Ko`prik va yo`LO`tkazgichlarga qo`yiladigan talablar reja

3–Mavzu: KO`PRIK VA YO`LO`TKAZGICHLARGA QO`YILADIGAN TALABLAR
REJA:

1. 
   Hisobiy-konstruktiv talablar, iqtisodiy talablar, ekspluatatsion talablar, ekologik talablar,arxitektura talablari.
   
2. 
   Inshootlarni qurish ishlarini yuqori darajada mexanizatsiyalashtirish va avtomatlashtirishni toʼla amalga oshirish;
   
3. 
   Inshootni loyixalash, qurish va ulardan foydalanishni taʼminlashni barcha bosqichlarida yangi, foydali uslublarni xar tomonlama joriy qilish.
   

Tayanch soʼzlar va iboralar: eksluatatsion, ekologik, arxitektura va hisobiy konstruktiv talablar, rivojlanish istiqbollari.

Yoʼllardagi sunʼiy inshootlar uzoq muddat davomida bemalol xizmat qilishligi uchun ular maʼlum talablarga javob beradigan boʼlishligi kerak. Ularni maksadlarining va maʼnolarining bir-biriga yaqinligiga koʼra quyidagi guruhlarga ajratiladi:

-hisobiy-konstruktiv talablar- bu talablarga koʼra inshoot butunasiga va uning har bir elementi alohida mustahkam, ustivorligi va bikrligi yetarli darajada boʼlishi zarur;
-iqtisodiy talablarga koʼra inshootlarning toʼla narxi, foydalanish davridagi ishlatiladigan xarajatlar, taʼmirlashga yoki ayrim qismlarini qayta qurishga ketadigan mablagʼlar barchasi imkoniyati boʼlgani qadar, boshqa talablarga rioya qilgan holda, kam miqdorda boʼlishi kerak;
- arxitektura talablariga kura - ularning koʼrinishlari chiroyli, atrof-muhitga va shahar qurilishiga mos kelishi kerak;
- ekologik talablar - bular ayniqsa keyingi yillarda katta ahamiyatga ega boʼlayotgan talablardan. Аtrof-muhitni muhofaza qilish kerakligi hayot taqozosi boʼlayapti. Shuning uchun loyihalar tuzilayotganda va inshootlar qurilayotganda atrof-muhitga iloji boricha taʼsir etmaslik talab qilinadi;
-ekspluatatsion talablar - inshootdan foydalanish butun ekspluatatsiya muddati davomida qulay va bexatar boʼlishi kerak.
Yuqori koʼrsatilgan talablar eʼtiborga olish, asosan inshootni loyihalash ishlari bajarilayotganda amalga oshirilishi kerak.
Shu bilan birgalikda to qidiruv-oʼrganuv ishlaridan tortib, loyihalash, qurish va inshootlardan foydalanish davridagi qilinadigan barcha ishlar yuqori saviyada sifatli qilinishi talab qilinadi. Oʼzbekistonda transport inshootlari rivojlanishining asosiy yoʼnalishlari quyidagilardan iborat:
1.Inshootlarni qurish ishlarini yuqori darajada mexanizatsiyalashtirish va avtomatlashtirishni toʼla amalga oshirish;
2. Inshootni loyixalash, qurish va ulardan foydalanishni taʼminlashni barcha bosqichlarida yangi, foydali uslublarni xar tomonlama joriy qilish;
3. Ishlatiladigan konstruktsiyalarni imkoniyat boʼlguncha tayyorlashga va yigʼishda osonlashtiradigan shakllarga keltirish va ularni koʼproq joriy qilishga boʼlgan ehtiyojni yaratish;
4. Yuqori mustahkamlikka ega, sifatli yangi mahalliy materiallarni yaratish va ulardan koʼproq foydalanish;
5. Koʼprik qurilishining zamonaviy zaminlarini yaratish va ularni joylashtirish masalalarini takomillashtirish;
6. Koʼprik qurilishida yaxlit temirbetondan kengrok foydalanish.



3.1 – rasm. ko`priklarning o`tish qismida tashkil qilingan oraliq qurilmalar



3.2 – rasm. Temir ko`priklarning asosiy sxemasi
Loyixalanayotgan kuprikli inshoot, foydalanish davridagi, ekologik, iktisodiy, ishlab chikarish va meʼmorchilik xususiyatlariga ega bulgan kator asosiy talablarini kanoatlantirishi kerak.
Foydalanish davridagi talablar ishonchligi, pishik va inshootni uzluksiz foydalanishda bulishini, xamda transport vositalari va piyodalar xarakati xavfsizligini taʼminlashdan iboratdir.
Katnov kismi va piyodalar yullarining kengligi, kelajakdagi xisobiy utkazish kobiliyatiga tuFri kelishi kerak. Kuprik inshootining buylama kesimi tekis bulishi kerak. Oralik kurilmalari yuklar utgandan tashkari egilish va tebranishlarga yul kuymaydigan mustaxkamlikka ega bulishi kerak.
Transport vositasining kuprikdan tushib ketmasligini xamda, piyodalar xavfsizligini taʼminlovchi kerakli tusinlar urnatilishi kerak.
Inshootlarning pishikligi, mustaxkam va chidamli xususiyatlari kurilish normalari va davlat standartlari talablarini kondiradigan materiallarni kullash orkali taʼminlanadi. Bunda koplamalar ustidan suv kochirish ishlari yaxshi bajarilishi kerak. Inshootning pishikligi yana kurilish — montaj ishlarini kanchalik sifatli bajarilganligiga xam boFlik buladi.
Kurilmalar shunday loyixalanish kerakki, kuprikni kurikdan utkazish va taʼmirlashni bajarish kulay bulsin. Kuprik oraloti, oralik kurilmalar uzunligi va kurilmalarining daryodagi suv satxidan balandligi toshkinlar, muz okimlari va shox - shabbalar okimlarini xavf-xatarsiz utkazib yuborishni taʼminlashi, xamda kemalar katnovi va yoFOch okizish talablariga javob berishi kerak.
Foydalanishi davridagi kuprikka kuyiladigan talablar asosiy xisoblanadi.
Ekologik talablarga — xozirgi zamon kuprikli utish joylarini, yulutkazgichlarni, xavonlarini loyixalashtirilgan joylarda atrof muxitga yetkaziladigan zararni iloji boricha minimal kiymatga keltirish shartlarini uz ichiga oladi. Loyixalash davrida kuprikli utish joylari yuk chiziklarini utkazishni davlat kurikxonalari, tabiat va madaniyat obidalari. daryo buylaridagi urmon polosalari joylashishini eʼtiborga olgan xolda ishlab chikilmoFi zarur. Botkokliklar, yemirilishlar xosil bulishini oldini olish, ekologik muvozanatni va balik zaxiralari ximoyasini saklab kolish, kurilish davrida vaktincha foydalanishda bulgan yerlarni kayta tiklash va serxosil tuproklardan kayta foydalanish buyicha chora va tadbirlar kuzda tutiladi. Shaxarlarda asosiy eʼtiborni meʼmorchilik obidalarini saklash va shovkinga karshi tadbirlarga karatiladi. Zarur bulganda yulultkazgichlar va ularga kirish joylarida shovkindan ximoya kiluvchi tusiklar kurilishi mumkin.
Iktisodiy talablar — loyixalanayotganda kupriklarni kurishda va ulardan foydalanish davrida iloji boricha kam xarajat va materiallar talab kiladigan yechimlarni tanlashdan iboratdir. Bunda kuprik kurilishidagi kapital mablarni koplash davri meʼyoridagidan oshib ketmasligi kerak (taxminan sakkiz yil).
Kupriklar xam xizmat kilish davri katta bulgan inshootlar katoriga kiradi. Shuning uchun ular kurilmalari va materiallarining pishikligi iktisodiy ulchamlaridan biridir. Iktisodiy talablar foydalanish davridagi ekologik, meʼmorchilik va boshka talablar bilan uzviy boFlikdir. Аmalda iktisodiy talablarning xamma kirralarini xisobga olish murakkab bulganligi uchun, kupriklarni loyixalashda ularning asosiy iktisodiy xususiyatlari kilib kupincha kurilishning smeta buyicha narxi olinadi. Bunda smeta narxi avtomobilь yullari kurilishi uchun maxsus ishlab chikilgan kapital mablaFlar normasidan oshib ketmasligi kerak [7].
Ishlab chikarish talablari — yiFma elementlarni tayyorlashni va ularni tashishni soddaligi, kurilmalarni yiFishda yukori samaradorlikni va sifatni taʼminlashdan iboratdir. Oralik kurilmalar va tayanchlar elementlarini zavodlarda tayyorlash kulay bulishi uchun ularning geometrik ulchamlari oddiy va armaturalash oson bulishi zarur. Ishlarni eʼtiborga olgan xolda kuprik kurilmalarini unifikatsiyalash va standartlashtirish zarur. Kupriklarni loyixalash choFida kurilish maydoniga yakin bulgan zavod yoki poligonlarda tayyorlanadigan andozaviy tusinlardan foydalanishga xarakat kilish kerak.
Loyixalanadigan kuprikning oralik kurilmasi, tayanchi va zaminida ishlatilmaydigan bulaklarni iloji boricha turlari soni minimal bulishiga erishish kerak.
Kuprik detallarining OFirligi foydalanishdagi kutarish jixozlari yuk kutarish kobiliyatidan ortib ketmasligi ulchamlari esa avtomobilь va temir yullarda belgilangan ulchamlarga tuFri kelishi kerak.
Аgar kuprikning OF^ yiFma kurilmalarini tashib keltirishga maxalliy sharoit tuFri kelmasa (aloxida xududlar joylar) xamda kurilish tashkiloti beton aralashmalarni tayyorlash, tashish va kuyishga muljallangan yukori kursatgichli texnika va inventar koliplarga ega bulsa, unda inshootni yaxlit betondan kurishni loyixalashtirish lozim.
Barcha xollarda xam ishlab chikarilayotgan loyixa buyurtmachi tomonidan tasdiklanmagan va pudratchi kurilish tashkiloti bilan kelishilgan bulishi kerak.
Estetik—meʼrmochilik talablari — kuprik shaklini xozirgi zamon guzalligi talablariga javob berishini kuzda tutadi. Аyniksa shaxar kupriklariga kuyiladigan estetik—msʼmorchilik talablari kuprikchi— loyixachi bilan meʼmor—musavvirni birgalikda ijodiy ishlashini talab kiladi. Bu esa kuprik inshootini atrofidagi shaxar kurilishining umumiy meʼmorchilik ansambli bilan boFlanib ketishiga yordam beradi.


Nazorat savollari:

1. Sunʼiy inshootlarga qanday talablar qoʼyiladi?

2. Oʼzbekistonda koʼprik qurilishi rivojlanishining asosiy yunalishlari qanday?
3. Qaysi asosiy parametrlar koʼprikni xarakterlaydi?
4. Koʼpriklar qanday klassifikatsiyalanadi?
5. Sunʼiy inshootlarga qanday talablar qoʼyiladi?
6. Oʼzbekistonda koʼprik qurilishi rivojlanishining asosiy yunalishlari qanday?