М аъ л у м отн о м а саттарова Мухаббат Мухторовна

          

                “Raqamlar  so’zlaganda” musobaqasiga  savollar 

 

16                         18-20                20-22                     70-72                   

 

 

        208                         36- 85                  0,5-0,6              3500           

 

 

      5                             120                       220-300             17-25    

 

      33-34                          180- 220              0,8                   46-23 

 

       70-90                       14                       4                          600 

 

 

       7,6- 8,1                  7,4                         90-92                     1983 

 

 

        1500                         460                        7500000              3-4 

 

 

 

      1842                      20-32                 1,5                      700-1200 

 

 

 

      70-80                           17                 1912                           150 

 

 

 

        7-11                0,5-0,6                      30-40             1020- 1970      

 

 

 

                           

 

 

 

 

                            “ Tabiatni o’zi –tabib”  kompazitsiya  

 

Sahnaga  o’simlik rasmlarini  ko’tarib olgan o’quvchilar  kirib kelishadi. 

 

                         O’zbekiston mevalari haqida  ( O’quvchilar o’simliklar haqida 

ma’lumotlar berishadi) 

O’rik: 

O’rik ko’chati uch , to’rt yilda  xosilga  kiradi.  Mevasi  serqand ,mag’zi shirin 

bo’ladi.ba’zi navlarinig mevasi daraxtida turshak bo’lib qoladi.Bir tup o’rik daraxti 150 

kilogrammgacha meva qilishi mumkin. Mevasi yangiligida yeyiladi, kompot ,djem, 

sharbat tayyorlanadi. 

O’rikning ertapishar navlari: Ahrori, Oq o’rik, Samarqand, Mohtobi, Arzami. 

O’rta pishar va kechpishar navlari: Ko’rsodiq,  Mirsanjali,  Subxoni, Ifara, Qandaki 

va boshqalar. 

Uzum: 

Tok ko’chati o’tkazilgandan keyin 2-3- yili hosilga kiradi. Har tup tokdan yaxshi 

parvarish qilinsa 100- kilogrammgacha hosil olish mumkin. Uzumning bazi navlari 

qishda  3-4 oygacha buzilmay saqlanadi. Bir bosh uzum 800- 1000 grammgacha 

bo’lishi mumkin. Mevasi yangiligida yeyiladi, kompot ,djem, sharbat tayyorlanadi. 

Shunindek sifatli mayiz olinadi. 

O’zbekistonda uzumni xilma –xil navlari o’stiriladi. Charos, Husayni, Qora kishmish, 

Go’zal qora, Nimrang, Pushti toifa,  Kattaqo’rg’on, Rizamat ota. 

Olxo’ri: 

Olxo’ri daraxti 30 yilgacha yashaydi. Olxo’ri  ko’chati o’tkazilgandan keyin 4-6- yili 

hosilga kiradi. Olxo’ri tuproqni va havoni sernam bo’lishini xohlaydi. Suv 

yeishmaganda mevalarini ko’lab to’kib yuboradi.  Mevasi yangiligida yeyiladi, kompot 

,qoqi , sharbat tayyorlanadi. 

Olxo’rini ertagi navlari: Ko’ksuton,  rannaya sinnya.  

O’rtapishar va kechpishar navlari: Qora olu, berton. 

Nok: 

Nok daraxti 40-50  yilgacha yashaydi. Nok  ko’chati o’tkazilgandan keyin 4-yili hosilga 

kiradi. Nok 40-yoshgacha mo’l hosil beradi ,so’ngra hosildorligi kamayib boradi. 

Mevasi yangiligida yeyiladi, kompot ,qoqi , sharbat tayyorlanadi. 

Nokning ertagi navlari: Sovg’a, Qantak, Qaldirg’och( iyun-iyul) . 

Orta pishar: Vilyams, O’rmon go’zali.(avgust-sentabr) 

Kechpishar navlari: Toshkent-noki ,qishki nashvati (oktabr) navlari yetishtiriladi. 

Gilos:  

Gilos daraxti 30 yilgacha yashaydi. Gilos  ko’chati o’tkazilgandan keyin 2-3- yili 

hosilga kiradi. Gilos tuproqni va havoni sernam bo’lishini xohlaydi.Yerni unimdor 

bo’lishi kerak. Mevasi yangiligida yeyiladi, kompot ,qoqi , sharbat tayyorlanadi. 

Gilosning  Sarvi sulton,Yurak navlari may oyining boshida, qora gilos navlari 

mayning ikkinchi yarimida pishadi.  

Behi: 

Behi daraxti 25 yoshgach mo’l hosil beradi. Behi ko’chati o’tkazilgandan keyin 8-9- yili 

hosilga kiradi. Behi tuproqni va havoni sernam bo’lishini xohlaydi. Suv yeishmaganda 

mevalarini ko’lab to’kib yuboradi.  Mevasi yangiligida yeyiladi, kompot ,qoqi , sharbat 

tayyorlanadi. 

Behi navlari  O’zbekistonda shirin, nordon, Quva, Samarqand, non behi kabi navlari 

ekiladi. 

Anor:  

Anor daraxti 50 yilgacha mo’l hosil beradi.  Anor  ko’chati o’tkazilgandan keyin 3-4- 

yili hosilga kiradi. Bit tup anordan 40- kilogrammgacha hosil olish 

mumkin.O’zbekistonda oq dona, achchiqdona, qizildona, qazoqi navlari ekiladi.Ba’zi 

anor navining mevalari 700-800 grammgacha keladi.Anor uzoq saqlanadi. 

Anor sovuqqa chidamsiz. Shu sababli respublikamizning janubiy viloyatlaridan tashqari 

boshqa yerlarida tuproqqa ko’miladi.  

 

1- oquvchi:        

                    

                     Qora zira.     

Ko’p  yillik  bir o’tdirman men zira, 

Iyun gullab pishdim  iyul oyda qara. 

 

Me’da og’riq, ich ketganda davoman 

 Urug’imning  qaynatmasin  ich jo’ra.  

 

Ona sutin kam bo’lganda qo’l keldim, 

Qabiziyatda ich    qaynatmam bir sara.  

 

Yesang meni hiqichog’ng taq to’xtar, 

Gijja quvib , el haydayman , eb ko’ra. 

 

Mikroblarga moyim qiron keltirar, 

Unitmagil bu hislatim hech sira. 

 

Ko’z quvvatin  oshirguvchi qaynatmam, 

No’sh et, kitob o’qib tortsa ko’z xira. 

 

Qora zira------ sara zira der Rafiq, 

Xislatlarim bilib olgach bir karra. 

 

                             Momaqaymoq      

“Qoqio’t” ,” Gulqoqi”, men” Momaqaymoq” 

Xislatlarim aytay ,tinglagil o’rtoq. 

 

Gullarim tillorang aprelda gullar, 

Mevam pishar kuz oyi biroq. 

 

Shifobaxsh ne’matman aslida o’zim, 

O’sar erim sayhon shu zamin tuproq. 

 

Ildiz barg damlam ichsa xush davo, 

Buyrakda dard bo’lib kim bo’lsa nosog’ 

 

Kam qonlar no’sh etsin bargi shiramni, 

Darmonsizlik dardi ketadi yiroq. 

 

Foydali moddalar tarkibimda ko’p, 

Insonlarga nafim tegadi  mutloq.     

 

                                         

 

           Yalpiz 

Osimlikman ko’p yillk ,o’t “Osiyo yalpizman” 

“Suv yalpiz”u “Qalampir” dardga shifo yalpizman. 

 

Taomni hazm ettirib, ichak dardini tuzatib, 

Gijjalarni yushirgan dori davo yalpizman. 

 

Qon oqishni to`xtatibv, qayt qilishni qoldirga, 

Hoziq hakim qo`llagan xushbo`y giyox yalpizman. 

 

Yallig`lansa milk agar malham bo`lar qaynatmam, 

Yaxshi balgam ko`chirar ichsa a`lo, yalpizman. 

 

Ziravor  ̶  dorivorman, etgil, Rafiq, iste`mol, 

Xislatin bir-bir aytgan ko`p bebaxo yalpizman. 

 

 

MOYCHECHAK 

Rusch nomim “Romashka” o`zbekcha “moychechak” man, 

Ona yerda o`saman, husndan oy chechakman. 

 

Gulim chopib, maydalab taomlarga solishlar, 

Go`zalligi boshiga yetgan men moychechakman. 

 

Tarkibimda spirt bor, biroz “tanid” moddasi, 

Ko`p kimyoviy moddalar, moddaga boy chechakman. 

 

Og`riq olar damlamam, no`sh et, me`dang kuch olar, 

Ich, terlatib teringni qiluvchi soy chechakman. 

 

Bargim miyyaga quvvat, ovqat hazm qildirar, 

Gulim damlab ham ichar, misoli choy chechakman. 

 

Tanam agar chaynalsa, og`iz qurishi qochar, 

Suvim ko`z og`rig`iga xush hounahoy, chechakman. 

 

“Sog`liq- tuman boylikdir” shunday naql bor elda, 

Pafiq, sog`liq ulashar hotamitoy chechakman. 

 

 

DALACHOY 

O`simlikman, dalachoy, 

Moddalarga ancha boy 

 

Gullab iyun oyida, 

 

Mevam pishar iyul oy. 

 

 

 

 

Ko`p navim, bir-bir aytay: 

“Qizilpoycha”, “Sariq choy”. 

 

“Choy cho`p” degan naviman- 

 

Der ba`zilar “Zverobo`y”. 

Tarkibimda qand mavjud, 

Vitamin mo`l, hoynahoy. 

 

Bor oshlovchi moddalar, 

 

Yo`qmas qatron, efir moy. 

Damlamamdan surtilsa, 

Bitar bo`lsa, yara joy. 

 

Kuygan joy tez et olar, 

 

Surtib ko`r, ey qoshi yoy. 

Surtmay, damlamam ichsang, 

Peshoblaring etgum soy. 

 

Bilding, Rafiq, shifobaxsh, 

 

O`simlikman – Dalachoy. 

 

 

   

CHOY 

 

        (ko`k choy) 

Ichimliklararo a`lo ko`k choyman, 

Bosh og`riqqa shifo, davo ko`k choyman. 

 

Ko`k choy ichmay o`zbek chiqmas xumordan, 

Xur Vatanda qadri baland ko`k choyman. 

 

Xush ta`mimni bilar iste`mol etgan, 

Qahva – sulton, yurtda bir sho ko`k choyman. 

 

Kamtarona aytsam yashil bo`laman, 

Bargi xushbo`y atirnamo ko`k choyman. 

 

Tarkibimda foydali bor moddalar, 

“Fitonstid” boy bebaxo ko`k choyman. 

 

Keksa-yu yosh meni sevib no`sh aylar, 

Insonlarga kerak giyox ko`k choyman. 

 

Qori o`g`li spirtliklar no`sh etmas, 

Demak, unga, Rafiq, oshno kok` choyman. 

 

 

  QO`ZIQULOQ 

 

       (otquloq) 

Nomim shovul ham qo`ziquloq, 

Sho`rvaga sol , qaynat ichib boq. 

 

 

 

 

 Tabiatda mening turim ko`p, 

Mahalliy xalq deydi “otquloq”. 

 

Ko`p shifobaxsh hisoblanaman, 

O`sar yerim yon adir, o`tloq. 

 

Ko`p kasallik, hastaliklarga, 

Davo bargim, aytay, sol quloq 

 

Yallig`lansa bodomcha bezlar, 

G`arg`ara qil suvimdan shu chog`. 

 

Milk va tanglay yallig`lansa ham, 

Qil g`arg`ara, nafim zo`r mutloq. 

 

Qon bosiming pasaytirgani, 

Ildiz poyam davodir, o`rtoq. 

 

Shovuldirman hislatlarga boy, 

Aytsam, Rafiq bo`lmaydi adoq. 

 

 

  CHAKANDA 

 

    (chirqanoq) 

Oblebixa nomin olganman fanda, 

Turkiylar chirqanoq, deydi chakanda. 

 

Kichik bir butaman o`saman yayrab, 

Mustaqil hur yurtda, shu gul Vatanda. 

 

Aprel gullab kuzga borib pishaman, 

Mevalarim borki, qadrim osmonda. 

 

Mevam tarkibida karotin,yog` ko`p, 

Meda  hasta yesin qilmasdan kanda. 

 

Kuygan joyga surtsin moyim kuyganlar, 

Chandiq asorati qolmas badanda. 

 

Bargim qaynatmasi bodga  davodir, 

Vanna qilsas boddan holos u banda. 

 

Shu-chun chakanamas chakanda, deya 

Meni kuylar shoir, Rafiq xonanda. 

 

Tadbirni o’tkazishdan maqsad   o’quvchilarni tabiat asrashga o’rgatish, 

ekologiyani  sof xolatda  saqlashini taminlash.