Laboratoriya ishi№ Mavzu

LABORATORIYA ISHI№ 1. 

 

Mavzu: Raqamli texnika negiz elementlarini tadqiq etish. Va,Yoki, Inkor 

mantiqiy elementlarini tadqiq etish. 

 

 

1.  Ishning  maqsadi:  VA  mantiqiy  elementi  bilan  tanishish,  xaqiqiylik 

jadvalini yaratishva elementi qatnashgan mantiqiy funksiyalarni hisoblash.  

 

Nazariy qism. 

Mikroprotsessortizimi  (

MPS

)  ningasosiyqurilmasibo’lganmikroprotsessor 

(

MP

) 

ikkiliksanoqtizimidaishlaganiuchunkomandalarvaberilganlarshusanoqtizimidayozil

adi. 

Mashinadasignallar 

“0”va 

“1”, 

ya’nimosravishdapastvayuqoridarajalisignallarnomibilanyuritiladi. 

Signallarningbundayko’rinishihechbirqiyinchiliksizmantiqiyo’zgaruvchilaryordami

daifodalanadi. 

MP

sxemalariikkiliksanoqtizimidamantiqiyvaarifmetikamallarnibajaradi. 

“

VA”, 

“YoKI

” 

va 

“

INKOR

”sxemalariasosidaMpningixtiyoriyqurilmasinito’liqqurishmumkin. 

Mpdamantiqiyamallarcheklangan, 

lekinularniharbiriistalganmarotababajarilishimumkin. 

Ikkiliksanoqtizimidamantiqiyamallarnibajaraoladigankombinatsionsxemala

rbilantanishibchiqamiz. 

Kombinatsionsxemalarraqamlisxemalarbo’lib, 

ularningchiqishiixtiyoriyvaqtdavomidafaqatkirishigaberilayotgansignallarbilananiq

lanadi. 

«

VA

» 

sxemasi(mantiqiyko’paytirishsxemasi) 

ikkivaundanortiqmantiqiyqiymatlarniko’paytirishni  (konhyunktsiyani)  bajaradi. 

Rasmda 

“

VA

” 

sxemasiningshartlibelgisiko’rsatilgan 

(a-maxsusbelgi, 

b-

to’g’rito’rtburchakko’rinishidagibelgi). 

SxemaningYchiqishibilanAvaBkirishlariorasidagi 

 

 

bog’lanishlarniY=A



B=A*Bmunosabatbilanifodalanadi. SxemaningAva  B  

kirishlarida1bo’lgandaginaYchiqishda1signalihosilbo’ladi. 

QolganhollardasxemaningY  chiqishidahardoim“0”hosilbo’ladi. 

 

“

VA”

sxemasiningishjadvali 

A 

B 

A



B 

) 

А

B

 

) 

А

B

 

& 

“

ВА

” схемасинингбелгиси. 

0 

0 

0 

0 

1 

0 

1 

0 

0 

1 

1 

1 

 

Raqamli  hisoblash  texnikasida  asos  elementlari  bO’lib  mantiqiy  “VA”, 

“YoKI”, “INKOR” elementlari xizmat qiladi.  

 

 

“VA” mantiqiy elementi. 

 

 

X va Y kirishlarga bir vaqtda “1” signali berilsa (yahni ulagichlar bir vaqtda 

ulansa), Z chiqishda “1” signali hosil bo’ladi (yahni lampa yorishadi). Kirishlardan 

birortasiga yoki bir vaqtda ikkalasiga «0» signali berilsa (yahni ulagichlardan biri 

yoki bir vaqtda ikkalasi ulanmagan holda bo’lsa), chiqishda «0» signali hosil bo’ladi 

(yahni lampa o’chgan holda bo’ladi).  

«VA» elementi mantiqiy funktsiya sifatida Z = X  Y , hamda Z = X*Y 

yoki Z = X 

^ 

Y ko’rinishlardan birortasilf tasvirlanashi mumkin.  

 

Mantiqiy elementlarni ishlab chiqarish texnologiyalarining bir qator turlari 

majud bO’lib, ularning har biri O’z yutuq va kamchiliklariga ega.  

 

Masalan: 

-  unipolyar  tranzistorlarga  asoslangan  texnologiyalar  (n-MOP,  r-MOP,  K 

MOP); 

- kristalda joylashgan elementlar zichligini yuqoriligi, kam quvvat talabligi, 

narxining  arzonligi  bilan  xarakterlanadi,  lekin  tashqi  tasirlarga  O’ta  tahsirchan, 

nisbatan tezkorligi past;  

- bipolyar texnologiyadagi (DTL, TTL, TTLSH, ESL, I

2

L) elementlar O’ta 

tezkorligi va ishonchli ishlashi bilan xarakterlanadi, lekin elementlar zichligi kam 

va kO’p energiya talab qiladi, tan narxi qimmat;  

-  integral-injektsion  texnologiyadagi  (I

2

L)  elementlar  yuqoridagi  ikki 

texnologiya orasidagi kO’rsatkichlarga ega.   

  

 

2. Ishning maqsadi:Yoki elementlari bilan tanishish va ulardan amaliyotda 

foydalanish. 

 

Nazariy qism. 

«

YoKI

» 

sxemasi 

(mantiqiy 

qo’shish 

sxemasi) 

ikkivaundanortiqmantiqiyqiymatlarniqo’shishni 

(konhyunktsiyani) 

bajaradi. 

Demak“YoKI”sxemasiningkirishi“VA”sxemasiningkirishisingarikamidaikkitabo’l

adi.    Rasmda“YoKI”  sxemasiningshartlibelgisiko’rsatilgan  (a-maxsusbelgi,  b-

to’g’rito’rtburchakko’rinishidagibelgi).  Sxemaning    Y    chiqishibilanAva    B  

kirishlariorasidagibog’lanishlarni 

 

Y 

= 

A



Bmunosabat

bilanifodalanadi. 

SxemaningAva 

 

B 

 

kirishlarida0bo’lgandagina 

 

Y  

chiqishda0signalihosilbo’ladi. 

QolganhollardasxemaningYchiqishidahardoim“1”hosilbo’ladi. 

“YoKI”sxemasiningishjadvali 

A 

B 

A



B 

0 

0 

0 

0 

1 

1 

1 

0 

1 

1 

1 

1 

 

) 

А B 

) 

А B 

1 

“

ЁКИ

”схемасининг белгиси. 

 

Yoki mantiqiy elementining diodlar bilan ifodalanishi 

 

 

 

X va Y kirishlarga bir vaqtda “0” signali berilsa (yahni ulagichlar bir vaqtda 

ulanmagan holda bo’lsa), Z chiqishda “0” signali hosil bo’ladi (yahni lampa o’chiq 

holda bo’ladi). Kirishlardan birortasiga yoki bir vaqtda ikkalasiga «1» signali berilsa 

(yahni ulagichlardan biri yoki bir vaqtda ikkalasi ulansa), chiqishda «1» signali hosil 

bo’ladi (yahni lampa yorishadi).  

«YoKI» elementi mantiqiy funktsiya sifatida Z = X+Y hamda Z = X 

v 

Y 

ko’rinishlarda tasvirlanadi.  

 

 

Nazorat savollari: 

 

1.  Yoki mantiqiy elementini sxemada belgilanishini chizib bering? 

2.  Yoki  sxemasining ish jadvalini tushuntirib bering? 

3.  Yoki mantiqiy elementini ishlash prinsipini tushuntirib bering?