Lug‘at va tilning grammatik tarkibini tekshirish

Lug‘at va tilning grammatik tarkibini tekshirish

A.N.Gvozdevning tadqiqotlariga ko‘ra, 3-3,5 yoshga kelib, bolalarning lug‘atida nutqning barcha qismlari: otlar, sifatlar, fe’llar, olmoshlar, sonlar namoyon bo‘ladi.

• A.N.Gvozdevning tadqiqotlariga ko‘ra, 3-3,5 yoshga kelib, bolalarning lug‘atida nutqning barcha qismlari: otlar, sifatlar, fe’llar, olmoshlar, sonlar namoyon bo‘ladi.

Verbal vositalarining to'liq yoki qisman buzilishi bo'lgan bolalarni tekshirish usullari

Muloqot qilish uchun qulay bo'lgan tekshirish jarayonida bolaning emotsional ijobiy munosabatini shakllantirish va qo'llab-quvvatlash muhimdir. Bola gapiradigan tilning leksik vositalarini aniqlash jarayonini o‘yin shaklida amalga oshirilishi tavsiya etiladi. Bu qo'g'irchoq yoki o'yinchoq hayvonlarining harakatlarini namoyishi bo'lishi mumkin. Shu bilan birga, siz o'yinchoqni birgalikda ko'rib chiqishingiz va u bilan harakatlar qilishingiz mumkin ("Mana, Sobir, bu it, it yugurayapti. It to'xtadi va vovilladi – vov, vov!"). Logoped bolaga o'yinchoq beradi va uni nomlashni so'raydi. Shu bilan birga, logoped bolani o'yinchoq bilan muayyan harakatlarni bajarishga va nomlashga undaydi.  

Agar bola boshlang'ich nutq vositalaridan foydalanishi aniqlansa, qo'shimcha tekshirish uchun ular individual o'yinchoqlarni, ular bilan bo'lgan harakatlarni ko'rsatish uslubini qo'llaydilar va shu bilan birga boladan ushbu predmetlarni nomlash so‘raladi. Bolaning e'tiborini va tekshiruv uchun zarur bo'lgan materialga qiziqishini saqlab qolish uchun avval tavsiflab berilgan o'yinchoqlarni birgalikda o‘ynash usulidan foydalaniladi ("Bu mushuk. Bu esa Xo'roz. Mana, xo'rozning tumshug'i, bu nima?") “Sexrli qopcha” o‘yinidan xam foydalansa bo‘ladi.

Agar bola boshlang'ich nutq vositalaridan foydalanishi aniqlansa, qo'shimcha tekshirish uchun ular individual o'yinchoqlarni, ular bilan bo'lgan harakatlarni ko'rsatish uslubini qo'llaydilar va shu bilan birga boladan ushbu predmetlarni nomlash so‘raladi. Bolaning e'tiborini va tekshiruv uchun zarur bo'lgan materialga qiziqishini saqlab qolish uchun avval tavsiflab berilgan o'yinchoqlarni birgalikda o‘ynash usulidan foydalaniladi ("Bu mushuk. Bu esa Xo'roz. Mana, xo'rozning tumshug'i, bu nima?") “Sexrli qopcha” o‘yinidan xam foydalansa bo‘ladi.

Tekshiruvchi va bola o'rtasida ijobiy hissiy aloqa o'rnatilgandan so'ng, o'yinchoqlar bilan bir qatorda, ob'ektlar va harakatlar aks ettirilgan yorqin rangli rasmlar ham tekshiruv materialiga aylanishi kerak. Birinchidan, bitta rasm taqdim etiladi va bolaning diqqati o‘sha rasmga qaratiladi (agar kerak bo'lsa, tekshiruvchi qo‘li bilan bolaning diqqatini rasmga qaratadi).

Olingan ma'lumotlarni tahlil qilishda quyidagilar inobatga olinadi

bola foydalanadigan tovush komplekslarining umumiy soni (10 yoki 100?);

ularning ma’nosi qanchalik differensiallashganligi (tovush kompleksi yordamida muayyan ob'ektlar, harakatlar, fazilatlarning barqaror belgilanishi);

lug‘atda umumiy ishlatiladigan so'zlarning mavjudligi va ularning bola tomonidan qo‘llaydigan "noaniq" so‘zlar va tovush komplekslari, shuningdek og'zaki bo'lmagan vositalar o‘rtasidagi mutanosiblik; so'zlashuvning bo'g'inli tuzilishini, muloqotda bola tomonidan qo‘llaydigan keng tarqalgan va "noaniq" so'zlarni rivojlanganlik darajasi;

taqlid yordamida alohida bo‘g‘in va so‘zlarni qaytarish.

muloqotda bolaning faolligi va tashabbuskorligi

nutqni tushunish xususiyatlari va darajasi: bola unga tanish bo'lgan odatiy holatlarda iltimos, talablarga, ongli ravishda javob beradishi

1.

2.

3.

4.

5.

6.

Verbal vositalarga ega bo‘lgan bolalarni tekshirish usullari

Maxsus tanlangan rasmlarga ko'ra ob'ektlar, harakatlar, sifatlarni nomlash

• Ko‘rgazma materiallar tematik (o'quv buyumlari, o'yinchoqlar, transport vositalari, kasblari, kiyimlari va boshqalar) yoki vaziyatga qarab (ustaxona, do'kon, sinf) tanlanadi.

Bolaning mavhum ma'noga ega so'zlarni tushunishini aniqlash

• Tekshiruvchi tegishli so'zlarni aytadi va bolaga har bir so'z uchun ma'nosi o'xshash boshqa so'zni tanlash topshirig‘i beriladi. Yo'riqnomani bola bilan bir yoki ikkita misolni ko'rib chiqish orqali tushuntirish mumkin

Lug'atida umumiy kategorial nomlarning mavjudligini aniqlash

• Buning uchun bir hil ob'ektlar guruhida umumlashtirilgan so'zlarni nomlash uslubidan foydalanish mumkin.

Turli xil kontekstlarda so'zlardan qanday qilib to'g'ri foydalanishni o'rganish

Eng keng tarqalgan va sodda usul- bu bolaning so'z yoki predmet rasmi bo‘yicha jumlalarni mustaqil ravishda tuzish usuli.

Yana bir keng tarqalgan usul - tugallanmagan jumlaga bir yoki ikkita so'z qo'shish ("O'shandan beri bir necha ..."). Ushbu uslubning bir turi- jumlaga taqdim etilgan so‘zlar orasidan so'zlarni tanlash.

So'zning birikma xususiyatlarini o'rganish

Bolaga mazmunli iborani tuzish vazifasi beriladi. Buning uchun bolaga alohida so'zlar va ko'rsatmalar taklif etiladi: "Ushbu so'zlarning har biri uchun ma'no jihatidan to‘g‘ri keladigan va savollarga javob beradigan so'zni tanlash kerak: qaysi? qanday? qaysi biri? yoki "Predmet nima qilyapti?", "Predmet bilan nima qilinmoqda?" .

Tadqiqot natijalarini taxlil qilish Bolaga taqdim etilgan har bir usul va uning javobi majburiy ravishda bayonnomada qayd etiladi, ular oldindan tayyorlanishi kerak. Bayonnoma sxemasiga misol keltiramiz:

Proba soni	Usul №	Usul nomi	Taqdim etilgan material ro‘yxati	Bolaning javoblari	Ilova
					Bolaning reaktsiyasini kuzatish (so'z qidirish; javob tayyorlashga sarflangan vaqt)

Nutqi rivojlanmagan bolalarda bitta predmetning nomini boshqasiga o'tkazish quyidagi sabablarga ko‘ra ro‘y beradi:

• so‘zlar tovush tarkibi bo‘yicha bir-biriga o‘xshash;

         vizual vaziyatni bir-biriga o‘xshatish- vizual bir biriga o‘xshag bo‘lgan predmetlarni nomini almashtirish (sarafan — ko‘ylak);

• qo‘llash maqsadi bir (likopcha — vilka);
•   predmetlar o‘rtasida vaziyatli aloqa mavjudligi (marka — konvert);
• predmet o‘rniga u bilan bog‘liq butun vaziyatni tasvirlash (dush — jo‘mrakdan suv oqadi);
• ma’noning mazmunini kengaytirish (toshbaqa kelayapti— qum ustidan kelayapti);
•    ma’no mazmunining torayishi (tikuvchi tikayapti —tikuchi ko‘ylak tikayaptiv);

Ota-onalar bilan suhbat uchun savollar

Tarbiya sharoiti

• Bola qaerda tarbiyalangan? Nutqiy muhiti qanaqa?Logopedik yordam oldimi? Agar olgan bo‘lsa qancha vaqt va natijalari qanaqa bo‘lgan? Nutqning ilk rivojlanishi davrida og‘ir somatik kasalliklar bilan og‘riganmi? Uzoq vaqt shifoxonada bo‘lmaganmi?

Xulq-atvori

• O‘zi bilan teng, o‘zidan kichik, o‘zidan kattalar bilan muloqot qiladimi yoki yolg‘iz o‘zi o‘ynashni afzal ko‘radimi? Xotirjam, notinch, muassasada, ko‘chadagi bolalar bilan, begonalar bilan munosabatida farqlar mavjudmi?

O‘yinlar va qiziqishlari

• Qanday o‘yinlarni yaxshi ko‘radi va ulardan qanday foydalanadi: qo‘liga tushgan o‘yinchoqlarni maqsadsiz egallaydi; o‘yinchoqlarni ularning funksiyasiga ko‘ra qo‘llaydi; syujetli o‘yinni tashkil etadi. O‘yinchoqlariga qanday munosabatda bo‘ladi: tezda joniga tegadi, bola ularni sindiradi; faqatgina yangi o‘yinchoqlarga qiziqish bildiradi yoki boshqa birov yoqtirgan o‘yinchog‘ini afzal ko‘radi

Ota-onalar bilan suhbat uchun savollar

Motor rivojlanishi

Chaqqon, chaqqon emas, o‘z-o‘ziga xizmat qila oladimi yoki yo‘q. O‘zi tugmalarini qaday va echa oladimi? Botinkasining ipini bog‘lab, echa oladimi? Qaysi qo‘li bilan ovqat eydi? Qaysi qo‘li bilan qalam ushlaydi? Bola mustaqil ovqatlanadimi? YOki uni ovqatlantirib qo‘yishadimi?

Tarbiyachi va ota-onalarning kuzatishlari

Agar bola maktabgacha ta’lim muassasasiga borsa, unda ota-onalar, tarbiyachilar tomonidan qanday tanbehlar berilganini bilish kerak. Barcha faoliyatlarda bola dastur materiallarini qanday o‘zlashtiryapti, aynan nimalarda qiynalyapti (nutq o‘stirish, hisob, rasm chizish va boshqalar). Agar MMTM dan tavsifnoma berilgan bo‘lsa, tarbiyachi undagi fikrlarni jiddiy o‘rganib chiqishi kerak.

Ilk nutqiy rivojlanish

YAqinlarini qachon taniy boshlagan? Qachon nutq tovushlarini o‘zlashtirgan va u qay holatda kechgan? Tovushlarni biriktirish davri qachon va qanday kechgan? (faol, noto‘g‘ri, bir xil, tovushlarning birikishi turli-tuman). Unga nisbatan berilgan iltimoslarni qachondan tushuna boshlagan (1 yoshgacha, 1 yoshdan keyin). “Kel menga”, “oyingni o‘p”, “chapak chal” va hokazolar. Hozirgi vaqtda kattalar nutqini qanday tushunadi? Qayta so‘raydimi? Birinchi so‘zlari qachon paydo bo‘lgan va qaysi so‘zlar?

So‘zlarning grammatik shakllarini tushunishini tekshirish

Bolaning otlarning birlik va ko‘plikdagi grammatik shakllarini farqlay olishini tekshirish

Bolaning kichraytirish-erkalash qo‘shimchalarining ahamiyatini tushunishini aniqlash.

Bolaning o‘tgan zamon fe’lini farqlay olishini tekshirish.

Bolaning qarama-qarshi faoliyatlar nomlarini farqlay olishini tekshirish.

Bolaning fe’l nisbatlari o‘rtasidagi munosabatni tushuna olishini tekshirish.

• Bolaning fe’lning tugallangan va tugallanmagan shaklini tushuna olishini tekshirish

• Bolaning fe’lning birlik va ko‘plik shakllarini farqlay olishini aniqlash.

• Ikkita predmet orasidagi ba’zi fazoviy aloqadorlikni ifodalovchi so‘zlarni (o‘rin-joy otlarini) tushuna olishini aniqlash

• Bolaning belgini ifodalovchi so‘zlar (sifatlar): shakl-hajm, rang-tus, maza-ta’m sifatlarini farqlay olishini tekshirish

• Bolaning ba’zi kelishik qo‘shimchalari, shaxslararo munosabat, predmetlarning o‘zaro munosabatlarini bildiruvchi konstruksiyalarni tushunishini aniqlash.

• Bolaning turli murakkablikdagi matnlarni tushuna olishini aniqlash.