
bo`lsa o`t o`chirgichdan foydalanish kerak. 
9. Probirka va boshqa shisha idishlarni ehtiyotlik bilan qizdirish va bunda ularning 
og`zi odam ishlamayotgan tomonga qaratilgan bo`lishi kerak. 
10. Kislota va ishqorlar eritmalarini qizdirishda himoya vositalarini kiyib olish, 
maxsus ko`zoynak taqib olish zarur. 
11. Reaksiya olib borilayotgan va qizdirilayotgan idishlarga engashib qarash 
mumkin emas. Aks holda modda tasodifan toshib chiqib yuzingizga tesishi 
mumkin. 
Timur Rustamovich

---

12. Kislotalarni suyultirishda kislotani oz-ozdan idish devori bo`ylab yoki shisha 
tayoqcha orqali suvga quyish (aralashtirib turgan holatda) kerak. Aksincha 
suyultirish mumkin emas, bu xolatda idishdagi eritma qizib ketishi oqibatida idish 
yorilib ketishi mumkin. (Ayniqsa sulfat kislotani suyultirishda) 
13. Konsentrlangan kislota va ishqorlarni rezina pipetka bilan o`lchash man etiladi. 
Ularni faqat tomizgich yordamida o`lchab olish lozim. 
14. Kislotalar saqlanadigan idishlarni to`kilmaydigan va sachramaydigan qilib 
ushlash kerak. 
15. Portlovchi aralashma hosil qilish xavfi bor moddalar bilan ishlashda alohida 
ehtiyot choralarini ko`rish lozim. Aks holada o`zingizga ma’lum nima bo`lishi☺. 
Timur Rustamovich

---

16. Ehtiyotsizlik natijasida kiyim-kechaklarga, ko`zga, teriga zarar va jarohat 
yetkazish mumkin. Shuning uchun nojo`ya harakatlar qilmaslik, moddalar bilan 
hazillashmaslik lozim. 
17. Tajribalar tugagach, gaz, elektr va suv tarmoqlarini berkitish, asboblarni 
o`chirish kerak. 
18. Ish joyining doimo toza va ozoda saqlanishini ta’minlash lozim. 
Timur Rustamovich