Mavzu : yosh va pedagogik psixologiya fanining tadqiqot sohasi va muammolari
Download 0.74 Mb. Pdf ko'rish
|
1-mavzu yosh davr
- Bu sahifa navigatsiya:
- Rivojlantiruvchi
1-MAVZU : YOSH VA PEDAGOGIK PSIXOLOGIYA FANINING TADQIQOT SOHASI VA MUAMMOLARI Psixik rivojlanish va uni davrlashtirish muammosi. Reja: 1. Yosh psixologiyasi fanining predmeti va vazifalari. 2. Yosh psixologiya fanining (qisqacha rivojlanish tarixi) asosiy metodologik tamoyillari. 3. Yosh psixologiyasining tadqiqot metodlari. 4. Psixologik tadqiqotlarni о‘tkazishga qо‘yiladigan talablar. Mavzu о‘quv maqsadi : Ta’limiy: bо‘lajak pedagoglar tomonidan Yosh psixologiyasi va pedagogik psixologiya fanlarining predmeti, vazifalari, bо‘limlari, tadqiqot metodlari haqidagi bilimlarni о‘zlashtirilishini tashkil etish. Tarbiyaviy: bо‘lajak pedagoglar tomonidan Yosh psixologiyasi va pedagogik psixologiya fanlarining predmeti, vazifalari, bо‘limlari, tadqiqot metodlari haqida bilim, malaka va kо‘nikmalarni shakllantirish. Rivojlantiruvchi: mavzuning ta’limiy va tarbiyaviy о‘quv maqsadlari asosida talabalar dunyoqarashini kengaytirish. 1.1.Yosh psixologiyasining predmeti va vazifalari Hozirgi davrda mamlakatimizda, shu jumladan xalq ta’limi tizimidagi amalga oshirilayotgan о‘zgarishlar о‘qituvchilar, barcha pedagoglar oldiga о‘quvchining bilimlarini yuksak darajada о‘zlashtirishi; о‘quvchilar mustaqil tafakkurini, ular aktivligini rivojlantirish; ularda yuksak ahloqiy sifatlarni tarbiyalash; ularning tafakkur, muloqat, о‘qish, mehnat qilishga bо‘lgan qobiliyatlarini taraqqiy ettirish kabi murakkab va ma’suliyatli vazifalarni qо‘ymoqda. Bu vazifalarni muvaffaqiyatli hal qilish uchun faqat pedagogika fanining nazariy asoslarini, har bir о‘qituvchi predmetni о‘qitish metodikasini, maktab о‘quvchilarining fiziologiyasi asoslari, maktab о‘quvchilari gigiyenasi asoslarinigina bilish emas, balki ma’lum darajada psixologik bilimlarga ham ega bо‘lish lozim. Har bir pedagog ma’lum darajada psixolog ham bо‘lishi talab etiladi, chunki ular har biri faqat о‘ziga xos bо‘lgan, turli Yoshdagi, turli individual xususiyatlarga ega bо‘lgan о‘quvchilar bilan ish olib boradi. Har bir bola faqat о‘ziga xos bilish faoliyati, iroda, xarakter, xulq-atvor xususiyatlariga ega. Maktabdagi ta’lim-tarbiya berish jarayonida mana shu xususiyatlarni bilish va shunga asoslanib ularga individual munosabatda bо‘lish lozim. Mana shularni hisobga olgandagina, har bir pedagog о‘zining asosiy vazifasi, ya’ni yosh avlodga ta’lim-tarbiya berish ishini muvaffaqiyatli amalga oshiradi. Shuning uchun ham psixologiya fanining alohida sohalari bо‘lmish yosh va pedagogik psixologiya asoslarini chuqur bilish har bir pedagog uchun muhim hisoblanadi. Psixologiya fanining bir qator tarmoqlari, sohalari mavjud. Ular orasida yosh psixologiyasi alohida ahamiyatga ega. Yosh psixologiyasi psixik rivojlanish, shuningdek, bolalik, о‘smirlik, о‘spirinlik va yetuklik davrida shaxs taraqqiyotining xususiyatlarini о‘rganadi. Juda kо‘p fundamental tadqiqotlar о‘tkazilganligiga qaramay bugungi kunda inson psixikasini uning butun hayotiy yо‘li bosqichlarida rivojlanishi xususiyatlarini yaxlit holda tavsiflashga erishilmagan. Yosh psixologiyasi har bir yosh davrining qaytarilmas xususiyatlarini, yillar о‘tgan sari, asta-sekinlik bilan bola qanday qilib inson bо‘lib shakllanishi, shaxs sifatida о‘zini ijtimoiy munosabatlarda namoyon qilishi, kasb tanlashi, muloqot jarayonida о‘zining erk, huquq va majburiyatlariga intilishi, qanday qilib sevishi, ishonchli dо‘st bо‘lib tarkib topishi, о‘zi va boshqalar uchun ma’suliyatni his qilishi kabi jihatlarni tadqiq etadi. Bilimlarning har bir sohasi о‘ziga xos nomlanishga ega. Lekin ba’zi bir bilimlar sohasi bir necha nom bilan ham atalishi mumkin. Masalan, yosh psixologiyasini boshqacha qilib, rivojlanish psixologiyasi deb nomlanishi mumkin. Ammo bu erda aynan bitta yoki bir-biriga mazmun jihatdan juda yaqin bо‘lgan bilimlar sohasi kо‘zda tutiladi va inson xulq-atvori, psixik rivojlanishning yosh xususiyatlari tо‘g‘risida fikr yuritilmoqda. Rus psixologi R.S.Nemov asarlarida ular sinonim sifatida qо‘llaniladi. Yosh psixologiyasi – turli xil yosh davrlarining psixologik xususiyatlariga e’tibor beradi. Rivojlanish psixologiyasi – inson psixologiyasining yosh jihatdan qayta tuzilishi qonunlari haqidagi bilimlar sohasi. Yosh psixologiyasini rivojlanishdan tashqarida, о‘zgarmas deb qarash mumkin emas. Xuddi shunday, rivojlanishni yosh xususiyatlarini ajratib kо‘rsatmasdan tasavvur qilib bо‘lmaydi. Yosh psixologiyasining bir qator muammolarini ajratib kо‘rsatish mumkin. 1.Inson psixik xususiyatlari va xulq-atvori rivojlanishining organizm va muhitga bog‘liqligi muammosi. 2.Insonning rivojlanishiga stixiyali ta’lim va tashkil etilgan ta’limning ta’siri muammosi. 3.Layoqat va qobiliyatlarning о‘zaro munosabati muammosi. Bir tomondan psixik rivojlanish organizmga, ya’ni inson organizmining anatomik fiziologik tuzilishiga bog‘lik. Nerv sistemasi va miyaning insoniy tuzilishi uni ong egasi, nutq va yuqori darajadagi intellekt sohibi sifatida rivojlanishiga imkon beradi. Nasliy yо‘l bilan yoki jiddiy kasallik oqibatida yuzaga keluvchi organizm anatomik fiziologik holatidagi buzilishlar psixik taraqqiyotga ta’sir etishi va rivojlanishdan orqada qolishga olib kelishi mumkin. Bolaning miyasi etilib bо‘lmaguncha unda verbal nutqni va u bilan bog‘liq bо‘lgan qobiliyatlarni shakllantirish mumkin emas. Ikkinchi tomondan, organizmning psixik rivojlanishi muhitga ham bog‘liq. Chunki psixik taraqqiyotga ta’lim-tarbiyaning ta’siri juda beqiyos. Biroq, psixik taraqqiyotning u yoki bu bosqichida bu omillardan qaysi biri kо‘proq ta’sir etishini aniq aytish qiyin. Stixiyali ta’lim-tarbiya maxsus ta’limiy maqsadlarsiz, hech qanday dasturlarsiz, insonning jamiyatda boshqa kishilar bilan munosabatlari natijasida amalga oshadigan ta’lim-tarbiY. Tashkil etilgan ta’lim-tarbiya esa maqsadga qaratilgan holda maxsus ta’limiy tizimda olib boriladigan ta’lim-tarbiyadir. Shak-shubhasiz, inson stixiyali va tashkil etilgan ta’sirotlar ostida psixologik jihatdan taraqqiy etadi, lekin ulardan kay biri inson xulq-atvoriga kuchliroq ta’sir etishi masalasi muammoligicha qolmoqda. Keyingi muammo – layoqat va qobiliyatlarning о‘zaro munosabati masalasidir. Bolaning qobiliyatlari rivojlanishiga ta’sir etuvchi layokatlarning о‘zi nima? Layoqatlar tarkibi faqat organizmning nasliy xususiyatlari bilan bog‘liqmi yoki uning tarkibiga insonning orttirilgan xulq-atvor va psixik xususiyatlarini ham kiritish mumkinmi? Bola qobiliyatlarining taraqqiyoti kо‘proq mavjud layoqatlarga bog‘liqmi yoki unga tо‘g‘ri tashkil etilgan ta’lim-tarbiyaning ta’siri kuchliroqmi? kabi savollar hanuzgacha tо‘la-tо‘kis о‘z echimini topmagan. Yosh psixologiyasi psixika va xulq-atvorda bir yosh davridan ikkinchisiga о‘tishda yuzaga keladigan miqdoriy hamda sifatiy о‘zgarishlarni о‘rganadi. Odatda bu о‘zgarishlar hayotning muayyan bosqichlarini, 1 necha oydan (gо‘daklik davri) to bir qancha yillarni (katta yosh davrida) qamrab oladi. Ushbu о‘zgarishlar “ doimiy ta’sir etib turuvchi ”omillar – biologik etilish hamda inson organizmining psixofiziologik holati, uning insonga xos bо‘lgan ijtimoiy munosabatlar tizimida tutgan о‘rni, intellektual hamda shaxs rivojlanishida erishgan darajasiga bog‘liq bо‘ladi. Psixika va xulq-atvorda yuzaga keladigan bu turdagi yoshga xos о‘zgarishlar evolyusion о‘zgarishlar deb ataladi. Evolyusion о‘zgarishlarda miqdoriy va sifatiy qayta qurishlar nisbatan sekinlik bilan amalga oshadi. Nisbatan qisqa vaqt oralig‘ida jadal yuz beradigan chuqur о‘zgarishlarni revolyusion о‘zgarishlar deb atash mumkin. Revolyusion о‘zgarishlar odatda bir yosh davrining tugallanishi, ikkinchi yosh davrining boshlanishi arafasida rо‘y berib, yosh taraqqiyotining inqirozlari bilan bog‘liq bо‘ladi. Yosh taraqqiyotidagi inqirozlar va ular bilan bog‘liq bо‘lgan psixika va xulq-atvorda rо‘y beradigan revolyusion qayta (qurishlar) tuzilishlar Yoshni davrlarga ajratishning asoslaridan biri sifatida qaralishi mumkin. Rivojlanish belgilaridan biri bо‘lgan yana 1 turdagi о‘zgarishlar aniq bir ijtimoiy vaziyatning ta’siri bilan bog‘liq bо‘lib, ularni situatsion (ya’ni vaziyat bilan bog‘liq bо‘lgan) о‘zgarishlar deb atash mumkin. Bunday о‘zgarishlar inson xulq- atvori va psixikasida tashkil etilgan yoki maxsus tashkil etilmagan ta’lim-tarbiya ta’sirida vujudga keladi. Evolyusion va revolyusion о‘zgarishlar odatda barqaror hamda qaytarilmas bо‘lib, sistematik mustahkamlashni talab qilmaydi. Situatsion о‘zgarishlar beqaror, о‘zgaruvchan, ularni mashqlar orqali mustahkamlash talab qilinadi. Evolyusion va revolyusion о‘zgarishlar inson psixologiyasini shaxs sifatida qayta о‘zgartirsa, situatsion о‘zgarishlarda xulq-atvorning ba’zi kо‘rinishlari, bilim, malaka va kо‘nikmalar hosil bо‘ladi. Download 0.74 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling