Kimyo laboratoriyasida xavfsizlik qoidalari

Nazorat uchun savollar:

 

1.

 

Glyukoza bilan Cu(OH)

2

 - mis (II) gidroksid o'rtasidagi reaksiyada dastlab sariq, so'ngra 

qizil rang hosil bulishini asoslab bering. 

2.

 

Reaksiya tenglamasini yozing. Ushbu reaksiyani Ag

2

0 - kumush oksidning ammiak-dagi 

eritmasi bilan amalga oshirish mumkinmi? 

3.

 

Reaksiyadagi NaOH - natriy ishkorining vazifasi nimadan iborat? 

 

 

 

 

 

 

 

18-Laboratoriya ishi: KRAXMALNING YOD BILAN REAKSIYASI, KRAXMAL GID-ROLIZI.

 

Maqsad:  kraxraal  kleysteri  tayyorlashni  o'rganish  va  uning  sifat  reaksiyasini  amalga  oshirish, 

kraxmalni gidrolizi haqida tasawurga ega bo'lish.

 

Jihozlar:  shisha  stakan  (1),  tomchi  analizi  uchun  to'plam  (2),  probirkalar  uchun  shtativ  (3), 

probirka (4), shisha tayoqcha (5), plastmassa shpatel (6), pipetka (7), polipropilen stakan 150 ml 

(8), plastik taglik (9), polipropilen stakan 50 ml. (10), probirka qizdirgich, laboratoriya shtativi.

 

Reaktivlar:  kraxmal  kukuni,  suv,  yodning  spirtdagi  eritmasi,  KJ-kaliy  yodid  eritmasi,  H

2

S0

4

-

sulfat kislota eritmasi, NaOH-natriy gidroksid eritmasi, yangi tayyorlangan CuS0

4

-mis (II) sulfat 

eritmasi.

 

 

Ishni bajarish tartibi:

 

A. Kraxmal kleysterini tayyorlash.

 

1.

 

Probirkaga 4-5 ml suv solinadi. 

2.

 

Unga ozgina kraxmal kukunidan qo'shiladi va aralashma chayqatiladi. 

3.

 

Hosil bo'lgan suspenziyani boshqa probirkadagi qaynab turgan suvga eritmani doimo 

chayqatib turib oz-ozdan qo'shiladi. 

4.

 

Tayyor bo'lgan eritma sovitiladi. 

B. Kraxmalning yod bilan ta'siri.

 

1.

 

Hosil qilingan kraxmal kleysterini sovuq suv bilan suyultiriladi (1:20). 

2.

 

Suyultirilgan kraxmal kleysteridan ikkita probirkaga pipetka yordamida 3-5 tomchidan 

tomiziladi. 

3.

 

Birinchi probirkaga yodning spirtdagi eritmasidan, ikkinchisiga KJ kaliy yodid erit-masidan 

qo'shiladi. 

4.

 

Birinchi probirkada ko'k rang hosil bo'lish sababi tushuntiriladi. 

D. Kraxmalning gidrolizi.

 

1.

 

Toza probirkaga kraxmal kleysteridan avtomatik mikropipetka yordamida 2 tomchi tomiziladi va 

ustiga pipetka yordamida 6 ml suv qo'shiladi. 

2.

 

Suyultirilgan eritma ustiga ehtiyotlik bilan pipetka yordamida 2 tomchi sulfat kislota 

eritmasidan tomiziladi. (Reaksiya H

2

S0

4

 ishtirokida boradi). 

 

 

3.

 

Aralashmani 5 min davomida probirka qizdirgichda qaynatiladi. 

4.

 

So'ngra uni NaOH natriy gidroksid eritmasi bilan neytrallanadi. 

5.

 

Eritmaga ozroq yangi tayyorlangan Cu(OH)

2

-mis (TI) gidroksid cho'kmasidan qo'shiladi. 

6.

 

Kraxmalning gidrolizi natijasida qanday yangi uglevod hosil bo'lishi va sariq so'ngra qizil 

rangli cho'kmalar hosil bo'lishi tushuntiriladi. 

7.

 

Tegishli reaksiya tenglamalari yoziladi. 

Nazorat uchun savollar:

 

1.

 

Kraxmalning fizikaviy xossalarini aytib bering. 

2.

 

Kraxmalni uy sharoitida qaysi moddalarda uchratish mumkin. 

3.

 

Kraxmalni olinishi va ishlatilishi haqida nimalarni bilasiz. 

19-Laboratoriya ishi: OQSILLARNING RANGLI REAKSIYALARL

 

Maqsad: oqsillar tarkibida peptid gruppalari, aromatik aminokislotalar qoldiqlari, S-oltin-gugurt 

borligini aniqlash.

 

Jihozlar: pipetka (1), shisha stakan (2), polipropilen stakan 50 ml (3), polipropilen stakan 150 ml 

(4),  plastmassa  shpatel  (5),  shisha  tayoqcha  (6),  probirka  (7),  plastik  taglik  (8),  tomchi  analizi 

uchun to'plam (9), probirka qizdirgich, avtomatik mikropipetka.

 

Reaktivlar:  tuxum  oqsili  eritmasi,  natriy  gidroksid  eritmasi,  mis  (II)  sulfat  eritmasi,  konsent-

langan  nitrat  kislota  eritmasi,  etil  spirti,  konsentrlangan  xlorid  kislota  eritmasi,  konsentlan-gan 

sulfat kislota eritmasi.

 

 

Ishni bajarish tartibi:

 

A. Biuret reaksiyasi.

 

1.  Ikkita  probirka  olib,  ularning  birinchisiga  tuxum  oqsilining  1%  li  eritmasidan  avtomatik 

mikropipetka yordamida 2 tomchi, ikkinchisiga jelatinaning 1% li eritmasidan ham shuncha 

miqdorda quyiladi.

 

 

 

2.

 

Наг  ikkala  probirkaga  10%  li  o'yuvchi  natriy  eritraasidan  pipetka  yordamida  4  ml.  dan  va 

CuS0

4

 - mis (II) sulfatning 1% li eritmasidan 2 ml. dan quyiladi. 

3.

 

Ikkala probirkada ham qizil-binafsha rang hosiJ bo'lishi kuzatiladi. 

4.

 

Bu reaksiya yordamida oqsillar tarkibida peptid guruhlari borligi aniqlanadi. 

B. Ksantoprotein reaksiyasi.

 

1.

 

Ikkita  probirkaga  yuqoridagi  tajribadagidek  tuxum  oqsili  va  jelatin  eritmalaridan  5  tom-chi 

tomiziladi. 

2.

 

Ikkala probirkaga ham konsentrlangan nitrat kislota HN0

3

 eritmasidan avtomatik mikro-pipetka 

yordamida 2-3 tomchi tomiziladi. 

3.

 

Ikkala probirkani ham ohistalik bilan qizdiriladi. 

4.

 

Birinchi probirkada limon rangli sariq rang hosil bo'lishi kuzatiladi. 

5.

 

Ikkinchi probirkada hech qanday o'zgarish kuzatilmaydi. 

6.

 

Reaksiya yordamida oqsillar tarkibida aromatik aminokislotalar borligi aniqlanadi. Demak, ikkinchi 

probirkadagi jelatina tarkibida aromatik aminokislotalar bo'lmaganligi uchun yorqin rang hosil 

bo'lmaydi. 

D. Oqsillarni cho'ktirish.

 

1.

 

To'rtta probirka olib, ularning har biriga 1 tomchidan oqsilning 1% li eritmasidan quyiladi. 

2.

 

Birinchi probirkaga menzurka yordamida 8-10 tomchi etil spirti yoki atseton, ikkin-chisiga mis 

kuporosining  10%  li  eritmasidan  2  tomchi,  uchinchisiga  konsentrlangan  xlorid  kislota 

eritmasidan  1-2  tomchi,  to'rtinchisiga  konsentrlangan  sulfat  kislota  eritmasidan  1-2  ml 

tomchilatib quyiladi. 

3.

 

Barcha probirkalarda oqsilning cho'kishi (eritmalarning loyqalanishi) kuzatiladi. 

4.

 

Birinchi probirka probirka qizdirgichda ohistalik bilan qizdiriladi. 

5.

 

Bunda oqsilning termik denaturlanishi, ya'ni ivib qolishi kuzatiladi. 

Nazorat uchun savollar:

 

1.

 

Oqsillar qaysi organik birikmalardan (monomerlardan) tashkil topgan. 

2.

 

Oqsillarning biologik axamiyati nimadan iborat. 

3.

 

Oqsillar denaturatsiyasi deganda nimani tushinasiz. 

20-Laboratoriya ishi: TABIIY VA SUN'IY TOLA NAMUNALARI BILAN TANISHISH.

 

Maqsad: tolalar kolleksiyasi yordamida tolalarning sinflanishi bilan tanishish.

 

Jihozlar: «Tolalar» kolleksiyasi.

 

O'quv  ko'rgazmali  qo'llanmalar;  «Kimyo  fanidan  plakatlar  to'plami»  tolalarning  muhim  turlari 

ifodalangan 29-plakat; «Kimyo fanidan proyeksion ko'rgazmali metodik qo'llanmalap>, 110-bet.

 

Reaktivlar: «Tolalar» to'plami.

 

 

 

 

 

Ishni bajarish tartibi:

 

1.

 

Tolalar kolleksiyasi yordamida o'quvchi tolalar haqidagi bilimlarini mustahkamlay-dilar. 

2.

 

Tolalarning sinflanishi haqidagi quyidagi sxemani o'quvchilar laboratoriya daftarlariga 

chizib oladilar. 

3.

 

Tolalarni ajratib olish uchun ular yondiriladi va reaksiya natijalari kuzatiladi. 

4.

 

Kuzatish jarayonida - yonish tezligi, yemirilishi, hidi, modda yonib bo'lgandan keyin hosil 

bo'lgan qoldiq moddalarning xossalariga e'tibor beriladi. 

5.

 

So'ngra quyidagi jadval chizib olinadi. 

 

 

 

 

1.

 

Tabiiy tolalarga nimalarni misol qilish mumkin. 

2.

 

Sun'iy tolalarga nimani misol qilish mumkin. 

3.

 

Tabiiy va sun'iy tolalami bir-biridan farqi nimada. 

21-Laboratoriya ishi: TERMOPLASTIK POLIMERLARNING XOSSALARI.

 

Maqsad: polietilen, polivinilxloridning kislotalar, ishqorlar bilan ta'sirini o'rganish.

 

Jihozlar: indikator qog'ozi (1), tomchi analizi uchun to'plam (2), shpatel (3), tomchi analizi 

uchun  planshet  (4),  shisha  tayoqcha  (5),  probirkalar  (6),  probirkalar  uchun  shta-tiv  (7), 

plastik taglik (8), 150 ml li polipropilen stakan (9), shisha stakan (10) shishaga yozish uchun 

qalam  (11),  qisqich  (12),  laboratoriya  shtativi,  keramik  plita,  quruq  yoqilg'i,  probirka 

qizdirgich.

 

Reaktivlar: polietilen, polipropilen, polistirol, politetroftoretilen, poli-E-karbamid, stirol va 

butadienning sopolimeri, konsentrlangan xlorid kislota HC1 eritmasi, konsentrlangan sulfat 

kislota H

2

S0

4

 eritmasi, konsentrlangan nitrat  kislota HN0

3

 eritmasi,  natriy gidroksid NaOH 

eritmasi,  kaliy  permanganatning  KMn0

4

  suyultirilgan  eritmasi,  atseton  eritmasi,  «Tolalar» 

to'plami. 

 

 

 

 

Ishni bajarish tartibi:

 

1. Polietilenning xossalari.

 

1.

 

Polietilen parchasini suvga solinadi. 

2.

 

Uning suvdan yengil ekanligiga va suvda erimasligiga ishonch hosil qilinadi. 

3.

 

Polietilen naycha alangaga tutiladi. 

4.

 

Uning ko'kimtir alanga hosil qilib yonishi va erib rangsiz tomchilarga aylanishi kuzatiladi. 

5.

 

Yonayotgan polietilen olovdan olinadi. 

6.

 

Yonishning davom etishi kuzatiladi. 

7.

 

Suyuqlanayotgan massaga shisha tayoqcha tekkiziladi vapolietilenning ipchalar holida 

cho'zilishini kuzatiladi. 

8.

 

Konsentrlangan sulfat, xlorid, nitrat kislotalar, ishqor va kaliy permanganat eritmalari 

solingan alohida-alohida qo'yilgan probirkalarga polietilen parchalaridan solinadi. 

9.

 

Probirkalar qizdirilganda ham o'zgarish sodir bo'lmasligi kuzatiladi. 

 

 

 

 

 

 

2.

 

Uning yumshashi, suyuqlanishi va qizdirish davom ettirilganda o'zidan badbo'y hid tarqatib, 

parchalanishi kuzatiladi. 

3.

 

Poli-E-karbamidni suyuqlantirib shisha tayoqchaga tekkiziladi vaip shaklida cho'ziladi. 

4.

 

Oldingi tajribada olingan polietilen ipchalarining pishiqligini poli-E-karbamid ipchalar bilan 

solishtiriladi va poli-E-karbamid ipchalarning mustahkamliligiga ishonch hosil qilinadi. 

5.

 

Uchta  probirka  olib,  ularning  biriga  konsentrlangan  sulfat  kislotadan  pipetka  yordamida  4-5 

tomchi,  ikkinchisiga  10%  li  ishqor  eritmasidan  4-5  tomchi,  uchinchisiga  ham  4-5  tomchi 

atseton quyiladi. 

6.

 

Probirkalarga poli-E-karbamid namunalari solinadi. 

7.

 

Poli-E-karbamidning faqat sulfat kislotada erishi kuzatiladi. 

Bu tajribalarni polistrol, polipropilen va boshqa polimerlar bilan bajarish mumkin.

 

 

3. Sintetik tolalarni bilib olish. 

 

1.

 

Nitron tolasini alohida chinni kosachalarga solib qizdiriladi. 

2.

 

Idishlar ustiga universal indikator qog'ozi tutib ko'riladi. 

3.

 

Nitronli idish ustiga tutilgan indikator qog'ozining rang o'zgarishlariga e'tibor beriladi. 

4.

 

Nitron namunalari yoqib ko'riladi. 

5.

 

Nitron  rangsiz  yaltiroq  sharchalar  hosil  qilishi,  lavsan  esa,  qoramtir  silliq  sharchalarga 

aylanishi kuzatiladi. 

Nazorat uchun savollar:

 

1.

 

Termoplastik polimerlar deb nimaga aytiladi? 

2.

 

Polimerlanish darajasi degan tushunchani izohlab bering. 

3.

 

Plastik massalarni polimerlar misolida keltirish mumkinmi? Misollaringiz. 

 

 

 

2. Poli-E-karbamidning xossalari.

 

1.    Poli-E-karbamid alangaga tutiladi.