Mavzu: 5-6 sinflarda matematika o’qitishning maqsadi, vazifasi va mazmuni. Shu sinflarda matematika o’qitishning metodik xususiyatlari. 7-9 sinflarda algebra va
Download 343.54 Kb. Pdf ko'rish
|
1-seminar
|
1-seminar Mavzu: 5-6 sinflarda matematika o’qitishning maqsadi, vazifasi va mazmuni. Shu sinflarda matematika o’qitishning metodik xususiyatlari. 7-9 sinflarda algebra va geometriya o’qitishning maqsadi, vazifasi va mazmuni. Shu sinflarda algebra kursini o’qitishning metodik xususiyatlari. Matematikaga umumiy o’rta ta'lim maktabining o’quv predmeti sifatida tavsifnoma berish. Matematika ham boshqa fanlar singari o’zlo’qsiz rivojlanishda. Uning rivojlanishi ikkita sababga asoslanadi: 1) hayotiy ehtiyojlar 2) matematika taraqqiyotining ichki ehtiyojlari. Matematikani zo’r berib rivojlanishi texnika, ekonomika, ishlab chiqarishni boshqarish, boshqa fanlar, shu jumladan pedagogika va matematika metodikasi taraqqiyotiga katta ta'sir ko’rsatadi. Oldingi avlodlar tomonidan to’plangan tajribalar va bilimlarning turli xil predmetlari majmuasi sifatida yosh avlodga etkazilishi kishilik jamiyati taraqqiyotiga xos buyo’q xususiyatdir. Bu esa matematik bilimlar va tajribalarga ham taalluqlidir. Bunda mavjud bilimlar va tajribalarning aniq bir qismi tanlab olinib maktabda o’rganiladi. Qaysikim, bu bilimlar yosh avlodda matematika fani va uning tadbiqlari haqida tasavvur hosil qilish hamda ularda matematik fikr yuritishni rivojlantirish imkonini berishi kerak. Matematika predmetining mazmunini vaqti-vaqti bilan o’zgarib borishi tushunarli. Bu o’zgarish quyidagi sabablar bilan bog’langan bo’ladi. 1. Jamiyat taraqqiyoti va uning texnik iqtisodiy ehtiyojlariga bog’liq ravishda ta'limning maqsadi kengayadi va maktabda yosh avlodni tayyorlashga yangi talablar paydo bo’ladi. Jamiyat taraqqiyotidagi o’zgarish nafaqat matematika mazmunini aniqlashga shuning bilan birgalikda o’quv dasturida belgilab qo’yilgan matematik bilim kunikma va malakalarni egallash darajasiga ham katta ta'sir ko’rsatadi. 2. Matematika fanining o’zi o’zlo’qsiz rivojlanib uning ichidan yangi muhim sohalar, fanlar vujudga kelmoqdaki, ular bilan maktab matematika kursi mazmunini boyitmasdan, shuning bilan birgalikda o’zining ilmiy ahamiyatini va amaliy qiymatini yo’qotgan mavzular va boblarni chiqarib tashlamasdan bo’lmaydi. 3. Jamiyat taraqqiyoti jarayonida o’quvchilarning umumiy rivojlanishini kuchaytirish tendentsiyasi, bolalar va usmirlarning potentsial bilish imkoniyatlarini aniqlash, o’quv predmeti mazmunini o’quv yillari bo’yicha yanada ertaroq, tezroq o’rganish imkoniyatlarini aniqlab beradi. 4. Pedagogika fanlari, matematika metodikasining rivojlanishi, maktablarda ommaviy tarzda o’qitishning samaradorligini va hammabopligini oshiradi hamda matematika ta'lim sistemasini yangicha takomillashtirishga imkon beradi. Hozirgi vaqtda matematikaning o’quv dasturi o’rta umumiy ta'lim maktablarida matematikani o’rganishni quyidagi tartibda qaraydi. Matematikaning boshlang’ich kursi (I-IV-sinflar), matematika (V-VI-sinflar), algebra (VII-IX-sinflar), algebra va analiz asoslari (IX-XI- sinflar). Biroq maktab matematika kursining bunday bo’lishini shartlidir. Masalan, IV- VI-sinflarning matematika kursida arifmetika va algebra asoslari o’rganiladi, oddiy geometrik tushunchalar va yasashlar qaraladi. Geometiryaning sistematik kursi VII-IX(XI) sinflarda o’rganiladi. Matematika o’quv predmetining «algebra va analiz asoslari» bo’limi o’ziga quyidagilarni qamrab oladi: 1. arifmetikani (sonlar haqidagi bilimlar); 2. algebrani (ayniy shakl almashtirishlarni, tenglamalar va tengsizliklar va boshqalar); 3. matematika analizni (funktsiya, funktsiyaning limitini va boshqalar); 4. analitik geometriyani (koordinatalar metodini va boshqalar). Shunday qilib «Algebra va analiz asoslari» o’quv predmeti matematikani turli xil masalalari majmuasidan iborat ekan. Matematika echishdagi boshqa predmetlar haqida ham shunday deyish mumkin- boshlang’ich sinflar (I-IV) uchun matematika, VI- IX(XI) sinflar uchun algebra va geometriya, X-XI sinflar uchun algebra va analiz asoslari. Maktab matematika kursida matematika fani turli bo’limlarining bunday bog’lanishi, birlashtirilishi quyidagi talablar asosida tushuntiriladi: 1. Hozirgi zamon formalarining asoslari o’quv predmetlarida etarlicha to’liq o’z aksini topgan va o’quvchilarning kuchiga mos formalarda berilgan bo’lishi kerak; 2. O’quv predmetiga kiritilgan fan turli bo’limlari orasida o’zaro aloqadorlik bo’lishi kerak. Bu aloqadorlik o’sha bo’limlarni sistematik o’rganishni ta'minlaydi. 3. Matematika o’qitish metodikasi fani maqsad va vazifalari. «Metodika»- grekcha so’zdan olingan bo’lib, «metod»-yo’l demakdir. Matematika metodikasi (matematika didaktikasi yoki pedagogika ham deb yuritiladi)- pedagogikaning bo’limi bo’lib, matematika o’qitish qono’nlarini tadqiq qiladi. Matematika o’qitish metodikasi – o’qitish predmeti va turli yoshdagi o’quvchilar guruhini matematikadan o’qitish jarayoni qoidalari sifatidagi matematika to’g’risidagi fandir. U o’zining izlanishlarida va xulosalarida filosofiyaga, pedagogikaga, psixologiya, matematika va matematika o’qituvchilarining umumlashgan amaliy tajribalariga tayanadi. O’qitishning umumiy maqsadlariga mos holda matematika o’qitish metodikasi fani oldida quyidagi asosiy masalalar turadi: 1. O’rta maktabning o’quv predmeti bo’lmish matematikani o’rganishning muayyan maqsadlari va mazmunini aniqlash. 2. O’qitishning qo’yilgan maqsadga erishish uchun yo’naltirilgan ratsional metodlari va tashkil etish formalarini ishlab chiqish. 3. O’qitishning zaruriy jihozlarini qarash va o’qituvchining amaliyotida ularni qo’llashi bo’yicha tavsiyanomalar ishlab chiqish. Matematika o’qitish metodikasi o’qitish bilan bog’liq bo’lgan uchta savolga javob berishi kerak: 1. matematikani o’qitish nima uchun kerak? 2. matematikadan nimalar o’rganiladi? 3. matematika qanday o’qitiladi? Matematika o’qitish metodikasi birinchi marta Shveytsariyalik pedagog G. Pestolostsining (1746-1827) 1803 yilda nashr qilingan «Sonlar haqidagi ko’rgazmali ta'lim» nomli ishida vujudga kelgan. Shunday qilib, matematika o’qitish metodikasi XIX asr boshlarida ilmiy fan sifatida paydo bo’lgan. Pedagogika institutlarida o’qitiladigan «Matematika o’qitish metodikasi» o’quv predmetini ikki qismga ajratish mumkin: 1. matematika o’qitishning umumiy metodikasi (masalan, o’qitish metodlarini o’rganish) 2. matematika o’qitishning xususiy metodikasi (masalan, maktab matematika kursida funktsiyani o’rganish). Shuningdek, matematikaning propedevtik (tayyorgarlik) va sistematik (asosiy) kurslarini o’qitish metodikalari ham farqlanadi. «Matematika o’qitish metodikasi» o’quv predmetlarining asosiy mazmunini, matematika qanday o’qitiladi?- degan savolga javoblar tashkil qiladi. Matematikadan nimalar o’rganiladi? –degan savolga javoblar maktab matematika kursi mazmunida, dasturlarda va darsliklarda o’z aksini topgan. Dasturlar va yangi o’quv darsliklarining tahlillari har bir sinfning har bir darsligi uchun chiqariladigan, o’quvchilar uchun qo’llanmalarda keltiriladi. 4. Umumiy o’rta ta'lim maktablarida matematika o’qitishning maqsadlari va vazifalari. Maktabda matematika o’qitishning asosiy maqsadlari: Umumta'limiy, amaliy va tarbiyaviy, bu maqsadlar o’rtasida ma'lum farqlar bo’lsada, aslida bir-biri bilan yaqindan bog’langandir. 1. matematika o’qitishning umumta'lim maqsadlari o’qituvchilardan quyidagilarni talab qiladi: 1) o’quvchilarga matematik bilim, kunikma va malakalarning aniq sestimasini berish va etkazishni; 2) ob'ektiv reallikni bilishning matematik modellarini egallab olishda o’quvchilarga yordam berish; 3) o’quvchilarga og’zaki va yozma matematik nutqni, uning barcha sifatlari (sodda tushunarli, to’liq va boshqalar) bilan birgalikda o’rgatish; 4) o’quvchilarda o’zlarida mavjud bilim va kunikmalar, o’qish va mustaqil o’rganish jarayonidagi aktiv ilmiy faoliyatiga kerak bo’ladigan matematik ma'lumotlar minimumlarini egallab olishlarida yordam berish. 2. O’rta maktabda matematika o’qitishning tarbiyaviy maqsadlari quyidagilardan iboratdir: 1) o’quvchilarda ma'naviy –ma'rifiy do’nyoqarashni tarbiyalash; 2) o’quvchilarda matematikani o’rganishga mustahkam qiziqishni tarbiyalash; 3) o’quvchilarni ahloqiy va estetik tarbiyalash; 4) o’quvchilarda matematik tafakko’rni rivojlantirish, ularda matematik madaniyatni tarbiyalash; 3. Matematika o’qitishning amaliy maqsadlariga quyidagilarni shakllantirishni kiritish mumkin: 1) olingan bilimlarni oddiy hayotiy masalalarni echishga, boshqa o’quv predmetlarini o’rganishga qo’llash kunikmalarini shakllantirish; 2) matematik instrument va asboblardan foydalanish kunikmasini shakllantirish; 3) bilimlarni mustaqil egallash kunikmalarini shakllantirish. Boshqa predmetlar kabi matematika o’qitishning maqsadlari ham jamiyatning maktab oldiga qo’yadigan talablariga muvofiq ravishda o’zgarib boradi. 5. Umumiy o’rta ta'lim maktablarida matematik ta'limning vazifalari quyidagilardan iborat: son haqidagi tasavvurlarni rivojlantirish va hisoblashning inson tajribasidagi o’rnini ko’rsatish; hisoblashning amaliy kunikmalarini va hisoblash madaniyatini shakllantirish; algebraik amallarni bajarish kunikmalarini shakllantirish va ularni matematika va boshqa sohadagi masalalarni echishda qo’llash; elementar funktsiyalarning xossalari, grafiklarini o’rganish va ularni tabiatdagi mavjud mo’nosabatlarni tahlil qilish hamda ularni bayon qilishda foydalanish; planimetriyaning usullari va asosiy ma'lumotlarini o’zlashtirish; o’rganilayotgan tushuncha va metodlar hayotda va tabiatda ro’y berayotgan hodisalarni matematik modellashtirish vositasi ekanligi to’g’risida tasavvurlarni shakllantirish; fazoviy jismlarning xossalarini o’rganishda bu xossalarni amaliyot masalalarini echishga tadbiq qilish kunikmalarini shakllantirish. Umumiy o’rta ta'lim maktablarining 5-9 sinflari uchun matematikadan davlat ta'lim standartlari (ta'lim taraqqiyoti 4-maxsus son-T.Shark, 1999y.): matematikadan ta'lim mazmunining majburiy hajmini; o’quvchilarning yosh xususiyatlari va imkoniyatlarini hisobga olgan holda tanlanadigan o’quv yo’qlamasining yuqori miqdoridagi hajmini; asosiy yo’nalishlar bo’yicha o’quvchilarning bilim, kunikma va malakalariga quyiladigan talablar va ularni baholash me’yorlarini belgilaydi. Yosh avlodga hozirgi zamon fani yangiliklarini, uning murakkab qirralarini o’rgatish bilan bir qatorda o’tmish merosimizni o’rganishga imkoniyat tugdirilishi lozim Maktab matematika kursining asosiy mazmuni o’quvchilar tomonidan egallanishi kerak bo’lgan bilim kunikma va malakalarning hajmi matematika o’quv dasturida o’z aksini topgan bo’ladi. Maktabning asosiy maqsadi o’quv dasturiga muvofiq kelish printsipiga asoslanadi, o’quvchilar I-IV-sinflarda (umumiy o’rta ta'lim maktabi) oladigan tayyorgarlikda o’zviylikni taminlaydi. Maktab o’quv dasturi o’zgarib tursada maktab matematika ta'limining dasturda qaralgan asosiy yadrosi o’zgarmasdan qolaveradi. Hozirgi zamon maktab matematikasining «yadro» sini quyidagilar tashkil etadi: 1. son va hisoblashlar 2. matematik ifodalarni ayniy shakl almashtirish 3. tenglamalar va tengsizliklar 4. funktsiyalar va grafiklar 5. geometrik figuralar va kattaliklar Bu yadroga kirgan har bir bo’limning maktabga kirib kelishi va rivojlanish tarixi mavjud. 6. Matematika va qo’shni fanlar, ular orasidagi bog’lanish. O’quvchilarga ko’pgina fanlarni o’rganishda matematika bilimlaridan foydalanishga to’g’ri keladi. Ayniqsa, fizikani, astranomiyani, chizmachilikni, kimyo va hokazo fanlarni o’rganishda matematika ko’p ishlatiladi. Matematika fani bilan bog’lanish ikki yo’l bilan amalga oshirilishi kerak: 1) matematika sistemasining butunligini buzmagan holda qo’shni fanlarning dasturlarini moslashtirish yo’li bilan va 2) boshqa fanlarda matematika qono’nlarining formulalarini, teoremalarini o’rganish bilan bog’liq bo’lgan materiallarni matematika kursida foydalanish yo’li bilan. Hozirgi vaqtda matematika dasturini boshqa fanlar bilan moslashtirish masalasi ancha muvaffaqiyatli hal qilingan. Matematika o’qitishda boshqa fanlarning materiallaridan foydalanish masalasini dasturda ko’rsatish qiyin, buni o’qituvchining o’zi amalga oshirishi, ya'ni o’quv materialini rejalashtirishda va darsga tayyorlanish vaqtida e'tiborga olish kerak. Masalan, tenglamalarni o’rganish davrida fizik miqdorlar orasidagi bog’lanishlarni aks ettiradigan tenglamalarni, masalan issiqlik balansi tenglamasi, issiqlikdan chiziqli kengayish tenglamasi va shunga o’xshash funktsiyalarni o’rganishni fizika va ximiyadagi kogorent bog’lanishlarni tekshirishdan boshlash foydali. Dasturning foiz, proportsiya va boshqa tushunchalarini o’rganishda ximiya va fizika masalalaridan foydalanish ma’qul (aralashmalar, quymalar, eritmalar va shunga o’xshashlar), masalan: 1) 20% li eritma hosil qilish uchun eritiladigan moddadan 240 g suvga qancha solish kerak? 2) 5% li 400g eritmani qaynatib 200g gacha keltirildi. Endi eritmaning o’tkirligi qancha bo’ldi? Jumladan, qo’shni fanlarga doir materialdan matematikadan o’tilganlarni takrorlash vaqtida zo’r muvaffaqiyat bilan foydalanish mumkin. Masalan, to’g’ri proportsionallikni takrorlash vaqtida fizika materialidan foydalanish mumkin: tyokis harakat vaqtida yo’lning o’zgarishi vaqtning o’zgarishiga to’g’ri proportsional; og’irlikning o’zgarishi hajmning o’zgarishiga to’g’ri proportsional va hokazolar. Matematika boshqa predmetlar bilan o’zviy aloqada bo’lishi bilan birga ichki aloqalarga ham ega, ya'ni geometriya va algebra orasida ham aloqalar mavjud. Bunday aloqalarni, masalan, geometiriya masalalarini echishda algebraik usullarni qo’llashda va aksincha algebrani o’qitishda geometrik tasvir va usullardan foydalanishda ko’rish mumkin. Download 343.54 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|