Elektron optika — fizikaning makroskopik kvazistatistik elektromagnit
maydon bilan taʼsirlashuvchi zaryadlangan zarralar dastasi strukturasini oʻrganuvchi
sohasi. Elektron optikaning paydo boʻlishi 19-asr oxirida elektronnurli trubka
(ENT)ning yaratilishi bilan bogʻliq. K. F. Braun 1897-yilda qurgan birinchi
ossillografik ENT da elektron dasta magnit maydonda ogʻganini koʻrgan. J.J.
Tomson elektron zaryadining massasiga bogʻliqligini aniqlashga doir tajribasida
ENT ichiga joylashtirilgan yassi kondensator orqali elektron dastani oʻtkazib, uning
elektrostatik maydon yordamida ogʻishini oʻz tajribasida amalga oshirdi. 1926-yilda
nemis olimi X. Bush izolyatsiyalangan sim oʻrab tayyorlangan gʻaltakning magnit
maydonida zaryadlangan zarralarning harakatini nazariy koʻrib chiqsi. Bu esa
elektronoptik tasvirni olishga imkon beruvchi elektron linza (EL) ning yaratilishiga
olib keldi. Elektron linza takomillashtirilib, elektron mikroskop, elektronoptik
oʻzgartirgichlar va boshqalar asboblar yaratildi. Televizion va radiolokatsion
apparaturalar yasash, axborotlarni yozib olish, saqlash va qayta eshittirish uchun
maxsus ENT yaratilishi Elektron optikaning zaryadlangan zarralarni boshqarish
bilan bogʻliq boʻlgan boʻlimlarining rivojlanishiga olib keldi. Elektron optika
geometrik va fizik Elektron optikaga boʻlinadi. Geometrik Elektron optikada
zaryadlangan zarralar dastasi zaryadlangan nuqtaviy massalar (elektronlar va
"onlar)ning trayektoriyalari toʻplamidan iborat deb qaraladi. Fizik Elektron optikada
zarralar trayektoriyasi oʻrniga deBroyl toʻlqin uzunligi cheksiz kichik boʻlganda tok
trayektoriya chizigʻiga aylanuvchi tok trubkasi olinadi. Amalda geometrik Elektron
optika qonuniyatlari bilan cheklanish yetarli. Geometrik Elektron optika turli xil
elektron asboblarning tatbiq etilishi bilan rivojlanadi. Mas, eng sodda elektron
asboblar: elektron proyektor, elektronoptik almashtirish qurilmasi, elektron
koʻpaytirgich, elektron ossillograf, elektron mikroskop, massaspektrometrlarning
ishlashi Elektron optika qonuniyatlariga asoslangan.
9
Do'stlaringiz bilan baham: |
