Mantiqning baxs mavzui, ahamiyati; Mantiq va til


Download 290 Kb.
Sana20.10.2020
Hajmi290 Kb.
#134977
Bog'liq
Ibragimova Hilola

Mantiqning baxs mavzui, ahamiyati; Mantiq va til

  • Mantiq
  • (arabchada-fikr, so`z)
  • Baxs mavzui
  • Tafakkur
  • Tafakkur
  • Tafakkur muammolarini
  • Borliqning in`ikosi kabi
  • qarab,uning moddiy olam
  • bilan bog`liq ziddiyatli
  • Jarayonligi, uning
  • o`zgarib,rivojlanib
  • turishi haqida fikr
  • yuritadi
  • Tafakkur shakllanish
  • omillarini boshqa ruhiy
  • jarayonlar(sezgi,idrok,
  • tasavvur va boshqalar)
  • bilan tushuntirib
  • beradi
  • Falsafa
  • RUHIYATSHUNOSLIK

Mantiq boshqa fanlar singari, o`zgarib, rivojlanib turadigan fandir.

  • Mantiq boshqa fanlar singari, o`zgarib, rivojlanib turadigan fandir.
  • Hozirgi zamon
  • mantig`i
  • Dialektik mantiq
  • Tafakkurni jarayon kabi
  • tadqiq qiladi.Tafakkur
  • rivojini ilmiy falsafaning
  • asosiy qonunlari-materiya
  • va ongning bog`liqligi
  • miqdor va sifat
  • o`zgarishlarining
  • o`zaro munosabati
  • Rasmana mantiq
  • Umuman inson ongida
  • sodir bo`ladigan barqa-
  • Ror tafakkur yuritish
  • tajribasini umumlashti-
  • rib, shu asosiy,zaruriy
  • jihatlarni fan darajasida
  • eng muhim qonuniyatlar
  • kabi tadqiq qiladi,
  • tushuntiradi.
  • Kishilarning onggida olam voqea va hodisalari aks etishi bir
  • qadar umumlashgan bo`ladi. Masalan,”daraxt” tushunchasini
  • oladigan bo`lsak, u holda mevali va mevasi,tut va olma
  • daraxtlari ko`z o`ngimizda gavdalanadi .

Narsa holat va jarayonlar ongimizga faqat tashqi, aniq tomonlar ila akslansa, biz ularni xis-tuyg`ular- xissiyot orqali aks ettirgan bo`lamiz.

  • Narsa holat va jarayonlar ongimizga faqat tashqi, aniq tomonlar ila akslansa, biz ularni xis-tuyg`ular- xissiyot orqali aks ettirgan bo`lamiz.
  • Agar barcha bir turdagi narsalar, jarayonlar onggimizda o`zining muayyan zaruriy tomonlari ila akslansa, unda biz olamni mavhum tafakkur qolaversa, umuman tafakkur orqali anglagan bo`lamiz.
  • Bilish
  • Xissiy
  • Aqliy
  • sezgi
  • tasavvur
  • idrok
  • tushuncha
  • hukm
  • Xulosa
  • chiqarish
  • Olam nar-salarining
  • alohida, yakka
  • tomonlari
  • bilan aks
  • ettiriladi.
  • Olma du-maloq,qizil
  • Eshitgan,
  • ko`rgan
  • narsalarni
  • idrok etish.
  • Daraxtning
  • qanday
  • Bargliligi,
  • mevalimi
  • yoki yo`q?
  • Ko`z
  • oldiga
  • Keltirish.
  • Qor deganga
  • qish va oppoq muzdek
  • qor ko`z oldimizga
  • keladi.
  • Voqeylikdagi
  • Narsalarning
  • eng umumiy,
  • xususiy
  • Tomonlarini
  • bildiradigan
  • tafakkur shakli.
  • Universitet
  • Predmetga
  • Ma`lum bir
  • Xossaning xos
  • yoki xos
  • emasligini
  • ifodalovchi
  • tafakkur
  • shakli.
  • Bir va undan
  • ortiq chin
  • mulohazalardan
  • ma`lum qoidalar
  • yordamida yangi
  • bilimlarni
  • keltirib chiqa-rishdan iborat
  • tafakkur shakli.
  • Xissiy bilishning miqiyosi kengayib va chuqurlashib, kishining aqliy bilishga-mantiqiy shakl va qonunlardan foydalanishga,o`z amaliy faoliyat muammolarining turli tomonlarini alohida va bir butunlikda qamrab lishga undaydi.
  • Mantiqiy shakl –fikrlar tuzilishi va ularning yashash shaklidir. Mantiqiy shakllar tushuncha,hukm va xulosalash orqali namoyon bo`ladi.

Mantiq va Til

  • Til-insonning paydo bo`lishi bilan birga ijtiomoiy mehnat faoliyati natijasida paydo bo`ldi. Ibtidoiy odamlar jamoa bo`lib yashaganlarida bir-birlari ilan muloqot yuritishga, o`zaro fikr almashishga ehtiyoj sezganlar.
  • Tilning vujudga kelishi bilan bog`liq ravishda insonning mavhum shakllar- tafakkur orqali dunyoni bilishda muhim o`zgarishlar sodir bo`la boshladi.Oddiy-oddiy tovushlar so`zlarga aylanib,insonni o`rab turgan tashqi olam narsalarining zaruriy, mohiyatli tomonlari mavhumlasha bordi.
  • Til tufayli inson tashqi olam ko`rinishining chuqur bog`lanishlarini oydinlashtirdi va natijada, eng oddiy mavhumiy shakllar-tushunchalar vujudga keldi.
  • Til bo`lmaganda axborot olish, uzatish, saqlash,shuningdek,ajdodlardan avlodlarga yetib kelgan ma`naviy merosning bizgacha yetib kelishi amri mahol edi.
  • TIL
  • Mavjudlik mezoniga ko`ra
  • Tabiiy
  • Sun`iy
  • Muayyan xalq millatning tili
  • Ilm-fan tili, turli belgilar
  • bilan ifodalanadi

Belgi

  • Belgi- biror yakka yoki muayyan ko`plikdagi buyumlarning vakili kabi qaraladigan narsa yoki ramziy ifodadir.Mazku buyum yoki ramziy ifodalar axborotni qabul qilish,to`plash va boshqa shaxslarga uzatishda foydalaniladi.
  • Belgi
  • Mavjud muloqot tillari, ya`ni
  • Biror bir narsalarni ixtiro
  • etishga ,
  • bilishga mo`ljallangan tillar
  • Nusxali ko`chirmlar: oyoq-qo`l
  • izlari
  • Xabar xususiyati belgilari:
  • Qaldirg`ochining kelishi
  • bahordan darak
  • Ramziy belgilar: Milliy gerbimiz
  • Tildan tashqari
  • Tilga taalluqli
  • Belgilarning o`zaro bog`lanish qonuniyatlarini semiotika fani o`rganadi.
  • Mavjud muloqot tillari, ya`ni
  • Biror bir narsalarni ixtiro
  • etishga ,
  • bilishga mo`ljallangan tillar
  • Tilga taalluqli
  • Mavjud muloqot tillari, ya`ni
  • Biror bir narsalarni ixtiro
  • etishga ,
  • bilishga mo`ljallangan tillar
  • Tilga taalluqli
  • Nusxali ko`chirmlar: oyoq-qo`l
  • izlari
  • Xabar xususiyati belgilari:
  • Qaldirg`ochining kelishi
  • bahordan darak
  • Ramziy belgilar: Milliy gerbimiz
  • Tildan tashqari

Semiotika

  • Semiotika-tillarning kelib chiqishi,dunyo xalqlari tillarining grammatikasi, gap va so`z qurilish qonuniyatlari haqida baxs yuritmaydi.Balki, barcha tillar uchun umumiy bo`lgan moddiy zaminni belgilar vositasida o`rganadi.
  • Mazkur zamin tillarning muayyan belgilaridan iborat bo`lib,ularning o`zaro bog`lanishlarida namoyon bo`ladigan,,aynan ana shu, munosabatlar doirasida amalga oshadigan qonuniyatlardan iboratdir.
  • Bu o`rinda tillarning an`analari-so`z boyligi, milliy o`ziga xosligi mo`nelik qilmaydiganumumiy xususiyatlari o`rganilib, ularning barcha tillar uchun mushtarak ekanligi qayd etiladi.

Semiotika e`tiborga oladigan omillar:

  • Moddiy jihatlarning, buyumlarning ongdan tashqariligi;
  • Olam hodisalarining g`oyaviy in`ikos etish;
  • G`oyaviylik va moddiylikning bir-biriga bog`liqligi;
  • G`oyaviy hodisalarning ham bir-biri bilan bog`liqligi.
  • Semiotikaning mazkur muammolarini nisbatan mustaqil uchta
  • fan tadqiq qiladi.
  • (Yunoncha “sintaksis”-qurilma,
  • tarkib)shakllangan tilning
  • tuzilishini, belgilarning
  • uzatilish va saqlanish
  • qonuniyatlarini tekshiradi.
  • U mazkur muammolarni
  • tushuntiriladigan
  • hisoblashning sof shakliy
  • qismi kabi ham qaraydi.
  • Zotan, har bir hisoblanadigan
  • shakliy
  • tizimda muayyan harfiy
  • ko`plik(alifbo) bo`ladi.
  • Bu alfavit mantiqiy sintaksisning
  • o`rganish sohasiga kiradi.
  • Bunda narsani ifodalaydigan
  • hisoblashning xulosalari kelib
  • chiqishi va uning o`zgarishi
  • kabi muammolar ham tadqiq etiladi.
  • (yunoncha semantikos-
  • ifodalaygigan) tilning ikki
  • o`zaro bog`langan muhim
  • jihatlarini-til mazmuni va
  • til ma`nosini tahlil qilishdek
  • amaliyot uchun o`ta zarur
  • belgilar munosabati
  • muammolarini o`rganadi.
  • Shu bois,mantiqiy
  • semantika so`zlar va
  • ulargamuvofiq keladigan
  • tushunchalarning
  • qonuniy bog`lanishlarini
  • izohlab beradi.
  • (yunoncha “praktikus”-
  • ish ,harakat belgilardagi
  • munosabatdorlik bilan
  • mana shu belgilardan
  • foydalanuvchi inson
  • mashina va belgilar
  • tizimi orasidagi
  • bog`lanishlarni
  • tushuntiradi.Shunday
  • qilib ,semiotika har bir
  • tilga oid belgi-buyumlarni
  • yoki ulardagi biror bir
  • zaruriy jihatni ifodalab,
  • Insonga moddiy olam
  • Haqidagi aniq bilimlarning
  • muayyan tizimini
  • keltirib chiqarishga
  • yordam beradi.
  • Mantiqiy sintaksis
  • Mantiqiy semantika
  • Mantiqiy progmatika

Ism-aniq,xissiy yaqqol buyumlarni yoki buyumlar guruhini, ko`pligini ifodalaydigan so`z yoki so`zlar birikmasidir. Ismda in`ikos etgan so`z yoki so`zlar birikmasi tabiiy va sun`iy shakllanga tilga taaluqli bo`lishi mumkin.So`z yoki so`zlar birikmasi belgilarda ifodalanadi.

  • Ism-aniq,xissiy yaqqol buyumlarni yoki buyumlar guruhini, ko`pligini ifodalaydigan so`z yoki so`zlar birikmasidir. Ismda in`ikos etgan so`z yoki so`zlar birikmasi tabiiy va sun`iy shakllanga tilga taaluqli bo`lishi mumkin.So`z yoki so`zlar birikmasi belgilarda ifodalanadi.
  • Ism
  • ifodalangan belgilar miqdoriga ko`ra
  • Oddiy
  • Murakkab
  • Bir belgi bilan
  • Berilgan bir buyumning
  • yoki buyumlar ko`pligining
  • ifodasidir. Masalan,
  • “tinglovchi”
  • Bir necha so`zlar orqali
  • bir yoki bir necha
  • buyumni ifodalaydi.Masalan,
  • “201-guruh tinglovchisi
  • Ibragimova “
  • Oddiy
  • Ism
  • Oddiy
  • Ism
  • Oddiy
  • Murakkab
  • Ism
  • Oddiy
  • Murakkab
  • Ism
  • Oddiy
  • ifodalangan belgilar miqdoriga ko`ra
  • Murakkab
  • Ism
  • Oddiy
  • Bir necha so`zlar orqali
  • bir yoki bir necha
  • buyumni ifodalaydi.Masalan,
  • “201-guruh tinglovchisi
  • Ibragimova “
  • ifodalangan belgilar miqdoriga ko`ra
  • Murakkab
  • Ism
  • Oddiy
  • Bir belgi bilan
  • Berilgan bir buyumning
  • yoki buyumlar ko`pligining
  • ifodasidir. Masalan,
  • “tinglovchi”
  • Bir necha so`zlar orqali
  • bir yoki bir necha
  • buyumni ifodalaydi.Masalan,
  • “201-guruh tinglovchisi
  • Ibragimova “
  • ifodalangan belgilar miqdoriga ko`ra
  • Murakkab
  • Ism
  • Oddiy
  • ISM
  • Ismda ifodalangan buyumlar miqdoriga ko`ra
  • O`ZLIK
  • alohida buyumlar
  • nomini ifodalaydi.
  • “Quyosh” “Orol
  • dengizi”
  • UMUMIY
  • Ikki va undan
  • ortiq buyumlarni
  • ifodalaydi.
  • Har bir ismda ma`no va mazmun mavjud.
  • Ismning mazmuni-unda ifodalangan buyumlar yoki buyumlar guruhi.
  • Ismning ma`nosi-ismda gavdalangan buyumlar yoki buyumlar guruhining
  • ifodalanish usulidir.

Tilning semantik kategoriyalari

  • Tilning semantik kategoriyalari-bu narsalar va ular orasidagi munosabatlar to`g`risidagi fikrni ifodalaydigan belgili axborot tizimlaridir.Bu tizimlar vositasida inson muayyan narsalar va ular orasidagi munosabatlarni, belgilarni chuqurroq ifoda etadi,anglab oladi va boshqalarga yetkazadi.
  • Tilning semantik kategoriyalari grammatik qurilmalar- gaplar va ularni o`zaro bog`laydigan ifodalar: Deskriptiv(bayoniy) va Mantiqiy atamalar
  • Gaplar ifoda
  • maqsadiga ko`ra
  • Darak – tugal fikr
  • So`roq
  • Buyruq
  • Tugallanmagan, to`ldiruvga muhtoj

Tabiiy (so`zlashuv tili)

  • Mantiqiy atama
  • Deskriptiv atama
  • Buyumlarning
  • ismlari
  • Predikatorlar
  • Funksional belgilar
  • Buyumlarningismlari
  • so`z va so`z birimalari
  • bo`lib ,ular buyumlarning
  • o`zini yoki guruhini ifoda-
  • laydi.Har bir buyum yoki
  • Buyumlar ko`pligi bir yoki
  • bir necha ism bilan
  • ifodalanishi mumkin.M-n,
  • “Ahmad Yassaviy”
  • Mavjud belgilarning,
  • munosabatlarning ifodasidir.Tabiiy til qoidalariga ko`ra kesim hisoblanadi.
  • Bir o`rinli
  • O`zaro o`zgaruvchan
  • munosabatdagi buyumlar
  • o`rtasidagi vazifalarning
  • ifodasidir.mazkur belgilar.”+”,”-”,”x,y”
  • Ko`p o`rinli
  • Narsalar yoxud
  • ularning belgilari
  • o`rtasidagi munosa-
  • batni ifodalaydi.
  • Yaxshiroq,
  • Ali-muhammadning
  • kuyovi
  • Belgi yoki xususiyatini
  • ifodalaydi. Shirin,
  • nordon

Mantiqiy atamalar

  • Mantiqiy atamalar mantiqda fikrlar orasidagi muyyan munosabatlarni ifodalaydigan ismlardir.Keng ma`noda esa mantiqiy atamalar ism va iboralarning, belgi va ishoralarning ifodasidir.
  • Mantiqiy atamalarga har bir jonli tilda mavjud bo`ladigan grammatik qurilmalarning ramziy mantiqdagi doimiyliklari, maxsus qisqartmali ifodalar bo`lib,ular mantiqiy o`zgarmas doimiylar deyiladi.
  • Va , yoki, mabodo, agar

Download 290 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling