Kimyodan eng muhim yillar sinf

………………………….kimyodan eng muhim yillar…………………………………………………….
………………………………….7-sinf………………………………………

1. 
   XVII asrda nemis olimi G.Shtal flogiston nazariyasini yaratdi
   
2. 
   XVIII asrda rus olimi M.Lomonosov moddalar haqidagi element va korpuskulalar to’g’risidagi fikrlarini bayon qilish orqali atom-molekulyar ta’limot to’g’risidagi tushunchalarni rivojlantirdi
   
3. 
   Fransuz olimi A.Lavuaze yonish va oksidlanish jarayonlari haqida ilmiy nazariyalarni yaratgan
   
4. 
   Ingiliz olimi J.Dalton o’z tajribalariga asoslanib, atomistic nazariya asoslarini bayon etgan
   
5. 
   1869-yilda rus olimi D.Mendeleyev elementlar davriy jadvalini yaratdi
   
6. 
   XX asr oxirlariga kelib, kimyo fani yanada jadal sur’atlar bilan rivojlandi
   
7. 
   1985-yilda O.S.Sodiqov D.I.mendeleyev nomidagi oltin medal bilan taqdirlangan
   
8. 
   1969-yilda S.Y.Yunusov Mehnat Qahramoni unvoniga sazovor bo’lgan
   
9. 
   1951-yil H.U.Usmonov Respublikada birinchi bo’lib polimer moddalar labaratoriyasini tashkil etgan
   
10. 
    1997-yilda I.R.Asqarov va T.T.Risqiyevlar “tovarlarni kimyoviy tarkibi asosida sinflash va sertifikatlash” nomli yangi ixtisoslikni yaratdi
    
11. 
    1827-yilda ingiliz olimi Broun mikroskopda suyuqlikdagi qattiq zarrachalarning harakatini kuzatganda, ular uzluksiz harakat qilishini aniqlagan
    
12. 
    1813-yilda shved kimyogari Berseliusning taklifiga ko’ra kimyoviy belgi―element lotincha nomining bosh harfi yoki bosh harfiga keying harflardan birini qo’shib yozish bilan ifodalanadi
    
13. 
    1799-yilda fransuz olimi J.Prust tomonidan taklif etilgan tarkibning doimiylik qonuni 1809-yilda ko’pchilik tomonidan e’tirof etildi
    
14. 
    1803-yilda J.Dalton karrali nisbatlar qonunini kashf etdi
    
15. 
    1748-yilda rus olimi M.V.Lomonosov og’zi payvandlangan kolba―retortada tajriba olib borib massaning saqlanish qonunini izohlashga harakat qildi
    
16. 
    1772-1789-yillarda fransuz olimi A,Lavuaze yopiq idishda tajriba olib borib massa o’zgarmasligini kuzatgan
    
17. 
    1811-yilda A.Avogadro bir xil sharoitda o’zaro teng hajmdagi turli xildagi gazlarda molekulalar soni teng bo’ladi degan
    
18. 
    1774-yil 1-avgustda J.Pristli kislorodni kashf qilgan
    
19. 
    1774-yil 30-sentabrda K.Sheele kislorodni kashf qilgan
    
20. 
    1766-yilda ingiliz olimi G.Kavendish “yonuvchi havo”(H₂)ni kashf etdi
    
21. 
    1783-yilda Parijda Jak Sharl tomonidan vodorod to’ldirilgan shar havoga uchirildi
    
22. 
    1787-yilda A.Lavuaze “yonuvchi havo”ni suv tarkibiga kirishini aniqladi va unga “gidrogenium”―suv yaratuvchi deb nom berdi
    
23. 
    1932-yilda G.Yuri deytiriyni kashf qildi
    
24. 
    1934-yilda M.Olifamta tritiyni kashf qildi
    

…………………………………………..8-sinf………………………………………………………………

1. 
   Lavuazye va Laplas qonunihar qanday murakkab moddani oddiy moddalarga qadar parchalanish issiqligi uning hosil bo’lish issiqligiga teng
   
2. 
   Gess qonunireaksiyalarning issiqlik effekti boshlang’ich moddalar bilan hosil bo’lgan mahsulotlarning tabiatiga bog’liq bo’lib, reaksiyaning oraliq bosqichlariga taaluqli emas
   
3. 
   XVIII asrning oxirlariga kelib 30 taga yaqin element ma’lum bo’lgan
   
4. 
   XIX asrning 60-yillariga kelib 63 ta kimyoviy element ma’lum bo’lgan
   
5. 
   Demokrit tabiatdagi barcha narsalar juda kichik zarralar―atomlardan tashkil topganligini bayon qildi
   
6. 
   Ar-Roziy atomlarning bo’linishini va atom mayda bo’laklar bilan bo’shliqlardan iborat ekanligini va ular doimo harakatda bo’lishini izohlab berdi
   
7. 
   Abu Rayhon Beruniy atomlarni bo’linmaydigan zarrachalar deb qaraydigan olimlarga qarshi o’z fikrlarini bildirgan va atomlarni bo’linadigan(lekin cheksiz emas) mayda zarrachalar ekanligini e’tirof etgan
   
8. 
   Abu Ali Ibn Sino dorivor, tabiiy kimyoviy birikmalarning tarkibi va xossalariga ko’ra sinflarga toifalashtirgan
   
9. 
   Ingiliz kimyogari va fizigi R.Boyl kimyoviy element eng oddiy, kimyoviy jihatdan bo’linmaydigan modda bo’lib, u murakkab moddalar tarkibiga kirishini tushuntirdi
   
10. 
    1756-yilda M.V.Lomonosov massaning saqlanish qonunini kashf etdi
    
11. 
    1801-1808-yillarda Prust tarkibning doimiylik qonunini kashf etdi
    
12. 
    1803-1804-yillarda Dalton atom-moekulyar ta’limotni rivojlantirdi va atom massa haqidagi tushunchani fanfga kiritdi
    
13. 
    1814-yilda Berselius 46 elementning atom massalari asosida kimyoviy elementlar jadvalini tuzdi
    
14. 
    1817-1829-yillarda Debereyner elementlarni triadalarga, ya’ni o’xshash uchtadan iborat tabiiy oilalarini tuzdi
    
15. 
    1852-yilda Franklend valentlik tushunchasini fanga kiritdi
    
16. 
    1861-yilda A.M.Butlerov organic birikmalarning tuzilish nazariyasini kashf etdi
    
17. 
    1817-1829-yillarda Debereyner elementlarning atom massalariga asoslanib triadalar nazariyasini taklif etdi
    
18. 
    1862-yilda B.de_Shankurtua kimyoviy elementlarning silindr shaklidagi jadvalini yaratdi
    
19. 
    1864-yilda N.L.Meyer elementlarning atom massalari ortib borishiga asoslangan jadvalni taklif qilgan
    
20. 
    1865-yilda J.Nyulends elementlar ekvivalentlariga asoslangan oktavalar qonunini taklif etgan
    
21. 
    1869-yilda D.I.Mendeleyev davriy qonunni kashf etdi
    
22. 
    1911-yilda ingiliz olimi E.Rezerford atomlar bo’linmaydigan sharsimon zarralardir deb qarovchi g’oyalarni inkor etdi va atom tuzilishining planetar modelini taklif etdi
    
23. 
    1875-yilda fransuz olimi Lekok de Buabadron galliy elementini kashf etdi
    
24. 
    1879-yilda skandinav olimi Nilsen skandiy elementini kashf etdi
    
25. 
    1886-yilda nemis olimi K.Vinkler germaniy elementini kashf etdi
    
26. 
    Er-xotin V.Noddak va I.Noddaklar reniy elementini kashf etdi
    
27. 
    1896-yilda fransuz olimi A.Bekkerel uran tuzlaridan rentgen nurlariga o’xshash nurlar chiqishini aniqladi
    
28. 
    1898-yilda fransuz olimlari Mariya Skladovskaya-Kyuri bilan Pyer Kyurilar radiometric usul bilan radiy va poloniy elementlarini kashf etdilar
    
29. 
    1899-yilda Rezerford radioaktiv nurlarni o’rganish davomida bu nurlarni uch qismga: nurlarga ajratdi
    
30. 
    1900-yilda fransuz olimi P.Uilard -nurlarini aniqlab, bu nurlar elektromagnit to’lqinlar ekanligini isbotladi
    
31. 
    1934-yilda Fredrik Joliyo-Kyuri va Iren Kyuri sun’iy radioaktivlikni kashf etdilar
    
32. 
    1887-yilda shved olimi Svante Arrenius nima uchun elektrolitlarning suvdagi eritmasi yoki suyuqlantirilgani elektr tokini o’tkazadi, aksincha, elektrolitmaslarning suvli eritmalari elektr tokini o’tkazmaydi? Degan savolga o’zining elektrolitik dissotsialanish nazariyasida javob bergan
    
33. 
    1962-yilda XeF₄ olinishi bilan ularning ba’zi kislorodli va ftorli birikmalarini sintez qilib olish imkoniyati vujudga keldi
    
34. 
    Fosforni akademik A.Yu.Fersman “Hayot va tafakkur elementi” deb atagan
    
35. 
    1840-yilda nemis kimyogari Yu.Libix “Kimyoning dehqonchilikka tadbiqi” kitobida o’simliklarning oziqlanishi uchun N,P,K elementlarini tutgan tuzlar va shuningdek, boshqa elementlar tutgan moddalar zarur ekanligini tushuntirib bergan
    
36. 
    I.R.Asqarov va Sh.M.Qirgizov tarkibida temir saqlovchi “Ferrostimulyator”lar ixtiro qilgan bo’lib, o’simliklarning o’sishiga ijobiy ta’sir etuvchi biologic faol moddalar sifatida amaliyotga tatbiq etilgan
    
37. 
    X.T.Sharipov oltin,platina,molibden,volifram kabi qimmatbaho metallarni chiqindilardan ajratib olishtexnologiyasini ishlab chiqqan va metallurgiya sanoatida amaliyotga joriy etilgan
    

…………………………………9-sinf………………………………………

1. 
   751 yilda Samarqandda qog’oz ishlab chiqarish yo’lga qo’yilgan
   
2. 
   1997-yili I.R. Asqarov va T.T. Risqiyevlar “Tovarlarni kimyoviy tarkibi asosida sinflash va sertifikatlash” ixtisosligi kimyo fanlari tizimiga kiritildi.
   
3. 
   IX asr oxiri X asr boshlarida Abu ar-Roziy moddalarni o’simlik, hayvon va minerallardan olinishi asosida sinflagan
   
4. 
   XVIII asrda 30 tacha element ma’lum edi
   
5. 
   XIX asrda 60 dan ortiq element ma’lum bo’ldi
   
6. 
   1620-yilda A. Sala erituvchilarni suvli, kislotali,yog’li sinflarga ajratdi
   
7. 
   1869-yili rus olimi D.I. Mendeleyev sistemalashtirish muommosini muvaffaqiyatli hal qildi
   
8. 
   1718-yili E.Joffrua moddalarning o’xshashlik jadvalini tuzdi
   
9. 
   XIX asrda atom kimyoviy reaksiyalarda o’zgarishga uchramaydigan zarra deb hisoblangan
   
10. 
    1895-yili nemis olimi K.Rentgen X-(rentgen) nurlarini ochilishi
    
11. 
    1896-yili fransuz olimi A.Bekkerel radioaktivlikning ochilishi
    
12. 
    1897-yili ingiliz olimi J.Tomson elektronning ochilishi
    
13. 
    1913-yili ingiliz olimi D.Mozli atom yadrosi zaryadining elementning davriy sistemadagi tartib raqamiga tengligi
    
14. 
    1932-yili rus olimlari D.D.Ivanenko va E.N.Gapon hamda nemis olimi V.Geyzenberg yadro tuzilishi proton-neytron nazariyasining yaratilishi
    
15. 
    1837-yili B.S.Yakobielektroliz yordamida relyefli buyumlardan nusxa olish GALVANOPLASTIKA deb ataladi
    
16. 
    XVIII asrda fransuz vrachi L.Leblan soda ishlab chiqarishning “sulfat usuli”ni ishlab chiqqan: NaClNa₂SO₄Na₂SNa₂CO₃
    
17. 
    ­­1824-1828 yillari nemis olimi F.Veler oksalat kislota va mochevinani sintezlagan
    
18. 
    1832-yili rus olimi N.N.Zinin Anilin sintezi
    
19. 
    1848-yili nemis olimi G.Kolbe va ingiliz olimi Franklend sirka kislotasi sintezi
    
20. 
    1854-yili fransuz olimi M.Bertlo sun’iy yog’simon modda sintezi
    
21. 
    1861-yili rus olimi A.M.Butlerov shakarsimon modda sintezi
    
22. 
    1827-yilda shved kimyogari I.Ya.Berselius organik birikma va organik kimyo tushunchalarini kiritgan
    
23. 
    1858-1861-yillarda rus olimi A.M.Butlerov Parij va Shpeyer(1861-yil 16-sentabr) shaharlarida kimyoviy tuzilish nazariyasi asoslariga doir ma’ruza qilgan
    
24. 
    1823-yilda Yu.Libix va F.Vyoller tomonidan izomeriya hodisasi ochildi
    
25. 
    1876-yilda J.Dyuma va P.Buley tomonidan organic moddalarni radikallar asosida birinchi tuzilish nazariyasi taklif etildi
    
26. 
    1858-yili E.Franklend elementlar valentligini ochilishi
    
27. 
    1857-yili A.Kekule uglerodning to’rt valentliligi aniqlanishi
    
28. 
    1857-yili A.Kuper, A.Kekule uglerod atomlarining bir-biri bilan bog’lana olish qobiliyatining aniqlanishi
    
29. 
    1858-yili A.Kuper atomlarning ulanish kimyoviy kuchini belgilash ushun valentshtrixining kiritilishi
    
30. 
    1860yili Karlsruedagi xalqaro syezd “atom” va “molekula” tushunchalarining aniqlashtirilishi va ajratilishi
    
31. 
    1867-yilda A.M.Butlerov izobutanni sintez qilib oldi
    
32. 
    1931-yilda L.K.Poling metandagi C―H bog’larning barchasi shakl, energiya va to’g’ri tetraedr uchlariga yo’nalish bo’yicha bir xil tasdiqlangan.
    
33. 
    1881-yilda rus olimi M.G.Kucherov asetilenga suv biriktirib(Hg tuzlari ishtirokida) sirka aldegid olgan
    
34. 
    1865-yilda nemis olimi A.Kekule benzol uchun oddiy va qo’shbog’lar navbatlashib keladigan olti a’zoli halqa tuzilishini taklif qildi
    
35. 
    1854-yili fransuz olimi M.Bertlo glitserin va yog’ kislotalaridan eterifikatsiya orqali yog’ oldi
    
36. 
    1811-yilda rus kimyogari K.S.Kirxgof kraxmalni gidrolizlab glukoza olgan
    
37. 
    1842-yilda rus olimi N.N.Zinin anilinning olinishi nitrobenzolni qaytarishga asoslangan
    
38. 
    1869-yilda D.I.Mendeleyev tomonidan davriy qonun ta’riflangan vaqtda 63 ta kimyoviy element mavjud edi
    

………………………..S.Masharipov ……………….

1. 
   XX asr oxirlarida geokimyo, bioanorganik, bioorganic kimyo va biokimyo fanlari vujudga keldi.
   
2. 
   XVII asrning o’rtalariga kelib M.V.Lomonosov atom-molekulyar ta’limotning asosiy qoidalarini ishlab chiqdi
   
3. 
   XIX asr o’rtalarida J.Dalton elementlarning atom massalari haqidagi tushunchani fanga kiritgan
   
4. 
   Rus kimyogari A.P.Vinogradov Yer po’stlog’ining o’rtacha kimyoviy tarkibi jadvalini tuzdi
   
5. 
   1748-yilda M.V.Lomonosov “tabiatda sodir bo’ladigan har qanday o’zgarishning mohiyati shundaki, biror jismdan qancha miqdor kamaysa, ikkinchi jismga shuncha miqdor qo’shiladi. Demak, materiya biror joyda kamaysa, ikkinchi o’rinda ko’payadi”(massaning saqlanish qonuni).
   
6. 
   N.S.Kurnakovning taklifiga ko’ra, O’zgarmas tarkibli birikmalar daltonidlar, o’zgaruvchan tarkiblilari―bertollidlar deb ataladi
   
7. 
   Italiyan olimi Boyl-Mariott barcha gazlar bir xilda siqilishini aytgan
   
8. 
   Gey-Lyussak termik kengayish koeffitsiyenti bir xilligini aytgan
   
9. 
   1811-yilda Avogadro qonun yaratdibir xil sharoit(bir xil bosim va temperaturada) teng hajmdagi turli gazlarning molekulalari soni teng bo’ladi
   
10. 
    1875-yilda Lekok de-Buabadron galliy elementini kashf etadi
    
11. 
    1879-yilda Nilson skandiy elementini kashf etadi
    
12. 
    1886-yilda Vinkler germaniy elementini kashf etadi
    
13. 
    1869-yil D.I.Mendeleyev taklif etgan kimyoviy elementlar davriy sistemasining birinchi variant uzun shakldagi variant deyiladi
    
14. 
    1870-yil dekabr oyida u davriy sistemaning ikkinchi variantini-qisqa shakli deb atalgan variantini e’lon qildi
    
15. 
    1962-yilda nodir gazning birinchi kimyoviy birikmasi-ksenon tetraftorid XeF₄ olindi
    
16. 
    1911-yilda Rezerford atom tuzilishining yadro modelini taklif qilib, α-zarrachalarning sochilishini tushuntirib berdi
    
17. 
    1932-yilda rus olimlari D.D.Ivanenko va E.N.Gapon yadro tuzilishining proton-neytron nazariyasini yaratdilar
    
18. 
    1919-yilda Rezerford azot atomlarining yadrolarini α-zarrachalar bilan bombardimon qilib, birinchi marta sun’iy ravishda yadro reaksiyasini amalga oshirdi
    
19. 
    J.Chedvik yadro reaksiyasi yordamida neytronni ochishga muvaffaq bo’lgan
    
20. 
    1925-yili Geyzenberg Noaniqlik prinsipini yaratdi
    
21. 
    N.Bor kvant mexanikasi elementlarini qo’llab, atomning ele1ctron tuzilishi to’risidagi model o’rniga planetar modelni taklif etdi
    
22. 
    1922-yilda vengr kimyogari D.Xeveshi bilan golland fizigi D.Koster Norvegiyada gafniy elementini kashf etdi
    
23. 
    V˚ant-Goff qoidasitemperatura har 10˚C ga ko’tarilganda, reaksiya tezligi 2-4 marta ortadi
    
24. 
    N.N.Semenov zanjir raksiyalar sohasida juda muhim tekshirishlar olib bordi
    
25. 
    Le-Shatelye prinsipikimyoviy muvozanat holatida turgan sistemada tashqi sharoitlardan biri(temperature,bosim yoki konsentratsiya) o’zgartirilsa, muvozanat tashqi ta’sirni kamaytiruvchi reaksiya tomoniga siljiydi
    
26. 
    1887-yilda S.Arrenius elektrolitik dissotsalanish nazariyasini taklif etdi
    
27. 
    1923-yilda daniyalik olim olim Brensted bilan ingiliz olimi Louri suyuq vodorod ftoridda yoki suvsiz sulfat kislotada eritilgan nitrat kislota asos sifatida ta’sir etadi. Bu dalillar elektrolitik dissotsialanish nazariyasiga mos kelmaydi
    
28. 
    1852-yilda E.Franklend valentlik atamasini fanga kiritdi
    
29. 
    1772-yilda Sheyele kislorodni olgan
    
30. 
    1774-yilda Pristli kislorodni olgan
    
31. 
    1905-yilda Norvegiyada elektr yoyi usulida havodan nitrat kislota olish
    
32. 
    L.L.Andreyev sanoatda ammiakni oksidlab, nitrat kislota olish usulini kashf etgan
    
33. 
    1865-yilda rus olimi N.N.Beketov metallarning elektrkimyoviy kuchlanish qatorini yaratdi
    
34. 
    1881-yilda P.Jonson va L.Teylor borning vodorodli birikmalari―boranlar(bor gidridlari) ni olgan
    
35. 
    A.M.Butlerov kimyoviy tuzilish nazariyasining hozirgi zamon ta’rifi”murakkab zarrachaning kimyoviy tabiati uning tarkibiga, kimyoviy, electron va fazoviy tuzilishiga bog’liq”.
    
36. 
    1892-yilda Shveysariyaning Jeneva shahrida Jeneva(sistematik) nomenklatura kimyogarlarning xalqaro kengashida qabul qilingan
    
37. 
    1957-yilda Parij shahrida kimyogarlarning syezdida bu nomenklatura qayta ishlab chiqilgan va o’zgarishlar kiritilgan.
    
38. 
    1855-yilda Vyurs to’yingan uglevodorod galogenli hosilalariga aktiv metall ta’sir ettirib, alkan olgan.
    
39. 
    1888-1889-yilda M.I.Konovalov nitrolash―suyultirilgan nitrat kislota bilan to’yingan uglevodorodlar yuqori bosim ostida qizdirilganida(140˚C)uglevodoroddagi vodorod atomi nitrat kislota qoldig’i―NO₂ bilan almashadi va suv ajralib chiqishi natijasida nitrobirikma hosil bo’ladi
    
40. 
    1881-yilda Kucherov asetilenga simob tuzlari ishtirokida suvni biriktirib sirka aldegidi olgan.
    
41. 
    1928-yilda Lebedov yuqori Temperaturada(425-450˚C) etil spirtdan katalizator(MgO,ZnO,Al₂O₃) ishtirokida butadiyen-1,3ni oldi
    
42. 
    Zinin aromatic nitrobirikmani H₂ yoki ammoniy sulfid yordamida qaytarib aminobirikma hosil qilgan
    
43. 
    1856-yilda Bertolle birinchi marta metanni uglerod sulfid bilan vodorod sulfid aralashmasini qizdirilgan mis ustidan o’tkazib hosil qildi
    
44. 
    1897-yilda 1200˚C da to’g’ridan to’g’ri uglerodga vodorod ta’sir ettirib, metan olish yo’li topildi
    
45. 
    Besh va olti a’zoli sikloalkanlar birinchi marta neftdan ajratib olingan va Moskva universitetining professori V.V.Markovnikov tomonidan o’rganilgan
    
46. 
    Asetilen qatoridagi uglevodorodlar izomerlanishini A.E.Favorskiy kashf etgan
    
47. 
    N.D.Zelinskiy va B.A.Kazanskiy usuli3HC≡CHC₆H_6­­
    
48. 
    1865-yilda nemis kimyogari Kekule dastlab benzol molekulasining tuzilishini aks ettiruvchi formulani taklif etgan
    
49. 
    N.D.Zelinskiy ba’zi bir nav neftdan ajralib chiqadigan siklogeksandan benzol hosil bo’lishini isbotladi
    
50. 
    1927-yilda N.D.Zelinskiy asetilen 450-500˚C da aktivlangan ko’mir ustidan o’tkazib benzol olgan
    
51. 
    1906-yili A.E.Favorskiy dioksanni birinchi marta sintez qilgan
    
52. 
    RNK va DNK larning tuzilishi Severo Ogao va Kornberglarning fermentativ sintezidan keyin tasdiqlandi
    
53. 
    DNK ning tuzilishini aniqlash 1970-yillarda Korana sintezi bilan amalga oshirildi, ba’zi bir genlar V.A.Engelgart labaratoriyasida fermentative usulda sintez qilindi
    
54. 
    1953-yilda J.Uotson va F.Krik DNK molekulasi umumiy o’q atrofida o’ralgan ikkita spiralsimon tuzilgan uzun polidezoksiribonukleotid zanjirlaridan iborat degan
    
55. 
    1851-yilda piridin birinchi marta suyak moyidan, keyinchalik toshko’mir smolasidan ajratib olingan