Leksiyaniń mazmuni: Kóp kletkalilardiń uliwmaliq sipatlamasi

KÓP KLETKALILARDIŃ KELIP SHIǴIWI.
PLASTINKA TÁRIZLILER TIPI (2 SAAT)
Lektsiya rejesi:
1.Kóp kletkalilardiń uliwmaliq sipatlamasi.
2.Kóp kletkalilar kelip shiǵiwi haqqindaǵI nazariyalar.
3.Kóp kletkalilardiń klassifikatsiyasi.
4.Plastinka tárizliler.
Leksiyaniń mazmuni:
Kóp kletkalilardiń uliwmaliq sipatlamasi. Kóp kletkalilardiń dúzilisi hám ómir suriw qásiyetleri.Kóp kletkalilar denesi hár qiyli dúzilgen hám turli waziypani atqariwǵa qániygelesken kletkalardan ibarat.Bul kletkalar ǵarezsiz jasaw qásiyetine iye bolmastan bir pútin organizmdiń bir bólegi esaplanadi.Kletkalar túrli dárejede qániygelesken bolip,málim bir waziypani atqariwǵa qániygelesken.Misali,bulshiq-et kletkalari tek qisqariw,nerv kletkalari bolsa seziw qásiyetine iye.Qániygelesken kletkalar arnawli toqimalardi payda qiladi. Kóp kletkalilar jinissiz hám jinisli jol menen kóbeyedi.Jinissiz kóbeyiw birqansha ápiwayi dúzilgen kóp kletkalilar ushin tiyisli bolip,ekige bóliniw,burtikleniw hám kóp márte bóliniw arqali bóladi.Jinisiy kóbeyiwdi gametalar yaǵniy hár qiyli jinisli qániygelesken jinisiy kletkalar qatnasinda baradi.Urǵashi kletkalar máyek(oogameta),erkeklik kletka tuqim (spermatazoid) delinedi.Gametalar qosiliwi nátiyjesinde payda bolatuǵin tuqimlanǵan máyek kletka zigota dep ataladi.Indivudual rawajlaniw (ontogenez ) protsesinde zigotadan eresek organism rawajlanadi.


Kóp kletkalilardiń kelip shiǵiwi.
Kóp kletkalilardiń bir kletkalilardan kelip shiqqanliǵi dálillengen.Biraq olar bir kletkalilardiń qaysi toparinan kelip shiqqanliǵI aniq emes.Kóp kletkalilardiń kelip shiǵiw mashqalasin sheshiwde koloniya bolip jasawshi haywanlar ulken orin tutadi.Kóp kletkalilardi volvoksqa uqsas koloniya qamshilardan kelip shiqqanliǵin kópshilik alimlar tan aldi. Koloniyali bir kletkalilardan kóp kletkalilardiń payda boliwi tuwrali bir qansha nazariyalar bar.
1. Gastrey nazariyasi. Bul nazariyaǵa tiykarlanip kóp kletkalilardiń qádimgi ajdadi shar tárizli koloniyali haywanlar bolǵan.Bul nazariyaniń tiykarshisi E.Gekkel (1874) esaplanadi. Kóp kletkalilar embrional rawajlaniwinda gastrula dáwrinde ishki ekinshi embrion varaǵiniń blastula diywaliniń blastula bosliǵina batip kiriwi-invaginatsiya nátiyjesinde payda boliwi bul pikirdi da;lilleydi. Gekkel pikirinshe kóp kletkalilardiń dáslepki ajdadi filogenez protsesinde shar tárizli koloniyadan oniń bir bólegin ekinshi bólegi ishine batip kiriwi nátiyjesinde payda bolǵan.Gastrula bosliǵI birlemshi ishek bosliǵina aylanǵan,ol awiz tesigi menen sirtqa ashilǵan.Gekkel ‘gastrey’ dep ataǵan bul gipotittik organism suwda kirpikler járdeminde juzip jurgen,jinisli kóbeygen