Kitob bosish tarixidan


Download 61.5 Kb.
Sana19.04.2023
Hajmi61.5 Kb.
#1361788
Bog'liq
Kitob bosish texnologiyasi bilan ishlash usuli


Kitob bosish texnologiyasi bilan ishlash usuli


Reja :


1.Kitob haqida mutafakkirlar fikri.
2.Kitoblarning tuzilishi va turlari,kitob bosishning boshlanishi.
3.Yozuv qurollari haqida umumiy ma`lumot.

Kitob – axborotlar,g`oya,obraz va bilimlarni saqlash hamda tarqatish vositasidir. Halqaro miqyosda YUNESKO tavsiyasiga ko`ra 3 bosma taboqdan ortiq ,ya`ni, 48 saxifadan kam bo`lmagan bosma asarni shartli ravishda kitob deb qabul qilingan.


Kitob siyosiy va mafkuraviy kurashning muhim qurolidir,u ijtimoiy ong mahsuli sifatida sinfiy va partiyaviy xarakterga egadir.
A.Navoiy : “Olamda kitobdan aziz do`st yo`qdir”, “Kitoblar inson tafakkuri javohirlarini yig`ib avlodlarga meros qoldiradi”, “Kitob g`oyat,g`oyat katta kuchdir” ;
Oybek : “Xalqning qay darajada madaniyatli ekanligini mamlakatda nashr etilayotgan kitoblarning miqdori bilan o`lchanadi”;
Kitob ishi – bu kitobni yaratish,tayyorlash,tarqatish,saqlash va o`rganish bilan bog`liq katta jaryonni o`z ichiga oladi.Kitobni ko`plab chiqarishni paleografiya sanoati amalga oshiradi.
Kitobning paydo bo`lish tarixi Yozuvning yaratilish va shakllanishi jaryoni bilan uzviy bog`liqdir. Yozuvning tuzilish xususiyatlari va materiali kitboning tuzilishini belgilab beradi. Qadimgi Misr , Rim , Yunoniston va O`rta Osiyoda dastlab insonlar tosh , palma darahti barglari , sopol boshqa materiallarga yozishgan, shuning uchun ham qadimgi kitoblar bir necha kilogrammdan iborat bo`lgan. Mil.avv. Dastlab papirusdan, mil.avv.II – asrga kelib pergamentdan foydalanish boshlandi. Ayrim ma`lumotlarga qaraganda “Avesto” kitobi ham pergamentga yozilgan.
Arablarning O`rta Osiyoga bosqiniga qadar kitoblar kutubxonalarda saqlangan, halifa Usmon tomonidan pergamantga yozilgan “Qur`oni Karim” 681 yili yozilgan bo`lib, hozirgi kunda u Oybek nomli O`zbekiston xalqlari tarixi muzeyida saqlanmoqda.
Qog`ozning kashf qilinishi kitob rivojlanishida yangi davrni ochdi. Qo`lyozma kitoblar odamlarni kitobga bo`lgan extiyojini qondira olmadi , qog`ozning kashf qilinishi kitobning ko`payishiga, tarqalishiga, turli rasmlar, xoshiyalar bilan kitob chiqarish imkonini berdi, hattotlik, muqavasozlik kasblari shakllandi.
XV – asrning 40 – yillarida Germaniyalik Iogann Gutenberg zomonaviy kitob bosish san`atini ixtiro qildi, u dastlab yog`ochdan keyinchalik metaldan harakatlanadigan harflarni tayyorlab, qog`ozning ikki tomoniga kitob bosishni kashf qildi.
1465 yili Italiyada, 1468 yili CHexoslavakiya va SHveytsariyada, 1470 yili Frantsiyada, 1473 yili Polsha va Vengriyada, 1477 yili Angliyada kitob bosish keng tarqaldi. XVIII – XIX asrlarda bosmaxona, badiiy bezak sohalari alohida kasb sifatida shakllandi. 1798 yilda Litografiya, ya`ni, Toshbosma ixtiro qilindi, endi kitoblarni rasmli hamda turli bezakli qilishi mkoniyati yaratildi.
Pergament – maxsus ishlov berilgan mol teri bo`lib, qadimda xat yozish uchun ishlatilgan, birinchi bo`lib Pergam shahrida (Kichik Osiyodagi qadimiy shahar - Pergam shahri nomidan olingan bo`lib, hozirgi kunda Bergama nomi bilan ataladi) xat yozishda papirus o`rniga pergamentdan foydalanilgan. Pergam shahri kutubxonasida pergament qo`lyozma kitoblar ko`pligi jihatidan Misr (uzoq Aleksandriya) kutubxonasidan keyingi ikkinchi o`rinda turadi.
Qog`oz – o`simlik tolasidan tayyorlanadigan maxsulot bo`lib, ermizning II – asrida Xitoyda ixtiro qilinganliga haqida ma`lumotlar mavjud.VI – VIII asrlarda O`rta Osiyo, Koreya, YAponiya, Hindistonga, VIII – XI asrlarda Arab halifaligiga, XI - XII asrlarda Evropaga keng tarqalgan. Xitoylik CHay Lun degan kishi qog`oz tayyorlashda eng murakkab usullardan foydalangan. Xitoyda qog`oz tayyorlash uchun bambuk va ipakli darahtlardan foydalanilgan.
Qalam – turkcha “qara” va “tash” so`zidan olingan bo`lib, ko`mirning bo`lagi yoki grafit (qalam qattiq siyoh) ga aytiladi. Ko`mirning yozish xususiyati borligi insoniyatga olovdan foydalanish boshlanganidan ma`lum. XIV – asrdan boshlab Italiyaliklar qalami keng tarqalgan. Qalam ichdagi qattiq siyoh shaklidagi qalam XVI – asrdan boshlab uchraydi. Qalam ichiga quyib ishlatiladigan grafit (qora mineral) xom ashyosi 1565 yilda Britaniyaning Kamberlend grafligida, Ispaniyadan keyinchalik Sbirdan topilgan.
Birinchi bo`lib yog`ochdan qilingan qalam 1790 yilda Frantsuz olimi N.Kante (1755 – 1805 y.y.) tomonidan ixtiro qilingan. Bir vaqtning o`zida Chex olimi Gartmut birinchi bo`lib grafit va loy tuproqdan o`zgaruvchan Yozuv vositasi ishlab chiqarishni taklif etgan, shu taklif asosida XVIII – asrda Lomonosov grafitli qalam ixtiro qilgan.
Qalam ishlab chiqarish uchun 3 protsess : qalamning asosi, qalam taxtachalari va qalam ishlab chiqarishdan iborat.

Kitob bosish — boʻyoqni bosma formadan qogʻozga oʻtkazib, kitob, jurnal, gazeta va boshqa bosma mahsulotlari tayyorlanadigan ishlab chiqarish jarayonlari. "Kitob bosish" iborasi bosma kitob tayyorlash tarixi qaqida fikr yuritilganda ishlatiladi, zamonaviy Kitob bosishda esa poligrafiya termini ancha keng tarqalgan. Kitob bosishning oʻtmishdoshi ksilografik bosma boʻlib, unda bosiladigan butun bir bet yozuv taxtaga oʻyib qoʻyilardi. 11-asrdan boshlab Xitoyda kitobni qoʻlda koʻchirishdan bosish usuliga oʻtilgan. Biroq, bu usul keng rivojlanmadi. Faqat taxminan 400 yil oʻtgandan soʻng Yevropada harf terish shrifti ixtiro qilindi. Oʻsha davrda bir vaqtning oʻzida bir necha mamlakatlar — Germaniya, Niderlandiya, Italiya, Fransiyada bir-biridan mustasno bir necha ustalar bitta muammo — bosma mashina yaratish ustida ish olib borishgan. Hozirgi vaqtda tarixchilar bu muammoni birinchi marta germaniyalik Iogann Gutenberg (1399— 1468) hal qilganligini aytishadi. Metall shriftlarni matritsalarga quyish qurilmasi ixtiro qilingandan soʻng Yevropaning koʻpgina shaharlarida kitob bosib chiqarila boshlandi. 1464-yilda Rimda birinchi Kitob bosish stanogi oʻrnatildi. 1470-yillarga kelib Fransiya, Niderlandiya, Shveysariya, Ispaniya va Angliyada kitoblar bosib chiqarila boshlandi, Venetsiya, Nyurnberg Kitob bosish ishlari boʻyicha yirik markazga aylandi. 1500-yillarga kelib Yevropaning 250 shahrida bosmaxona boʻlgan. Bosmaxona ishlarining rivojlanishi tufayli kitob umumiy siyosiy hayotda va madaniyatning rivojlanishida muhim rol oʻynadi. 1600-yillarda birinchi gazeta, 1650-yillarda birinchi varaqa bosilib chikdi. Kitob bosishning keyingi rivojlanishiga litogʻrafiya (toshbosma) (1798) va tekis bosma mashinasi (1811) ning ixtiro qilinishi sabab boʻldi. 19-asr oʻrtalari — 20-asr boshlarida Kitob bosish korxonalarida linotip, keyinroq rotatsion, ofset bosma mashinalar ishlatila boshlandi.


Oʻzbekistonda bosma usul i bilan Kitob bosish 19-asr 2-yarmidan keng tarqaldi. Turkiston harbiy okrugi shtabida (1868), Xivada (1874) bosmaxonalar tashkil etilgandan soʻng Turkistonda birinchi bosma kitoblar chop etila boshlandi. 1870-yilda "Turkestanskiye vedomosti" va "Turkiston viloyatining gazetasi", 19-asr soʻnggi yillarida "Srednyaya Aziya", "Sredneaziatskiy vestnik" jur.lari, 1906-yilda "Taraqqiy" gazeta, 1913-yillarda "Oyina" jur., 1914-yillarda "Sadoi Turkiston", "Sadoi Fargona" gazetalari chop etildi. Boʻlardan tashqari, "Na-jot", "Turk eli", "Turon", "Ulug Turkiston", "Hurriyat" gazetalari, "Yurt", "Chayon" jur.lari chika boshlagan. Bosmaxonalarda gazeta va jurnallardan tashqari koʻpgina kitoblar rus va oʻzbek tillarida bosilib chiqa boshladi (yana qarang BosmaxonaPoligrafiya sanoati).[1]
Majburiylik - bu bosilgan sahifalar va imzolarni kitobga qayta ishlash yoki hujjatlar, veksellar va boshqalarni tugatish va kitobni kitobga aylantirish. Umumiy holda majburiy deb nomlanadi. Kitoblar va davriy nashrlarning majburiy ulanishi ikkita asosiy jarayonni o'z ichiga oladi: majburiy va majburiy. Zımbalama - bu kitob sahifalarini buyurtma qilish xarajatlari, bu kitob bloklarini qayta ishlash va majburiy ravishda majburiy bo'lgan kitob muqovalarini qayta ishlash.

Kitoblarni bog'lash texnologiyasining evolyutsiyasi


Mamlakatimizdagi eng qadimgi kitob bambuk va yog'och chiplarini" Jiance" deb nomlangan kitobga bog'lash uchun kamar yoki arqondan foydalangan. Keyinchalik yozma matni bo'lgan ipak maqola uzunligiga qarab kesilib, rulonga o'ralgan va ipakning ikki uchi yog'och vallar bilan jihozlangan va" o'tish to'plami" paydo bo'ldi. Qog'oz ixtiro qilingandan so'ng, matn qog'ozga yozildi va to'rtburchaklar shaklidagi buklet ma'lum xususiyatlarga ko'ra chapga va o'ngga bir necha marta katlandı va old va orqa sahifalar oldingi qopqoq va orqa qopqoq sifatida qattiq qog'oz bilan yopishtirildi. Dastlab buddistlarning muqaddas kitoblarida ishlatilgan, shuning uchun u Jingzhezhuang deb nomlangan. Buklangan paketning birinchi va oxirgi ikki sahifasi bir-biriga yopishib, girdobli paket hosil qiladi. Song Dynasty-da, kitoblar bir-biriga yopishtirish yoki iplarni yopishtirish bilan bog'lana boshladilar. Ming sulolasining o'rtalaridan boshlab iplar bilan bog'langan kitoblar mavjud edi. Endi milliy urf-odatlarimizni saqlab qolish va ipni bog'lash usulidan foydalanish uchun oz sonli qimmatbaho nashrlar va antiqa kitoblar ishlab chiqarishdan tashqari, asosiy bog'lash shakllari qog'ozli va qattiq qopqoqli hisoblanadi.
Bog'lanish turlari quyidagilarga bo'linadi.
Qog'ozni bog'lash: egarni tikish, tekis tikish, qulf bilan tikish, plastmassa bog'lash, ipni plastik bog'lash, bo'shashmasdan bargni bog'lash, spiralni bog'lash;
Qattiq qopqoq: dumaloq orqa qattiq qopqoq, to'rtburchak orqa qattiq qopqoq, yumshoq sirt qattiq qopqoq.
1. Qog'ozli qog'oz
1. Egar tikish
Egar tikish - tez va arzon bog'lash usuli. Kitob yaratish uchun kitob blokining umurtqa pog'onasida ikkita yoki undan ortiq simli qisqichlardan foydalaniladi. Egar bilan tikilgan kitoblar juda qalin bo'lmasligi kerak. Ular oz sonli varaqli jurnallar va risolalarga mos keladi va ko'p postli kitoblarni bog'lab qo'yishdan oldin ularni butun postga yig'ish kerak. Bu kitoblarni bog'lashning eng oddiy va eng qulay usuli.
2. Ipni qulflang
Qulfni tikish va egar tikish turini bog'lash usuli, faqat umurtqa pog'onasini tikish uchun tikish mashinasidan foydalaniladi va mos keladigan kitob imzolari ketma-ket ip bilan ketma-ket bog'lanadi, bu esa qulflash deb ataladi. Odatda u kitoblar va davriy nashrlarning ichki sahifalari, o'quvchilarning ish daftarlari va boshqalar uchun ishlatiladi. Qulfni tikish har qanday qalinlikdagi kitoblarni buyurtma qilishi mumkin, bu o'qish uchun qulay, ammo buyurtma tezligi sust. Qat'iylik boshoqlarga minishdan yaxshiroqdir.
3. Majburiy
Yelimni yopishtirish, shuningdek, yopishtiruvchi yoki simsiz yopishtiruvchi deyiladi. Sahifalarni tuzatish uchun tikuv yoki simli mixlardan foydalanilmaydi, lekin imzolarni yoki sahifalarni yopishtirib, kitob blokini yaratish uchun issiq eritilgan yopishtiruvchi vositadan foydalaniladi. Odatda, kitob imzolari varaqning raqamiga mos keladi va umurtqa pog'onalari arraladi yoki bitta varaq hosil qilish uchun frezalanadi. Hizalangandan so'ng, imzo yopishtiruvchi bilan mahkam yopishtiriladi, so'ngra qopqoq yopishtiriladi. Yopilgan kitob bloklari qog'ozli yoki qattiq qopqoq uchun ishlatilishi mumkin.
4. Plastmassadan yuklash
Yivni yopishtiruvchi bog'lash GG-ning kombinatsiyasiga o'xshaydi; qulflangan ipni bog'laydigan" va" yopishtiruvchi". Dastlab kitobning ichki sahifalarini kitobga yopishtirib, orqa tomonini simi bilan bog'lab, so'ngra kitobni issiq eritilgan yopishtiruvchi bilan yopishtiring. Bu qog'ozli kitoblar orasida eng yaxshi majburiy usul.
5. Bo'shashgan barglarni bog'lash
Bo'shashgan armatura har qanday vaqtda ochilishi va almashtirilishi mumkin, majburiy hisobotlar, hisob kitoblari, fotosuratlar, fayllar va boshqalarga mos keladi va ulardan foydalanish juda qulaydir.
6. Bobin to'plami (spiral to'plami, er-xotin spiral to'plami, rezina halqa to'plami)
Kitob sahifalarini bitta varaqlarga kesib oling, ularni kitobga joylashtiring va keyin kitobning orqa qismidagi teshiklarni oching va kitob sahifasini bog'lash usulini tuzatish uchun temir yoki plastmassa rulonlardan, halqa kliplardan va boshqa turli xil dastgohlardan foydalaning. Ko'pincha taqvimlarda, fotoalbomlarda, daftarlarda va boshqalarda ishlatiladi.

7. Boshqa majburiy usullar


Muddle
Yopish kallasi - bu har qanday vaqtda yirtilishni engillashtirish uchun vaqtincha yopishtiruvchi biriktiruvchi. Masalan, bloknot, xat qog'ozi va boshqalar.
Vintlarni bog'lash
Yopish kerak bo'lgan kitob sahifalarining majburiy chetidan bir yoki bir nechta teshiklarni oching va keyin ularni mahkamlash uchun vintlarni qulflang.

Ikkinchidan, qattiq qopqoq


Qattiq qopqoqli kitoblar narxi yuqoriroq va odatda ko'p sahifali, tez-tez ishlatiladigan, uzoq muddatli saqlashni talab qiladigan, chiroyli va muhimroq bo'lgan kitoblar uchun ishlatiladi. Uning qopqog'i va orqa qopqog'i qattiq yoki yarim qattiq materiallarni talab qiladi. Tashqi ko'rinishida qattiq qopqoq shaklini uch turga bo'lish mumkin: dumaloq orqa, kvadrat orqa va yumshoq sirt.
1. Dumaloq orqa qopqoq
Dumaloq orqa qopqoq - bu qattiq qopqoqli kitob qopqog'ining orqa tomonini yoy shaklida yaxlitlaydigan bog'lanish shaklidir. Ushbu majburiy usul butun kitob imzolarini chalg'itishi mumkin, bu o'qish uchun qulay va kitob blokining mustahkamligini yaxshilaydi.

2. Kvadrat orqa tomondan qattiq qopqoq


Kvadrat-orqa qattiq qopqoq, shuningdek, tekis orqa qopqoqli deb nomlanadi, bu asosan dumaloq orqa qopqoqqa o'xshaydi, faqat kitobning orqa qismi tekis va tekis. Qog'ozli qog'oz qattiq qopqoqqa aylantirilganda yoki sahifalar bitta varaq bo'lsa, ularni faqat tekis orqa tomonga yasash mumkin, chunki ularni tiqish mumkin emas. Qog'ozli qog'ozdan qattiq muqovaga o'tish asosan kutubxonada sotib olingan qog'ozli qog'oz uchun qattiq qopqoq o'rnatilganda qo'llaniladi.

3. Yumshoq sirt qattiq qopqoqli


Yumshoq sirt qattiq qopqoq, kitobning og'irligini kamaytirish va o'qishni osonlashtirishdir. Qattiq sirt yumshoq yuzaga o'zgartirildi, ya'ni qalinroq kartonni umumiy qattiq qopqoqli kitobga almashtirish uchun ingichka karton ishlatiladi. Odatda qalin va tez-tez o'qiladigan kitoblar, masalan, turli xil ma'lumotnomalar, ko'pincha ushbu usulga bog'liqdir.
Qog'ozli kitobni majburiy bajarish jarayoni
Sahifani kesish → katlama → kitob imzosi bilan → kitob bloki bilan → kitoblar kitobi → sumka muqovasi → kesilgan kitob
1. Sahifani to'sib qo'yish: bosilgan katta formatdagi kitob sahifalari tekislangandan so'ng, ularni bir tomonlama qog'oz to'sar bilan kerakli o'lchamga kesib tashlang.
2. Katlama: to'qnashuv sahifasidan kesilgan kitob sahifalarini sahifa raqami ketma-ketligi va bukletning kattaligi bo'yicha kitob stikeriga katlama jarayoni katlama deb ataladi.
3. Imzo bilan: nol varaqlarni joylashtiring yoki joylashtiring yoki imzoga varaq raqamlari tartibida joylashtiring.
4. Kitob bloki: Butun kitobning stikerlarini kitobga tartib bilan joylashtirish jarayoni kitob bloki deb ataladi, shuningdek, kitobni tartibga solish deb ham ataladi. Ikki xil post usuli va mos keladigan post usuli mavjud.
① Bog'lash usuli (egar tikish): bitta imzo boshqa imzo ichida yoki tashqarisida sahifa raqamlari tartibiga qo'ying. Ushbu usul postlari kamroq bo'lgan davriy nashrlar va jurnallar uchun javob beradi.
②Birlashtirish usuli (yuqori va pastki): har bir kitob postini varaqning tartib tartibida, bitta yozuv bilan to'plang, kitobning muqovasi bo'lish uchun kitobning bloklar to'plamiga aylaning.
Imzoning mos kelmasligini oldini olish uchun, bosib chiqarishda, har bir bosilgan varaqning umurtqasida imzo deb nomlangan kichik kvadrat bosiladi. Qo'shilganidan keyin kitob bloki kitobning orqasida pog'onali belgini hosil qiladi.
5. Kitobni zımbalama: Kitobni zımbalama - bu kitob blokidagi turli xil imzolarni mustahkam bog'lash uchun turli xil majburiy texnikalardan foydalanish.
6. Muqova: Paketning muqovasi shuningdek kitob yoki o'ram deb ham ataladi. Kitob bloki katlama, moslashtirish va bog'lash orqali qayta ishlanadi. Muqova o'ralganidan so'ng, u qog'ozli kitobning xom kitobiga aylanadi.
7. Kitobni qirqish: Sochlar kitobini yalang'och kitob va o'qish mumkin bo'lgan kitobga aylantirish uchun bosilgan va quritilgan va kitobning orqa tomoni tekis bo'lgan sochlar kitobining boshini, oyoqlarini va kesmalarini kesib oling. qarz olish.
Qattiq qopqoqli jildlash jarayoni
Kitob bloklarini ishlab chiqarish → kitob muqovasini ishlab chiqarish → yuqori kitob muqovasi
1. Kitob bloklarini ishlab chiqarish
Kitob bloklarini ishlab chiqarishning birinchi qismi va qog'ozga qog'ozni bog'lash jarayoni bir xil, shu jumladan kesish, katlama, bir-biriga yopish, qulflash va kesish. Yuqoridagi ishni tugatgandan so'ng, qattiq qopqoqli kitob blokining noyob ishlov berish jarayonini amalga oshirish kerak. Kitob bloki umurtqa pog'onali dumaloq orqa shaklida. Uni tekislash, tozalash, quritish, kesish, yumaloqlash, umurtqa pog'onasi, cho'tka, yopishtirish, doka, yana yopishtirish va qog'ozli qog'ozlar bloki asosida tiqish mumkin. , Qattiq qopqoqli kitob blokini qayta ishlashni yakunlash uchun orqa miya qog'ozini yopishtirish va quritish. Kitob blokining orqa tomoni to'rtburchak va tizmasi yo'q, shuning uchun uni dumaloq qilishning hojati yo'q. Kitob blokining orqa tomoni dumaloq va tizmasi yo'q, shuning uchun umurtqa pog'onasi talab qilinmaydi.
Umurtqa pog'onasini qayta ishlash quyidagilarni o'z ichiga oladi: cho'tkani cho'tka bilan tozalash, xatcho'p lentasini yopishtirish, doka yopishtirish, vilka matosini yopishtirish, umurtqa pog'onasini yopishtirish.
2. Kitob javonini tayyorlash
Muqova - qattiq jildli kitobning muqovasi. Kitob javoni materiali ma'lum bir kuchga va aşınmaya bardoshli bo'lib, dekorativ effektga ega. Old qopqoqni, orqa qopqoqni va orqa tomonni butun mato parchasi bilan bog'lab yasalgan javon monolitik shkaf deb ataladi. Muqova va orqa qopqoq xuddi shu matodan, orqa esa boshqa matodan qilingan bo'lib, uni ingredientlar kitobi muqovasi deb atashadi. Kitob javonini tayyorlashda avval qoplama materialini belgilangan hajmga qarab kesib oling va elimni cho'tka bilan tozalang, so'ngra old va orqa plombalarning kartonini ixchamlang va joylashtiring (mayatnik ishi deb nomlanadi), qirralari va to'rtta burchagini o'rab, kitobni tekislang Qobiq yasash kitobini to'ldirish. Kitobning yoy shakliga moslashish uchun, shkafni tugatgandan so'ng, uni yaxlitlash kerak.
3. Yuqori javon
Kitob javoni va kitob blokini bir-biriga bog'lash jarayoni yuqori harf deb ataladi, shuningdek muqova deb nomlanadi.
Kitob javonini yuklash usuli quyidagicha: avval kitob blokining bir tomoniga elim surtib, uni ma'lum bir holatga ko'ra javonga qo'ying, kitob bloki va javonni mahkam yopishtiring, so'ngra kitob blokining boshqa tomonini bosing . Orqa sahifa shuningdek, javonga silliq yopishtirilgan bo'lib, butun kitob bloki va javon bir-biriga chambarchas bog'langan. Va nihoyat, kitobning old va orqa qirralaridagi yivni siqish mashinasidan foydalaning, bosim o'tkazing va quriting, shunda kitob yanada silliq va shaklli bo'ladi. Agar himoya muhri bo'lsa, uni o'rashdan keyin fabrikadan chiqib ketishi mumkin.
Download 61.5 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling