Kurs ishi bajardi: Qa’bul qildi: Termiz-2020 Mavzu: O’quvchilarda “Elektr randa va ulardan foydalanish” mavzusini o’qitish metodikasi Reja: Kirish i-bob. Elektr randa va ulardan foydalanish haqida tushuncha

Termiz-2020

Mavzu: O’quvchilarda “Elektr randa va ulardan foydalanish” mavzusini o’qitish metodikasi

Reja:
Kirish

I-Bob. Elektr randa va ulardan foydalanish haqida tushuncha

1. 
   Elektr randa turlari
   
2. 
   Elektr randadan foydalanish qoidalari
   

2. Bob. “Elektr randa va ulardan foydalanish” mavzusini o’qitish metodikasi

   1. 
      Elektr randa va ulardan foydalanish mavzusini o’qitishda an‘anaviy va noan‘anaviy metodlardan foydalanish
      
   2. 
      Elektr randa va ulardan foydalanish mavzularni o‘qitishda zamonaviy ta‘lim texnologiyalarini qo‘llash
      
   3. 
      Elektr randa va ulardan foydalanishga oid mavzularni o‘qitishda pedagogik
      

texnologiyalardan foydalanish

Xulosa

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati

KIRISH
Mavzuning dolzarbligi. Ta‘lim tizimida umumta‘lim maktablari va ularda o‘rgatiladigan turli yo‘nalishdagi fanlar yosh avlodning shakllanishida muhim o‘rin egallaydi. Hozirgi davrda «Ta‘lim to‘g‘risida»gi Qonun asosida umumiy o‘rta ta‘lim maktablarida o‘qish muddati 9 yil qilib belgilandi va bolalarning yosh, individual psixofiziologik, aqliy rivojlanishiga ko‘ra 6-7 yoshdan qabul qilinib, bilimlarni o‘zlashtirishga asosan 1-9 sinflar, ba‘zi hollarda eksternat tipidagi ta‘limga ham ruxsat etiladi. Umumiy o‘rta ta‘lim maktablarida yoshlarning mehnat ta‘limi tarbiyasi, tayyorgarligi asosan, shu nomdagi o‘quv fani negizida olib boriladi.

Mehnat ta‘limining ta‘lim muassasalari o‘quv rejalariga fan sifatida, o‘quv predmeti sifatida kiritilganligiga 100 yildan oshganligiga qaramay (1883 y. fan olimi E.Signuyes) hanuzgacha, butun, yaxlit tizim sifatida to‘liq shakllanib, tashkil etilish maqsadlarini va vazifalarini to‘liq safarbar eta olgani yo‘q. To‘g‘ri, yoshlarning mehnat va kasbiy tayyorgarligi, tarbiyasi, ta‘limi bo‘yicha juda yirik, salmoqli tadqiqot ishlari, kuzatishlari olib borilgan. Chet el va respublikamiz olimlari bu sohada ilmiy-tadqiqot ishlari olib borishlarida, turli xil materiallar, qo‘llanmalar, monografiyalar, dasturlar tayyorlashlarida chop etishlarida yirik natijalarga erishdilar.

Hozirgi kunda eng avvalo, mehnat bozorini qishloq joylarida tashkil etishning hududiy xususiyatlarini hisobga olgan holda kasb-hunar ta‘limini keng va sifatli amalga oshirish sohasida keng ko‘lamda ishlar olib borilmoqda. Lekin hali bu sohada maqtovli natijalarga erishildi deb bo‘lmaydi.

Mamlakatimizning bundan keyingi iqtisodiy va madaniy taraqqiyoti, davlatimizning maktablar oldiga qo‘ygan vazifalarining qanchalik muvaffaqiyat Bilan bajarilishiga ko‘p jihatdan bog‘liqdir. Chunki, maktab yosh avlodni mehnatga, ijtimoiy hayotga tayyorlashda misli ko‘rilmagan ulkan vazifalarni amalga oshiradi. Maktab o‘quvchilarda mehnatga qiziqish, moyillik mehnat madaniyatiga asos soladi. Ularda mehnat malakalarini shakllantiradi, shuningdek, yuksak saviyali kadrlar bo‘lib yetishtirishga zamin hozirlaydi.

Tadqiqot uslublari; ilmiy-nazariy, pedagogik-psixologik, ilmiy-uslubiy, yozma manbalarini o'rganishda qiyosiy tahlil; tuzatish, anketa, suhbat, test- so'rovlar o'tkazish; tahlil qilish va umumlashtirish.

Tadqiqotning metodologik asoslari: O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi, "Ta'lim to'g'risida"gi Qonun va "Kadrlar tayyorlash milliy dasturi" hamda ―Dars muqaddas‖ shaklidagi dars ishlanmalarini tayyorlashga oid yozma ma‘lumotlar.

Tadqiqotning ilmiy yangiligi:

• 
  mehnat ta‘limi mashg‘ulotlarida yog‘ochlarga ishlov berish bilan ularni to‘g‘ri kasb-hunarga yo‘naltirish;
  
• 
  yog‘ochlarga ishlov berishda mashg‘ulotlarini tashkil etishda yangi pedagogik va axborot texnologiyalaridan foydalanish;
  
• 
  ushbu bitiruv malakaviy ishining mehnat ta‘limi o‘qituvchilari uchun metodik tavsiyanoma sifatida qo‘llanilishi.
  

Tadqiqotning nazariy ahamiyati:

• 
  mehnat ta‘limi o‘qituvchilari o‘quvchilarga yog‘ochlarga ishlov berish mavzusini o‘qitishda zamonaviy o‘quv ustaxonalari, darslik va o‘quv qo‘llanmalari samarali foydalanilganda maqsadiga erishilganlik darajasi yuqori bo‘lishini kafolatlaydi;
  
• 
  yog‘ochlarga ishlov berishda yangi pedagogik va axborot texnologiyalaridan o‘z o‘rnida va o‘z faoliyatlarida undan samarali foydalanishlari talab etiladi.
  

Tadqiqotning amaliy ahamiyati:

• 
  albatta, yog‘ochlarga ishlov berish texnologiyasini yoritishdan maqsad va vazifalar ko‘zlanadi, bugungi kunda mashg‘ulotlarni tashkil etishda yangi pedagogik texnologiyalarning o‘rni beqiyosligi, darsda interfaol usul foydalanish va trening mashg‘ulotlarini tashkil etish dars samaradorligini bir qadar oshiradi;
  
• 
  amaliy mashg‘ulotlar jarayonida o‘quv uchtaxonalarini yuqori darajada jihozlash, yog‘ochlarning turli namunalaridan ko‘rgazmalar burchagini tashkil etish, o‘quvchilarni mavzuga qiziqtirish va o‘qituvchining darsni qay darajada tashkil etganligi dars samaradorligini 80-90% ga qadar oshirishi mumkinligi tadqiqotlarda
  

I-Bob. Elektr randa va ulardan foydalanish haqida tushuncha

1. 
   . Elektr randa
   

Randa — duradgorlik ishlarini bajarishda yogʻoch sirtini tekislash va silliqlash (randalash) uchun moʻljallangan asbob. Dastaki, elektr va mexanik turlari bor. Dastaki R. metall yoki yogʻoch asos, keskich (tigʻ) va ponadan iborat. Asosning pastki qismi kaft deb ataladi. Yassi yuzalarni ishlaydigan R. kafti yassi, egri sirtli va shakldor yuzalarni ishlaydigan R. kafti oʻsha yuzalar shaklida boʻladi. R. asosidagi poʻlat keskich oʻrnatish uchun teshik ochilgan; bu teshik pastga tomon asta-sekin torayib borib, uya hosil qiladi. Randalash paytida payraha shu uyadan tashqariga chiqib ketadi. Asosning oʻlchami, profili, keskichining oʻrnatilish burchagiga koʻra, R. quyidagi xillarga boʻlinadi; sherx yebel (keskichning tigʻi yarim aylana shaklida) — dagʻal randalash uchun; bir v a ikki keskichli (payraxa singdirgichli) va medvedka (qoʻsh qulokli) R. — tozalab randalash uchun; japs va yarim japs (daroz) R. — tozalab randalash, katta sirtlarni randalash va qismlarni birbiriga toʻgʻri keltirish uchun; shliftik R. — yupqa payraha olish uchun; sinubel — detal sirtlarida mayda yoʻllar (yelimlash maqsadida) ochish uchun; konish R. (zenzubel) — detal chekkalarida chorak (tirnoq) ochish uchun; falsgobel R. — detalda chorak (tirnoq) ochish uchun; gruntubel R. — koʻndalanggiga trapetsiya shaklidagi oʻyiq ochishda qoʻllaniladi; nov randa — detallarda turli naqshli profillar ochishda ishlatiladi; b u kri R. — egri (botik, va qabariq) sirtlarni randalashda foydalaniladi. Elektr R. — elektr motor yordamida aylanib turadigan ikki yoki toʻrt pichokdan iborat. Elektr R. bilan yogʻochni 0,75—2,0 mm qalinlikda payraha hosil qilib randalash mumkin. Mexanik R. (randalash dastgohi) tekis va shakldor, metall va yogʻoch sirtlarga ishlov berish uchun moʻljallangan qurilma. U support, polzun va qisqichdan iborat. Asosiy harakati (randalash) ilgarilamaqaytma, surish harakati davriyilgarilama. Koʻndalang randalash va boʻylama randalash dastgoxlari bor. Koʻndalang randalash dastgoxlarida asosiy harakatni support va polzun bilan birga keskich bajaradi, boʻylama randalash dastgohlarida esa ishlov beriladigan taxta harakatlanib turadi. R.lar kurilishda, yogʻochga ishlov berish korxonalarida, uyroʻzgʻorda va boshqa joylarda ishlatiladi.

Elektr randa - bu duradgorlar mutaxassislari va havaskorlari uchun ajralmas vositadir. Qo'lda ishlab chiqarilganlardan farqli o'laroq, elektr modellari ancha xavfsizroq va ulardan foydalanish qulayroq. Uning yordami bilan qo'pol yog'och bo'lagi osongina mukammal tekis yuzaga ega ishlov beriladigan qismga aylanadi. Shuning uchun elektr planerlar kundalik hayotda ham, professional ustaxonalarda ham qo'llaniladi.

Yog'ochdan tayyorlangan buyumlarni ishlab chiqarishda yog'ochni rejalashtirish va aniq ishlov berishsiz amalga oshirib bo'lmaydi. Duradgorlikda elektr randadan foydalanish daraxt yuzidagi nuqsonlarni yo'q qilishga imkon beradi, uni bir tekis va silliq qiladi. Shu bilan birga, taxtalarni nozik tugatish jarayoni umuman qiyin emas va oz vaqt talab etadi, bu esa qisqa vaqt ichida ko'p harakat qilmasdan ishni bajarishga imkon beradi.

Elektr samolyotidan qanday foydalanishni tushunish uchun (masalan, Diold yoki Bosch PHO 1500 ), uning tuzilishi va ishlash printsipi bilan tanishishingiz kerak. Asbob ixcham va ishlashi oson. Dizayn quyidagilarni o'z ichiga oladi: 

• 
  tanasi tutqichli ;
  
• 
  chang'ilar (yoki old va orqa plitalarni qo'llab-quvvatlash);
  
• 
  planirovka pichoqlari;
  
• 
  kamaytirish mexanizmi;
  
• 
  elektr motor;
  
• 
  filial trubkasi bilan chiqindilarni yig'ish uchun qurilma;
  
• 
  kalit bilan rejalashtirish chuqurligini boshqarish mexanizmi;
  
• 
  qo'shilish qo'li;
  
• 
  blokirovka tugmasi;
  
• 
  quvvat manbai - elektr kabeli, akkumulyator.
  

Amaliyot doirasiga ko'ra, elektr asboblari an'anaviy ravishda maishiy va professionallarga bo'linadi. Ikkinchisi odatda kuchliroq bo'lib, mutaxassislar tomonidan kesilgan yog'ochlarni ishlab chiqarishda qayta ishlash bo'yicha aniq murakkab vazifalarni bajarish uchun foydalanishi mumkin. Birinchisi engilroq va arzonroq, ammo unchalik kuchli emas.  

Bunday planerlar korpusga o'rnatilgan elektr dvigatel tufayli ishlaydi, bu esa taxtalarni tugatish jarayonini ancha osonlashtiradi. Shu bilan birga, nozulning mavjudligi tufayli chiplar va chang to'g'ridan-to'g'ri chiqindi sumkasiga kirib, toza yuzani qoldiradi. Bosch GHO 26-82 D elektr planyeri kabi elektr asboblari rozetkadan elektr vilkasi bilan elektr kabel orqali yoki batareyadan quvvat oladi.   

Elektr tekisligi bilan ishlashga tayyorgarlik

Birinchi marta elektr samolyot bilan ishlashni boshlashdan oldin siz qurilma uchun qo'llanmani o'rganishingiz va ma'lum bir modelning xususiyatlarini hisobga olishingiz kerak. Asbobni ishlatishdan oldin har safar quyidagilarni tekshirishingiz kerak:

• 
  tanada, kabelda, pichoqlarda shikastlanishlar mavjudmi;
  
• 
  chiqib ketish elementlari mahkam bog'langanmi;
  
• 
  mexanizmlar tiqilib qolmagan.
  

Shuningdek, xavfsizlik qoidalarini e'tiborsiz qoldirib bo'lmaydi. Elektr asbob bilan ishlash uchun siz mos kiyimni tanlashingiz kerak - yenglar va boshqa qismlar aralashmasligi, osilgan bo'lishi kerak. Elektr kabelini tortishdan saqlaning: agar uning uzunligi cheklangan bo'lsa, uzaytirgich kabeli kerak bo'ladi. Bundan tashqari, taxta yoki boshqa yog'ochlarni ish joyiga yaxshi bog'lab qo'yish muhimdir.

Old plitaning holatini tekshirish va sozlash

Makita N1923B modeli kabi elektr tekisligidan qanday qilib to'g'ri foydalanishni o'rganish uchun avval ishning tayyorgarlik bosqichlarini diqqat bilan o'rganib chiqing . Old plitalarni o'rnatish va boshqarish ishning muhim qismidir. Qurilmadan foydalanishga tayyorgarlik shu bosqichlarda boshlanadi. Buning uchun elektr ta'minotini o'chiring va qoplama - o'lchagich yoki stakanga mos o'lchamlarni tayyorlang. 

Keyinchalik, biz qurilmani ag'darib, barabanni siljitish orqali old plastinani tuzatamiz, pichoqni yuqori holatga o'rnatamiz. Old plastinka va taglikning parallelligini tekshirish uchun o'lchagichdan foydalaning. Notekis holat o'rmon chiqindilari bilan tiqilib qolishi yoki parvarish qilinmasdan uzoq umr ko'rishlari mumkin. 

Sozlash uchun quyidagi amallarni bajarish kerak:

• 
  tanadan old taglik bilan dastani ajratib oling;
  
• 
  bo'shagan qurilma bo'limi ichidagi blokirovkalarni olib tashlang;
  
• 
  mexanizmlarni moylash;
  
• 
  elektr tekisligini yig'ish ;
  
• 
  parallellikni qayta tekshiring.
  

Kesish tomonining holatini sozlash

Yog'ochda elektr tekisligi bilan ishlashdan oldin , asbobning tagiga nisbatan chiqib ketish tomonining holatini sozlash kerak. Pichoqlarning tashqi qismining darajasi kesish elementi turiga va kerakli planirovkaning chuqurligiga bog'liq bo'lib, u minimal 0,1 mm bo'lgan qadam tugmachasi bilan o'zgartiriladi. Pichoqning chiqib ketadigan qismi (odatda 0,5-1 mm) elektr asbobining plastinkasiga parallel, bir xil masofada joylashgan bo'lishi kerak. Sozlama bir necha bosqichda amalga oshiriladi. 

Ushbu protsedura uchun o'rnatish murvatlari biroz burab qo'yilgan, eksantriklar yordamida ular pichoqlarning kerakli balandligiga erishadilar, ularni o'rnatadilar va tekshiradilar. Agar modelda bir nechta chiqib ketish komponentlari mavjud bo'lsa , ularni xuddi shunday kalipr yoki o'lchagich yordamida o'rnating. To'g'ri bajarilganda baraban osongina aylanadi.

Pichoq sozlamalarini tekshirish

Vazifaga qarab pichoqlar tekis, to'lqinli, uchi yumaloq bo'lishi mumkin. To'g'ri joylashganda, baraban osongina buriladi, chayqalishlar va qiyinchiliklarsiz, pichoq faqat o'lchagichga tegadi. Chiqib ketish qirrasi astarga etib bormaganda, uni yuqoriga itarish yoki taglikka urishganda, chekka holatini sozlash kerak. Buning uchun taglikka qo'yilgan yamoqdan foydalaning. 

Elektr planerining ish holati

Ikkita asosiy qoidalar mavjud: statsionar va mobil. Ularning har biri o'ziga xos xususiyatlarga ega:

Xususiyatlari:	Statsionar	Mobil
Asbobni ishlatish usuli	Ish joyiga o'rnatildi	Qo'lda harakat qiladi
Rejalashtirish printsipi	Yog'och element usta tomonidan harakatga keltiriladi	Asbob belgilangan yog'och bo'ylab harakatlanadi
Afzalligi	Qisqa ishlov beriladigan qismlar bilan ishlash qulay	Katta uzunlikdagi taxtalarni ishlov beradi

Yuzaki ishlov berish

Maqolaning qahramonining asosiy vazifasi rejalashtirish bo'lsa-da, qo'shimcha dastur imkoniyatlariga ega. Masalan, siz undan qirralarni kesib olish, oluklar qilish, choraklarni tanlash va yuzalarni maydalash uchun foydalanishingiz mumkin. Tepaliklar, tushkunlik va pürüzlülüksiz porloq bir tugatish uchun, siltanadigan harakatlar va chayqashlardan saqlaning. 

Ishlayotganda siz ba'zi bir fokuslardan foydalanishingiz mumkin:

1. 
                Qurilmani yoki taxtani bir xil kuch bilan sekin harakatlantiring. 
   
2. 
                Chiqindilarni taxta ostiga tushishiga yo'l qo'ymang, uni kesilgan yog'och bilan parallel tuting. 
   
3. 
                Nomukammal uchlarini kesish uchun kerakli bo'shliqdan uzunroq yog'ochni tanlang.
   
4. 
                Qattiq yog'och elementlarni kichik chuqurlikdan foydalangan holda bosqichma-bosqich rejalashtirish kerak, har safar dvigatelni ortiqcha yuklamasdan yaxshi natijalarga erishish kerak.
   
5. 
                Taxta tekisligining dastlabki darajasiga qarab ishlov berish chuqurligini o'zgartiring. 
   

Yog'ochni qayta ishlashda ba'zi bir nuanslarni esga olish kerak. Masalan, ish paytida, bosilganda moyillik burchagi va notekis kuchlarning o'zgarishiga yo'l qo'ymaslik mutlaqo mumkin emas. Aks holda, uning oqibatlari - to'lqinlanish, katlanayotganda yuzadagi pürüzlülük va pahlanganda yumaloq uchi sizni uzoq kutishingizga imkon bermaydi.

Har qanday asbobda bo'lgani kabi, agar siz elektr tekisligi bilan to'g'ri ishlayotgan bo'lsangiz , masalan Metabo HO 26-82 ni oling , uning barcha afzalliklaridan foydalaning, siz uni ishlatish doirasini sezilarli darajada kengaytira olasiz. Bajarilishi mumkin bo'lgan ish - bu ma'lum bir modelning imkoniyatlari va duradgor mahoratining uyg'un kombinatsiyasi. Faqat asbobning ishlash tamoyillarini tushunib, tayyorgarlik bosqichiga mas'uliyat bilan yaqinlashgandan keyingina, siz to'g'ridan-to'g'ri ishga o'tishingiz mumkin. Bunday holda, ekspluatatsiya va xavfsizlik qoidalarini unutmaslik kerak. 

Egovlashdek keng tarqalgan slesarlik operatsiyani o’rganishda o’z-uzuni kontrol’ qilish imkoniyatlarini kurib o’tamiz. Ma’lumki, egovni muvozanatda tutishi-ko’rsatilgan operatsiyaning eng qiyin usullaridan biridir. Bu usulni o’rganish qiyinligining sababi ko’proq egovning tebranishi ish harakati vaqtida uning gorizontal tekislikdan og’ishini ko’zi bilan izohlanadi. Shu sababli, o’quvchilar o’z harakatlarini o’zlari to’g’irlab turishiga asos bo’ladigan boshqa qandaydir belgi kerak. Buning uchun ustaxonalardagi mashg’ulotlar sharoitida kuydagi didaktik usuldan foydalanish mumkin. O’quvchilarga zarb usuli bilan bajarish va o’z harakatlarini ishlov berilayotgan butun yuza egov tishlarining bir tekis izlari turi tavsiya etiladi.

Ana shu maqsadda keyingi yillarda ko’proq ta’limning texnik vositalari- trenajyorlar o’quvchilarga o’z mehnat harakatlarida berilgan kuch. Ma’lumki, ishchi ishlab chiqarish tekisligini bajarishda o’zi uchun zarur muayyan spravochnik materiallarini topa olishi kerak. Agar masalan, stanokchi haqida gap borayotgan bo’lsa, bu topshiriq konkret ish shartlariga ko’ra qirqish rejimi elementlari (qirqish chuqirligi, qirqish tezligin uzatish) bo’lishi mumkin, elektr montajchi uchun esa spravochnikdan simlarning markalarini, apparatlar va hakozolarni topishga to’g’ri keladi. Ishchining malakasi qancha yuqori bo’lsa, u spravochnik adabiyotdan shunchalik keng foydalaniladi. Shu bilan birga mehnat ta’limi protsessida spravochniklardan foydalanish yagona maqsad emas, balki o’quvchilarni sanoat ishlab chiqarishi asoslari bilan tanishtirish usullaridan biri bo’lishi kerak. Demak, spravochnik adabiyotdan foydalanishga o’quvchilarning mehnat faoliyati mazmuni talab qilgandagina murojat qilinadi. Masalan, rez’ba ochishda zagatovkalarning tegishli o’lchamlari jadvallardan tanlanadi, eskizlar tuzishda GOST lardan foydalaniladi, elektr sxemalarni ishlashda elektr montaji ishlariga oid spravochniklardan foydalanadi va hokazo.

Laboratoriya tajribalarini o’quvchilar ustaxonalaridagi mashg’ulotlarda ishlov beriladigan materiallarning xossalari bilan, asboblarning tuzilishi, jihozlar va boshqalar bilan tanishish maqsadida bajaradilar. Bu tajribalar laboratoriya ishlari o’rtasida tashkil qilinadi. Laboratoriya ishlari qiyinligi o’quvchilarning yoshiga va mavjud bo’lib moddiy bazaga qarab har xil bo’lishi mumkin. Masalan, yog’ochni homlik va qattiqlikni sinash o’quvchilarning qo’lidan keladi. Ular hozirgi zamon priborlari va moslamalardan foydalanganligi ma’qul. Bunday ishlarni bajarishda eng muxim o’quvchilarning fan asoslari bo’yicha bilimlardan foydalanishdir. Agar laboratoriya ishlari unumli mehnat bilan bog’liq bo’lsa o’quvchilarning ularga qiziqishi ortadi. Masalan o’quvchilarga mazkur metalning qattiqligini shunchaki topish emas balki yasaladigan detal’ uchun tegishli qattiqlikdagi zagatovka tanlashni ham topshirish maqsadga muvofiqdir. Tokarlik stanogini o’rganishga kirishishda o’quvchilar o’tkirlash burchaklari normativlarga mos kelishni aniqlash uchun uglomer yordamida keskich geometriyasini tekshirishni laboratoriya ishi sifatida bajarishlari mumkin.

Odatda laboratoriya ishlari praktikum shaklida tashkil qilinadi, ammo ularni frontal yo’l bilan ham o’tkazish mumkin. Praktikum shaklidagi laboratoriya ishlarida o’quvchilar zvenolarga bo’linadi zvenodagi o’quvchilar soni tegishli jihozlar va laboratoriya tajribalarini o’quvchilarning ijtimoiy foydali mehnati bilan didaktik bog’lash imkoniyatlariga qarab aniqlanadi.

Qiyinligiga qarab laboratoriya tajribalari o’quvchilarning og’zaki ko’rsatmalari yoki ishlatiladigan priborlarning tuzilishi, ishning maqsadi va ish tartibi ifodalanadigan yozma instruktsiyalar bo’yicha o’tkazilishi mumkin. Durodgarlik randalarni vazifalariga ko’ra sirtlarni tozalash, siliqlash, tekislash maqsadida ishlatiladigan, ya’ni yog’ochka birlamchi ishlov beruvchi randalarga va maxsus randalarga bo’linadi. Bular sherxebel’ taxta randa, mushranda, japsarandalardan, hamda zakrov randa, chak randa, konish randa, dila randa, chorabzal randalar va boshqalardan iborat.

Sherxebel’ bu yog’och materiallarining sirtini tozalash va qalin payraxa olish yo’li bilan xomaki randalash maqsadida ishlatiladi.

Sherxebelning asosiy qismlari kunda tig’ va ponadan iborat bo’lib kundasining uzunligi 250-260mm, eni 40-45 mm qalinligi 60 mm bo’ladi. Tig’ining eni 30 mm bo’lib, kesuvchi qirrasi yoy shakliga ega bo’ladi. Sherxebelda sirtlarni silliq va tekis randalab bo’lmaydi.

Sirtlarni silliq randalash uchun taxta randa ishlatiladi taxta randa sherxebeldan kundasining enliligi va tig’ining to’g’ri bo’lishi bilan farq qiladi. Taxta randa kundasining eni 55-60 mm, tig’ining eni 45-60 mm bo’ladi. Ayrim hollarda o’qituvchilarning yoshlarini, jismoniy qobiliyatlarini xisobga olib sirtlarni silliqlash maqsadida taxta o’rnida sherxebeldan foydalanish mumkin. Buning uchun sherxebelning tig’ini charqlab, to’g’ri tig’li qilib beriladi.

Mushiranda bu tuzilishi jixotidan taxta ramdadan farq qilmaydi. Mushiranda tig’ida qo’chimsha temir pushtax bo’lib, u payraqani sindirish vazifasini o’taydi. Shuning uchun temir pushtakni tig’ning kesuvchi qirasiga yaqin o’rnatiladi. Shu tarixa o’rnatilganda tig’ chiqargan payraqani darhol qayirib sindiradi va randalashni engillashtiradi. Shunday qilib mushranda yordamida yog’och materiallarning sirti siliqlanadi, shuningdek, yig’ilgan tayyor buyumlarga dastlabki pardoz beriladi, buyum sirtidagi notekisliklar randalab tekislanadi. Japs randa bu taxta randa va mushiranda yordamida uzun va enlik taxtalarning sirti silliqlansa ham ular bilan tekis randalab bo’lmaydi. Japs randa kundasi uzun (700-800mm), enlik (70-80mm), tig’ining eni 55-60mm bo’ladi. Japs randaga, ko’pincha, temir pushtakli tig’ o’rnatiladi. Bu randa yordamida randalashda sirtlar tekis chiqishi uchun payraqi yubqa olinadi va qalin payraqi olinsa, sirt tekis chiqmaydi. Randalarni ishga sozlash tig’lar o’tmaslanganda ularni kundadan chiqarib charqlash, charqlashda hosil bo’lgan qirolini to’qish va tig’ini kundaga qaytadan to’g’ri o’rnatishdan iborat.

Charqlash natijasida tig’larda hosil bo’lgan qirolni to’qish uchun kumqayroq yoki qayroq tosh, kerosin, suv bilan namlab turiladi. Kerosin qirolni tez to’qishga yordam beradi. Qayrash vaqtida tig’larning o’tmaslanib qolmasligiga, qum qayroqning o’yilib tezda ishtan chiqib qolmasligiga e’tibor beriladi.

Randalarni to’g’ri tutish va erkin randalash sirtlarning tekis chiqishini ta’minlash bilan bir qatorda randalash vaqtida o’quvchilarning ortiqcha kuch sarflab qiynalmasligiga, charchamasliklariga yordam beradi. Randalash vaqtida sirtlarning tekis chiqmasligi ortiqcha mehnat va material sarflanishiga, materialning ishtan chiqishiga va o’quvchilarning ishdan bezishlariga sabab bo’ladi.

O’quvchilarga sirtning silliq va tekis chiqishiga sabab bo’luvchi ominlarini o’rgatish bilan bir qatorda ortiqcha mehnatni sarflamasdan tez va sifatli randalashga o’rgatiladi. Buning uchun randalardan foydalanish ketma-ketligi randalash tartibi va tekislikni tekshirish to’g’risida shuncha berilib bu borada etarli ko’nikma va malakalar hosil qilinadi.

Mehnat o’qish jarayonida o’quvchilarni tarbiyalash.

Mehnat o’qishning maqsadi o’quvchilarga tegishli bilimlar, ko’nikma, va malakalar berish bilan cheklanib qolmasdan ularga mehnatga ijtimoiy va shaxsiy mulkga, uning hozirgi zamon ko’z qarashini umumiy foyda keltirish uchun ishlashta tayyorlikni tarbiyalashdan iborat.

Mehnatga ongli munosabatni tarbiyalash mehnat tarbiyasining vazifasi hisoblanadi. Mehnatga ongli munosabat-bu hozirgi zamon odamning asosiy xususiyatini o’zgachalagini ko’rsatadi. Har bir mehnatkash-ishchi mehnat oddiy- o’z turmushini mehnatsiz amalga oshirishi mumkin emas.

Mehnatga ongli munosabat mehnatnig ijtimoiy foydali ekanligini tushunish mehnat topshiriqlarini majburiy emas ixtiyoriy turda bajarilishi bilan harakterlanadi. Mehnat bajarilishi bilan harakterlanadi. Mehnat kilishda o’quvchining aql bilan kollektiv bo’lib mehnat qilish uqublarini mulkga hamkorlik munosabatlarini tarbiyalash va mehnatga ongli munosabatni shakllantirish bilan bog’langan.

Shuningdek tarbiya masalalari natijalari mashqning mazmunigagina bog’liq bo’lib qolmay ularnig tashkil etilishi o’quvchilar ishlarini tekshirib berishga ham bog’liq bo’ladi.

Mehnat jarayonida o’quvchilarning o’z-o’ziga va do’stlariga munosabati jihatidan talabchanlikni ravojlantirishga yordam beradigan uch asosiy shartni misol etib ko’rsak bo’ladi:

1. Jamaoat a’zolariga bir-biriga ma’lum darajada talablar qo’yidagicha majburlaydigan imkoniyatlarni yaratish va ulardan mehnat jarayonida foydalanish. Aytaylik maktab uchun o’rindiqlar tayyorlashdi deylik, har bir zivenolar bo’yicha olib boriladi. Har bir zveno zarur miqdorda bir turli detallar oyoqchalar, qopqoqlar tayyorlash bo’yicha topshiriqlar oladi. Boshqa zveno bo’lsa shu detallardan o’rindiqni yig’ishtiradi natijada o’rindiqning sifatli har bir zvenoning ishlagan detallarini sifatiga bog’liq bo’ladi. Tayyorlangan mahsulot mug’dori va sifati uchun o’quvchilarning o’z-aro bir-biriga bo’ysinishi va o’z aro javobgarchiligi shu tartibda ko’rinadi.

   
   

Mahsulot - iqtisodiy faoliyatning ashyolar va xizmatlarda mujassam etilgan natijasi. Uning moddiy-buyum shakli moddiy M. koʻrinishiga ega. Maʼnaviyat sohasida gʻoya, ixtiro va kashfiyotlar, yangi texnologiyalar, i.t.

2. Jamoat talablarini o’z vaqtida quvvatlash tajriybasining ko’rsatishiga mehnat jarayonida ommalarni birinchi bo’lib rahbarlar qo’yadi. O’quvchilarni uzluksiz kuzatish pedagogik jihatdan asoslangan va o’z vaqtida aralashishlar orqali o’qituvchi o’quvchilarning o’z-aro talabchanliklarining rivojlanishiga ularning jamiyatda o’zlarini tutushlariga yordam beradi.

   
   

3. O’quvchilarda sismavzuli va ketma-ket talabchanlik ko’rsatish o’qituvchi va kollektivning ba’zi bir o’quvchilarga talablari to’satdan birdan bo’lmay ular ketma - ket amalga oshishi kerak. Shuningdek mehnat o’quvchilariga jamiyat va mulkka yaxshi munosabatda tarbiyalash ahamiyatga ega. O’quvchilarni materiallarni o’chirish o’rni –o’rniga foydalanish asbob-uskunalarga e’tibor berish arqoli ongli mehnat madaniyatini tarbiyalash kerak. Mehnat o’qish jarayonida estetik tarbiya mehnat metodik tarbiyalashga ham katta ahamiyat beriladi. Ustaxona ishlarida o’quvchilar kesish, o’lchash asboblari va uskunalarning tuzulishlari bilan va ishda foydalanish qoydalarini o’rganadi.

   
   

Bu asbob uskunalarga tegishli bilim olish aniq asboblarni o’rganish davomida to’planadi. Randalash operatsiyalarini o’rganayotganda o’quvchilarga randa va sherxebeldan foydalanish usullari tanishtiriladi.

Randalash: rubanok, sherxebel’, ziyzubel’, tsenugel’, pal’tsogubel’ va boshqa asboblar konstruktsiyasini etilishtirish o’quvchilarning texnik bilim darajasining ortishiga asboblar konstruktsiyasini o’zgartib ishni tez va toza bajarish imkoniyatini ko’rsatib beradi.

Asbob konstruktsiyasininig tahlilini o’quvchilarning faol qatnashishida o’tish uchun o’qituvchi uni suhbat, savol-javob o’tkaziladi. Dastlab o’qituvchi randalash operatsiyasi to’g’risida tushuncha beradi va o’quvchilarga surginning tuzilishi bilan tanishtiradi. Bunda o’quvchilar barcha kesuvchi asboblarning kesish bo’limining ko’rinishi bir xil bo’lishiga har xil instrumentlarning kesuvchi bo’limi bilan solishtiradi. Bundan so’ng o’qituvchi randalash foydalanib bo’lmaydigan o’rinlarga misollar keltiradi.

Metallarni kesish qirqish vaqtida o’qituvchi I-IV sinflarda qog’oz, kardon , gazlama bilan qaychi yordamida kesishni o’zlari o’tadi. Hozirgi zamon ishlab chiqarishining asosiy mashina va mexanizmlarga loyiqlash-tirilganligi bilan qo’lda ishlanishga tegishli bo’lgan operatsiyalar bilan o’quvchilarning jismonan rivojlanishiga o’z ta’sirini ko’rsatadi. Shuningdek slesarlik operatsiyalarni bajaruvchi kasblar hozirgi zamon ishlab chiqarishda eng ko’p tarqalgan kasblarning biri bo’lib hisoblanadi.

Maktab ustaxonasida o’quvchilar yog’och va metall materiallar bilan ishlashadi, eng oldin o’quvchilarga shu materiallar hususiyatlari haqida tanishtirish ularning qishloq xo’jaligida, boshqa sohalarda tutgan o’rni qo’llanishini aytib o’tish zarur.

Bu materiallar bilan bir qatorda hozirgi vaqtda plastmassa materiallarning qo’llanishi haqida ham aytib o’tish lozim.

Plastik materiallar yoki plastmassalar - sintetik yoki tabiiy yuqori molekulali birikmalar asosidagi organik materiallardir. Ular isitish va bosim natijasida oʻz shaklini oʻzgartirish va sovutilgandan keyin berilgan shaklni saqlab qolish qobiliyatiga ega.

O’quvchilarga materiallarning hususiyatlari bilan tanishtirilganda o’qituvchi bu hususiyat ishlanadigan materialning vazifasiga qarab zagatovkani tanlashda katta ahamiyatga ega. Masalan : oddiy slesar’ asboblarini tahlil qilishda qo’lda tayyorlaydigan bo’lsa qattiqligi bilan farq qiluvchi uglerodli asboblik po’latlardan foydalansa mixlar tayyorlash uchun uglerodi kam yumshoqroq po’latlar kerak bo’ladi. Rubankaning kolotkasini ishlash uchun qattiq yog’och kerak bo’lsa yaщiklar ishlash uchun bush yog’och taxtalar kerak bo’ladi. Shuningdek o’quvchilarga I-IV sinflardagi mehnat darsining davomi ekanligi ko’rsatib o’tilishi lozim. Bizning endi foydalanadigan materialimiz qog’oz, karton, gazlama kabi keng tarqalgan, biroq boshqa xususiyatlarga ega, shuning uchun ham ularning qo’llanilishi boshqacharoq bo’ladi.

O’qituvchi yog’ochning bir qancha ko’p turlarining bor ekanligiga o’qituvchilarning diqqatini qaratadi. Bunda yog’ochni o’rganish, tuzilishi, kamchiliklarni eska olishdan boshlaydi. Masalan yog’och yuqori temperaturaga chiday olmaydi, ularning (sorti) navi ta’sirlar sababidan bo’ziladi.

Nav - seleksiya natijasida yaratilgan, muayyan morfologik, fiziologik va xoʻjalik belgi hamda xususiyatlari turgʻun va nasldan oʻtib boradigan, bir turga mansub oʻsimliklar majmui; madaniy oʻsimliklar uchun eng kichik tasnif birligi.

Metal’dan yasalgan buyum bunday kamchiliklarga oz yo’l qo’yadi. Bundan keyin o’qituvchi metallarning xususiyatlari o’quvchilarga V-VII snflarda mehnat darslari davomida ketma-ket ochib ko’rsatilishi bunda asosan po’latning navlari va markalari bilan tanishtirishni tushuntiradi. O’quvchilarni metall materiallar bilan tanishtirish qora metallardan boshlanadi. Uning xususiyatlari va qo’llanilishi haqida aytib beradi, oq-qora qong’iltir misolida aytib o’tiladi.

Qora qong’iltir namlikka chidamli bo’lishi uchun bo’yaladi, yoki yuziga lok singdiriladi. Metall shit va sim qanday tayyorlanishi haqida aytiladi. Po’lat va cho’yin haqida tushuncha beriladi. O’qituvchi endi metallarni kesadigan qaychini ko’rsatib, buning oldingi qog’oz qiyadigan qoychidan qanday farq borligini o’quvchilardan so’raydi. O’quvchilar bu qaychi og’ir, dastasi uzunroq ekanligiga e’tibor beradi. Endi o’qituvchi nima uchun shunday deb so’raydi. Ko’pchilik o’quvchilar bir ovozdan metallni qiyish qiyin bo’lganligi uchun shunday bo’ladi deb javob beradilar. Darsning oxirida o’qituvchi richagli qaychilarning dastasining uzunligiga ular yordamida metalni kesish oson bo’lishiga o’quvchilar diqqatini qaratadi. O’qituvchi 2 mm qalinglikdagi listni kesib ko’rsatadi. Qaychilar yordamida kesib buni osonlashtirish uchun mashinada kesish mumkinchiligini aytadi. Qaychilarning turlarini kesib ko’rsatadi. Shuningdek qo’shimcha uskunalar stuslo, malka strubuna misolida ham aytib beradi.

Har bir mehnat operatsiyasi o’ziga qos o’zgachaliklarga ega. Shuning uchun ham belgilash, kesish, qirqish boshqa mehnat operatsiyalarini bajarish uslubiyati bir-biridan ajralib turadi. Materiallarini qo’ldan ishlashda ma’lum operatsiyani bajarishda o’qituvchi quyidagi umumiy masalalarni bajaradi.

1. O’quvchilarning kuchi etadigan ob’ektlarini tanlash.

   
   

2. Materialni bayon qilish uslubiyatini oldindan bajaradi.

   
   

3. O’quvchilarning o’zlaricha mustaqil ishlarini tashkil qiladi.

   
   

O’quvchilarning kuchi chamasi etadigan ishni tanlash –ish ob’ektini en daslab o’quv dasturiga javob berishiga va o’quvchilarning jismoniy tayyorligiga mos keladigan bo’lishi kerak. O’quvchilar tayyorlagan buyumlarga qo’yiladigan talablar ishning aniqligiga talablar qo’yilgan bo’lsa, o’quvchilar diqqat bilan ishlab yaxshi natijaga erishadi. Lekin ishning aniqligiga talablar qo’yishda o’quvchilarning imkoniyatlariga mos kelishini e’tiborga olish kerak. Metallarni egovlashda o’quvchilar yo’l qo’yadigan xatolar haqida ma’lumot quyidagicha:

Sinflar	Detalning qalingligi mm
	10	20	30	40
	Xatolik mm
V	0,47	0,95	1,42	1,90
VI	0,35	0,69	1,04	1,39
VII	0,32	0,63	0,95	1,26
VIII	0,21	0,43	0,64	0,85

Bundan ko’rinib turibdi o’quvchilar ishining kattalashishi bilan ularning fiziologik imkoniyatlari ham ortadi, lekin cheklangan holda ortib boradi. Shu sababli talab qilinadigan aniqligi tomonidan o’quvchilarning kuchi etadigan ish ob’ektlarini tanlash zarur. Ish ob’ekti o’quvchilarga loyiq bo’lishi kerak. O’quvchilar VI –sinfda yog’ochni rismustan foydalanganda biroz qiynaladi. Shuning uchun ham zagatovkani dastlabki vaqtda verstakning qesuvchi o’rinlariga bekitish kerak bo’ladi. O’quvchilar randalash operatsiyalarini bajarayotganda o’tkazilsa, kuzatishlar agar randa 0,4mm qalinglikda yo’nadigan qilib olinsa, unda VI-sinf o’quvchilar tez charchaydi, VIII-sinflarda bo’lsa, bunday qalinglikda surgilashda uncha qiynalmaydi.

Haqiqatdan ham bolalarning imkoniyatlariga to’liq javob beradigan ish usullarini tanglash katta ahamiyatga ega. O’qituvchi o’quvchilarning kuchi etadigan ishlarni o’zicha tanglashga va unga muvofiq holda fizik nagruskani normallashtirishga qaratilgan har xil choralarni ko’rishga majbur bo’ladi.

2.