Materiallar tovarlarni boshqarishga yo'naltirilgan: moddiy oqimlar; axborot

Uyga vazifa logistika 7 iyun
2.O’zbekiston Respublikasida logistika yo’nalishlari turlari.
Logistika turlari
Logistika asosiy tushunchalari oqimdir: moddiy va axborot. Ular turli yo'llar bilan tasniflanishi mumkin:

• 
  materiallar - tovarlarni boshqarishga yo'naltirilgan: moddiy oqimlar;
  
• 
  axborot - axborot oqimini nazorat qiladi, aloqa tarmoqlarini qurishga qaratilgan;
  
• 
  moliyaviy -pul boshqarish kompaniyasi;
  
• 
  xodimlar - inson oqimlarining harakatlanishi, xodimlarni qabul qilish va ishdan bo'shatish, mehnat qonunlariga rioya etilishini nazorat qilish.
  

Bundan tashqari, tadbirkorlik sohasida tasniflash mumkin. Funktsional xususiyatga ko'ra, ushbu fanning bir necha asosiy turlari mavjud:

• 
  transport (tovarlarni tashish turini tanlash, harakat yo'nalishini aniqlash);
  
• 
  yuk (katta hajmdagi mahsulotlarning harakatlanishi);
  
• 
  marketing (tovarlarni taqsimlash, tarqatish kanallarini rivojlantirish);
  
• 
  ta'minot (etkazib beruvchilarni izlash va baholash);
  
• 
  ma'lumotlar (sheriklar bilan ma'lumot almashish, xodimlar o'rtasida korxonada axborot uzatishni optimallashtirish);
  
• 
  ombor (ombor operatsiyalarini amalga oshirishni tashkil etish, masalan, yuklash, tushirish kabi);
  
• 
  bojxona (import-eksport tovar oqimlarining harakatlari).
  

Transport logistikasi
Taqdimotni tashkil etish bilan shug'ullanadigan fanning bo'limi transport deb ataladi. Transport logistikasi asoslari oltita asosiy qoidada ko'rsatilishi mumkin:

• 
  tashish uchun optimal transport rejimini tanlash;
  
• 
  transport usulini tanlash;
  
• 
  tashuvchini tanlash, boshqa logistika hamkorlari bilan shartnomalar tuzish;
  
• 
  etkazib berish yo'nalishlarini qurish;
  
• 
  transport va saqlash jarayonlarini birlashtirish;
  
• 
  tovar ayirboshlash jarayonining parametrlarini optimallashtirish (xarajatlarni kamaytirish, transport tezligini oshirish).
  

Yuk logistikasi
Transportning bir qismi yuk logistikasi; qayiq tarkibiy qismining imkoniyatlaridan maksimal darajada foydalanish; omborlarsiz muntazam yetkazib berishni tashkil etish, bu erda logistikaning asosiy maqsadi namoyon bo'ladi. Bu erda asosiy tushunchaning yuk bo'linmasi, ya'ni mahsulotning muayyan miqdori bo'linmas bir tovar sifatida qaraladi. Yuklarni tushirish, tushirish, ko'chirish, ular yuk birliklari bilan shug'ullanishadi.
ad
Xarid qilish logistikasi
Logistika ta'minotining mohiyati xom ashyoning harakatlanish jarayonini ta'minlashdan iborat. Kompaniyani moddiy resurslar bilan ta'minlash jarayonida moddiy oqimlarni malakali boshqarish kerak: tushunish uchun, kimni, qanday sharoitda, qancha sotib olish kerak. Xaridlar jarayonida quyidagi vazifalar hal etilishi kerak:

• 
  resurslarga bo'lgan ehtiyojni aniqlash, bunday ehtiyojni hisoblash, ommaviylashtirish, etkazib berish ko'rsatkichlarini aniqlash;
  
• 
  xaridlar bozorini o'rganish va optimal etkazib beruvchini tanlash;
  
• 
  muzokaralar va xaridlar;
  
• 
  etkazib berishni boshqarish.
  

Axborot-logistikasi
Logistika tushunchasi ishlab chiqarish jarayonlarini optimallashtirish yo'li bilan korxonaning iqtisodiy faoliyatini ratsionalizatsiya qilishdan iborat, biroq har qanday kompaniyaning ishi kadrlar resurslarini va axborotni vakolatli boshqarishni amalga oshirish mumkin emas. Logistik - bu mahsulotni etkazib berish va tarqatish bilan shug'ullanadigan shaxs emas, balki vakolatli menejer. Uning vazifalari tovar ayirboshlash tizimida, logistika jarayoniga qatnashgan va korxona xodimlariga tarqatilgan xabarlarni o'z vaqtida etkazib berishni o'z ichiga oladi.
Ombor logistika
Ombor logistikasi - omborlarni boshqarish, saqlash uchun materiallarni qabul qilish tartibi, bevosita bunday saqlash va keyinchalik sotish uchun tovarlarni etkazib berish. Ushbu sub-sektorning vazifalari qatorida: omborxona iqtisodiyotining vakolatli tashkiloti, saqlash uchun saqlanadigan tovarlarni joylashtirish. Omborda ishlash jarayoni uch bosqichga bo'linadi:

• 
  tovarlarning zaxiralarini ta'minlash, bunday zaxiralarni hisobga olish va ularni nazorat qilish;
  
• 
  yuklarni qayta ishlash va to'plash, zarur hujjatlarni rasmiylashtirish, ichki omborxonani tashish, tovarlarni saqlash;
  
• 
  buyurtma yig'ish, tovarni iste'molchilarga yetkazib berish, buyurtmachilarning buyurtmalarini to'g'ri to'ldirish, mijozlarga xizmat ko'rsatish va omborni nazorat qilish.
  

Bojxona rasmiylashtiruvi

Chet eldan va chet eldan keladigan tovar oqimining logistik boshqaruvi bojxona deb ataladi. Bojxonachilar mutaxassislari quyidagi vazifalarni hal qilishadi:

• 
  yuklarni baholash;
  
• 
  bojxona deklaratsiyasini ro'yxatdan o'tkazish;
  
• 
  yuklarning muvofiqligini tekshirish, yuzaga kelishi mumkin bo'lgan muammolarni hal qilish;
  
• 
  tovarlarni tashish;
  
• 
  agar zarur bo'lsa, keyingi sertifikatlash;
  
• 
  qonun hujjatlariga rioya etilishini nazorat qilish;
  
• 
  bojxona rasmiylashtirilgandan so'ng tovarlar bilan birga ishlash.
  

3.Mezologistika
Mezologistika - bu bir sohadagi bir nechta firmalarni bitta tizimga birlashtirgan logistika sohasi.
Korxonalarning logistikasi (mezologiyasi) uning tuzilishiga mos keladi va ikkita koordinata bo'yicha qurilgan: vertikal va gorizontal. Vertikal ravishda xususiy texnologik maydonlar qatorga qo'yilgan, gorizontal ravishda - faoliyatni diversifikatsiya qilish (ya'ni, gorizontal koordinata vertikal bo'lganlar to'plamini o'z ichiga oladi).
Korxonalarning logistikasi asosan axborot xarakteriga ega. Logistika tizimining darajasi qanchalik yuqori bo'lsa, axborot oqimi shunchalik ko'p va material kamroq bo'ladi. Shunday qilib, korporatsiyaning logistika tizimi - bu har bir daraja faqat kerakli ma'lumotlar bilan ishlaydigan tarzda qurilgan boshqaruv (boshqaruv)ning izchil tizimi.
Mezoiqtisodiyotning ikki tomonlama xususiyatini hisobga olgan holda mezologika faoliyatining aniqligi ayniqsa muhimdir. Yakuniy tovarlar bozorida korporatsiyalar iqtisodiyoti raqobatbardosh, bozorga asoslangan. Korporatsiyada iqtisodiyot sof rejali, o‘zini-o‘zi qoplaydi va narxlar hisob-kitob (transfer narxlari) yo‘li bilan belgilanadi. Korporatsiyalarning muvaffaqiyatli faoliyati bozor va rejalashtirish tizimlari bilan bir-birini muvaffaqiyatli to'ldirishning maqsadga muvofiqligini ko'rsatadi.
Global kompyuter tarmoqlari mezologik vosita sifatida xizmat qiladi. Tashqi (logistika tizimiga nisbatan) axborot oqimlariga butunjahon tarmog‘i – Internet, ichki – internet tarmog‘i (Internetga o‘xshash tarmoq) xizmat ko‘rsatadi, u o‘zining tuzilishi va funksiyalari bo‘yicha Internetga to‘liq mos keladi. ko'pincha korporativ tarmoq deb ataladi.
4. Moliyaviy oqim – logistika tizimida muomalada bo’lgan, shuningdеk, bеlgilangan moddiy oqimning samarali harakatini ta’minlash uchun zarur bo’lgan logistika tizimi va tashki muhit o’rtasida moliyaviy rеsurslar yo’naltirilgan harakati.
Logistikada "mezologistika" deb nomlangan so'z moliyaviy oqimni ifodalaydi. Bu oqim, moliyaviy operatsiyalarni o'rganishga va optimallashtirishga oid bo'lib, maxsus bozorlar va tariflar analizini o'tkazish, xarajatlar va daromadlarni taqsimlash, omborlarni boshqarish va boshqa moliyaviy jarayonlarni tahlil qilishni o'z ichiga oladi. Mezologistika, logistikada moliyaviy natijalarni yaxshilash uchun zarur bo'lgan ma'lumotlarni to'plash, tahlil qilish va ulardan foydalanishni o'z ichiga oladi.
5. Moddiy oqim. Moddiy oqim tushunchasi logistikada muhim o‘rin tutadi. Moddiy oqimlar tashish, omborga joylashtirish va xomashyo, yarimtayyor mahsulotlar hamda tayyor mahsulotlar bilan boshqa moddiy amallarni bajarish natijasida yuzaga keladi.
Moddiy oqim - bu vaqt oralig‘iga keltirilgan va har xil logistik amaliarni joriy etish jarayonida ко'rib chiqilayotgan tovar — moddiy boyliklarning yig'indisi. Ishlab chiqarishning aniq manbayidan to iste’molgacha bo'lgan oraliqda joylashgan bir turdagi resurslar yig'indisi oddiy moddiy oqimni yuzaga keltiradi. Korxonada shakllanadigan bir nechta oddiy oqimlar korxonaning me’yoriy faoliyatini ta’minlab bemvchi integrallashgan moddiy oqimni tashkil etadi.
Moddiy oqimlarning tashqi va ichki, kiruvchi va chiquvchi turlari ajratiladi. Tashqi moddiy oqim — bu berilgan logistik tizimga nisbatan tashqi muhitda o‘tadigan oqimdir. Ichki moddiy oqim — bu berilgan logistik tizimga nisbatan ichki muhitda o‘tadigan oqimdir. Kiruvchi moddiy oqim — bu berilgan logistik tizimga kirayotgan tashqi oqimdir. Chiquvchi moddiy oqim — bu berilgan logistik tizimdan tashqi muhitga chiqayotgan moddiy oqimdir. Moddiy oqimlarni boshqarish materiallar harakatining yo‘nalish parametrlarini aniqlashni ko‘zda tutadi, ular qatoriga quyidagilar kiradi: — moddiy resurslarning nomlanishi; — moddiy resurslarning miqdori; — boshlang‘ich nuqta (ta’minotchini tanlash); — oxirigi nuqta (iste’molchini tanlash); 10 — vaqt (bu yu rtm a bajarilish muddati).
6.Logistik tizimga misol.
Logistik tizim. Logistik tizim u yoki bu logistik funksiyalami amalga oshiruvchi, teskari aloqaga ega bo'lgan oddiy tizimdan iborat. U, asosan, bir nechta tizim ostilardan tashkil topadi va tashqi muhit bilan rivojlangan aloqalarga ega boiadi. Logistik tizimlar mikro, mezo va makrologistik tizimlarga boMinadi. Makrologistik tizim — bu mamlakatning har xil mintaqalarida yoki har xil mamlakatlarda joylashgan sanoat korxonalari va tashkilotlarini, turli xil sohalarda ish yurituvchi vositachi, savdo va transport tashkilotlarini qamrab oluvchi moddiy oqimlarni boshqarish tizimidir. Makrologistik tizim mintaqa, mamlakat yoki mamlakatlar guruhi iqtisodiyotining infrastrukturasini tashkil etadi. Makrologistika darajasida logistik tizimlarning uchta turi ajratiladi: 13 — to'g'ri aloqali — moddiy oqimni iste’molchigacha yetkazib berish to‘g‘ri xo‘jalik aloqalari asosida amalga oshiriladi; — eshelonlashtirilgan — bunday tizimlarda moddiy oqim ishlab chiqaruvchidan iste’molchiga yetib borgunicha karnida bitta vositachi korxonadan o'tadi. — egiluvchan — bunday hollarda moddiy oqimni iste’molchigacha yetkazib berish ham to‘g‘ri aloqalar, ham vositachi korxonalar orqaii amalga oshiriladi. Masalan, ehtiyot qismlari bilan ta’minlash: kam talab etiladigan qismlar to‘g‘ridan-to‘g‘ri markaziy omborxonadan qabul qiluvchiga borib tushuriladi, standart qismlar esa vositachi korxonalar omboridan tushuriladi. Mezologistika — tarmoqning bir necha korxonasini bir tizimga integratsiya qilish sohasi. Mikrologistik tizimlar makrologistik tizimlarning strukturaviy tashkil etuvchilari, ichki ishlab chiqaruvchi logistik tizimlarning sinflaridir, ularning tarkibiga bir butun infrastruktura bilan birlashtirilgan ishlab chiqarishning texnologik bog‘lovchilari kiradi (ishlab chiqarish va savdo korxonalari, territorial (hududiy) ishlab chiqaruvchi komplekslar). Mikrologistika — lokal masaialarni alohida bo’g'in va logistika elementlari darajasida, moddiy va axborot oqimlarini ichki ishlab chiqarish darajasida hal etadi. Bu korxona ichida amalga oshiriladi.

0 ‘zbekiston iqtisodiyotining bozor munosobatlariga o‘tish sharoitida logistikaning tutgan o‘rni oshadi. Bozor munosabatlariga o‘tish davrida logistikaning aktualligini (dolzarb) aniqlab beruvchi 5 ta tizim ajratish mumkin: 31 — iqtisodiy tizim. Hozirgi vaqtda ishlab chiqarish xarajatlari va moliya xarajatlarini kamaytirish imkoniyatlarini qidirish birinchi o'ringa qo‘yilmoqda. Logistika m ahsulot ishlab chiqaruvchi va iste’molchilarning iqtisodiy qiziqishlarini boglash imkonini beradi; — tashkiliy-iqtisodiy tizim. Bozor sharoitida tovar harakati jarayonlarini amalga oshiruvchi yangi tashkiliy shakllarning vujudga kelishi va rivojlanishi davomida, boshqaruv va koordinatsiyaning integratsion shakllari hamda ishlab chiqaruvchi korxonalar, iste'molchilar, omborlar va transportning o‘zaro ta’sirining logistik jarayonlarini ta’minlash tobora katta ahamiyatga ega bo‘lmoqda; — axborot tizimi. Bozor iqtisodiyoti axborot aloqalarining rivojlanishiga koinaklashadi, ular bozor munosabatlarining sababi va natijasi bo‘lib, bir-birlarini o‘zaro toldiradi. Axborot tushunchasi logistika bilan bozorni chambarchas boglaydi, chunki logistik jarayonlarning predmeti, vositasi va tashkil etuvchisi boiib axborot oqimlari hisoblanadi; — texnik tizim. Bu omil logistikani tizim sifatida o‘rganadi, uni boshqarish obyektlari va subyektlari transport, ombor xo'jaligi va boshqarishni kompyuterlashtirishda zamonaviy texnik yutuqlarni qollash asosida rivojlanadi; — tovar harakati jarayonlariga davlatning ко‘magi. Zamonaviy sharoitlarda tovar harakatini nazorat qilish masalasi nafaqat korxonalar darajasida, balki regionlar hamda mamlakat miqyosida vujudga keladi.

7.Logistik kanal.
Logistik kana! (taqsimot kanali) — qisman tartibga soiingan ko'pchilik turii xil o‘rtada turuvchilar orqaii moddiy oqimni aniq ishlab chiqaruvchidan iste’molchiga vetkazadi. 12 Ko‘pchilik o'rtada turuvchilar ma’lurn bir paytgacha qisman tartibga solingan boMadi, toki moddiy ishtirokchilar tanlangunicha. Bundan keyin logistik kanal logistik zanjirga aylanadi.
Logistika kanali (logistical channl) - yetkazib beruvchi. iste’molchi, tashuvchi, vositachi (diler, ekspeditor va boshqalar), sug‘urtachilardan tashkil topgan, qisman tartibga solingan ko‘pchilik. Iste’molchi yoki yetkazib beruvchi bozor iqtisodiyoti sharoitlarida tashuvchi, sug‘urtachi har xil mezonlar (xizmatlarning sifati, narxi va boshqalar) va har xil usullar (reytingni hisoblash, operatsiyalarni tadqiq qilish texnikasini qo‘llash) yordamida tanlash imkoniyatiga egalar. Tanlov amalga oshirilgandan keyin logistik kanal logistik zanjirga o‘zgaradi