Matematika fakulteti tmi yo’nalishi 3-bosqich talabasi Abdullayev Ilxomjonning 3-topshiriq savollariga bergan javobi

Matematika fakulteti TMI yo’nalishi 3-bosqich talabasi Abdullayev Ilxomjonning 3-topshiriq savollariga bergan javobi

1.Hozirgi o‘zbek xalqining ajdodlari bundan bir necha ming yillar oldin yashagan bo‘lib, ular yuksak va o‘ziga xos madaniyatni vujudga keltirishda juda katta va mashaqqatli yo‘lni bosib o‘tgan. Dastlabki tosh qurollaridan tirikchilik uchun foydalanishda ancha takomillashgan mexnat qurollari yasashgacha, undan urug‘chilik, qabilachilik davrlariga kelib, xo‘jalik va madaniy taraqqiyotda erishilgan yutuqlargacha bo‘lgan tariximiz ota-bobolarimizning boy qadimiy madaniyatga ega bo‘lganligidan dalolat beradi. eng qadimgi madaniy boyliklarimizni o‘rganishda uch asosiy manbaga tayanganligini ko‘ramiz:

1. Xalq og‘zaki ijodi materiallari.

2. Buyuk adiblar, allomalarning ijodiy merosi.

3. Arxelogik qazilmalar natijasida topilgan ashyolar.

Ma'lumki, o‘tmishda kishilar mexnat faoliyati jarayonida o‘z extiyojlarini qondirgan va bu jarayon yosh avlodga mexnat ko‘nikma va malakalarini xosil qilishga yordam bergan.

Tarixchilar va tarixchi-pedagoglarning ko‘rsatishicha, kishilarning mexnat faoliyati yosh jixatidan uch guruxga bo‘lingan:

1) bolalar va o‘smirlar;

2) hayot va mexnatda to‘la ishtirok etuvchilar;

3) keksalar.

Ibtidoiy jamiyat davrida bola o‘zi uddalay oladigan faoliyatga bevosita qo‘shilib, u xayot kechirish va mexnat qilishga o‘rgangan. o‘g‘il bolalar erkaklar bilan bajariladigan ov qilish, qurol yasash kabi ishlarni bajarsa, qizlar ayollar mexnati bilan tanishar edi. Bola ma'lum tayyorgarlikdan so‘ng sinovlardan o‘tib, keyin amaliy faoliyatda ishtirok eta boshlaydi. Urug‘chilik jamoasi bosqichida bolalar mexnati, kasb-hunarga intilish faollashib bordi. Tajribali kishilar bolalarni tarbiyalash bilan birga ularni yozishga ham o‘rgata boshlaydilar. Asta-sekin tarbiya tizimiga xarbiy vatanparvarlik tarbiyasining boshlang‘ich turlari kirib kela boshlaydi. Jamiyat taraqqiyoti bilan birga bolalarga dalalarni o‘lchash, suv toshqinlarining oldini olish, odamlarni davolash usullariga oid bilimlar berish ishlari avj oldi. Natijada maktablarga va yozuvga extiyoj sezila boshlaydi.

2. «Avesto»da insonning barkamol bo‘lib yetishishida uning so‘zi, fikri, ishi, birligiga katta e'tibor berilgan. Bu axloqiy uchlik eng qadimgi davrlardan boshlab undan keyin yaratilgan barcha ma'rifiy asarlarga asos bo‘lgan desak xato qilmagan bo‘lamiz.

Ma'lumotlarga ko‘ra «Avesto» eramizdan avvalgi VII asrning oxiri va VI asrning boshlarida yaratilgan bo‘lib, u uzoq davrlar maxsuli sanaladi. Hamda davrlar o‘tishi bilan u qayta-qayta ishlanadi. Barcha manbalarda to‘liq kitob xolida shakllanishini eramizdan avvalgi birinchi asrga to‘g‘ri keladi.

3.Buni biz xalifa Xorun ar-Rashid davrida (786-833), so‘ng uning o‘g‘li al-Ma'mun davrida Bag‘dodda «Baytul xikma» («Donishmandlik uyi»), hozirgi davrda Akademiya ma'nosida. tashkil etilganidan ham bilsak bo‘ladi. Mazkur Akademiya 813-833 yillarda yanada rivojlanagan. Akademiya koshida rasadxona ham bo‘lgan, yangi kutubxona kurilgan. Bag‘doddagi mazkur ilm markazi, o‘z navbatida Sharq va G‘arbda ilm-fanning tarakkiy etishiga, ma'naviy xayotning rivoyaslanishiga ta'sir etgan, bu xakida mazkur «Baytul xikma» ning ilmiy ishlarga rahbarlik qilgan Al-Xorazmiy xalifa al-Ma'munning ilm-fan ravnaqiga qay darajada xomiylik qilganini «Al-jabr va al-muqobala xisobi xaqida» asarida shunday ta'riflagan: «Ollox Imom al-Ma'munga. Unga meros bo‘lib qolgan xalifalik lavozimini in'om qilib, muruvvat etganligi, bu lavozim libosini kiydirib, uni bezaganligi va shu bilan birga unda fanlarga muxabbat va olimlarni o‘ziga yaqin tutishga intilish (xissiyotini) o‘ygotganligi menga jasorat ato qildi, (chunki u) ularning ustiga o‘z xomiylik qanotini yozib, ularga noaniq bo‘lgan narsalarni yoritishga va ular uchun mushkul bo‘lgan narsalarni osonlashtirishga yordamlashadi».

4. Inson tabiatini taxlil etarkan, shu jumladan uni turli tomonlarini biolo-gik, psixoko-fizologik, psixologik va ijtimoiy-siyosiy jixatlarini qarab chiqadi. Farobiyning fikricha ahloqiy tarbiyaning vazifasi ham har bir shaxsda foydali. Go‘zal xatti-harakatlarni shakllantirishdan iboratdir. Farobiy o‘zining asarlarida ijobiy va salbiy xatti-harakatlarga tavsif beradi. Kishining ahloqiy xatti-harakati va xarakterini musulmon ruxoniylari tug‘ma xususiyat deb talkin qildilar, ya'ni kishining yaxshi yoki yomon, aqlli yoki nuksonli, mu-kammal yoki norosoligi xudodan deb bildilar. Farobiy o‘qdirdiki, «aqlning tug‘maligi» aslo inson hayotida qanday bo‘lsa, xuddi shundayligicha tug‘iladi, degan ma'noni bildirmaydi. Inson – aqli muxluk, deyilganda, buning ma'nosi u aqlli bo‘lishiga layoqatlidir, lekin inson xuddi shuningdek yomon va yaramas xatti-harakatlariga ham qodirdir.

5. Farobiy hikmatlaridan: «Munosib inson» bo‘liy uchun odam va ikki imkoniyat: ta'lim va tarbiya olish imkoniyati bor. Ta'lim olish orqali nazariy kamolatga erishi-ladi; tarbiya esa «bu – kishilar bilan muloqotda etik kadr-qimmani va amaliy faoli-yatni yaratishga olib boradigan yo‘ldir». Ta'lim tarbiyani ustoz beradi. Kishining xa-rakteriga qarab tarbiya «qattiq» va «yumshok» usullar bilan amalga oshiriladi. Tarbiya-ning asosiy vazifasi shogirdlarni (ya'ni xalqni baxtga erishish yo‘llarini izlashga tayyorlashdan iboratdir). Bordiyu tarbiyalanuvchilar fan va hunar o‘rganishga moyillik bildirsalar, ularga nisbatan «yumshoq» usul qo‘llaniladi, aksincha, mobodo ular o‘zboshimcha va itoatsiz bo‘lsalar, ularga nisbatan qo‘llanishi mumkin. Ayni chokda Fa-robiy shu narsadan qattiq ogoxlantiradiki, tarbiyaning ana shu sistemasini sui-ste'mol qilish ko‘ngilsiz oqibatlarga olib kelish mumkin.

6. «Odam-deydi Beruniy – tabiatni jixatidan bir-biriga zid a'zolar qushilmasidan tarkib topgan murakkab tanaga ega...» va shu boisdan «uning holati o‘z xarakteriga ko‘ra xilma-xil va turli-tuman bo‘ladi». Beruyning da'vosiga, hamma odamlar o‘z qiyofasi jixatidan bir-biriga o‘xshaydi, ammo ayni chokda ular bir-biridan fark qilib turadi. (Bs tafovut) Beruyniy o‘z asarlarida og‘ir nuksonlar-ziknalik, yolg‘onchilik, munofik-lik, xushomadlikni, ayniqsa kishilarning o‘z bilimlariga, qobiliyatlariga va ahloqiy xislatlariga muvofiq bo‘lmagan yuksak mavqeni egallashga intilishlarini qattiq qoralaydi.

7. Inb Sino «Ahloq haqidagi risolasida inson to‘g‘risida gapirib, odamdagi yaxshi va yomon xulqning hammasi ijtimoiy sharoit, tarbiya va adolat natijasida vujudga ke-lishni ta'kidlaydi. Yaxshi ahloqli kishida insonning eng yaxshi fazilatlari mujas-samlashganini aytadi. Shunday fazilatlar jumlasiga insonparvarlik, haqiqiy dust-lik, sadokatlik, kelajakka ishonch bilan qarash, mehnatsevarlik, mustahkam iroda, tadbirkorlik va shu kabilarni ko‘rsatib, u kishilarni shunday fazilat egasi bo‘lishiga chaqiradi. U kishilardagi qurqoqlik, ikki yuzlamachilik, aldamchilik, munofiklik, dan-gasalik va ochkuzlik kabi salbiy kislotlarni koralatdi va odamlarni bunday illatdan qochishga undaydi».

8. Ibn Sino shu tarika insonda sodir bo‘ladigan bu xislatlarning hammasini ka-tegoriyalarga bo‘lib chiqadi. «Xissiy fazilatdan biri qanoatdir, - deydi Ibn Sino, - agar inson ochkuzlikdan o‘zini tiysa, ovqatlanishda muttadillikka rioya qiladi. ¤zidagi xironi yengadi; Ibn Sino fikricha, ularning ¥ammasini yengishi va o‘z imkoniyatlarini ongli sarflashi kerak. Mu'tadilikka kelsak, deydi u, uni tana uchun zaruriy ozuka va xulq normalariga to‘g‘ri kelmaydigan ishlarini qilmaslik deb tushunish kerak. Saxitlik esa, deydi u, yor-damga muxtoj bo‘lgan kishilarga kumaklashuvi insoniy quvvatdir. Ibn Sino inson fazilatlaridan qo‘yidagilarni ko‘rsatadi, chunonchi: Jasurlik – biror ishni bajarish jarayonida.

Chidamlilik

Aqllilik

Ziyraklik

Test

1.A 2.A 3.A 4.V 5.V 6.V

7.A 8.A 9.A 10.A 11.B 12.B 13.B 14.B 15.B 16.B 17.B 18.A 19.A 20.A