Mavzu:Etnologiya fanining predmeti,maqsadi va vazifalari Reja: 1.Etnologiya fanining predmeti 2.Etnologoyaning tuzilishi.Moddiy va ma’naviy madaniyat 3.Etnik jarayonlar va ularning turlari. Har qanday ilm sohasining fan sifatida shakllanishi odamlar ehtiyojlari bilan chambarchas bog‘liqdir. Shubhasiz, bu holat etnologiyaga ham taalluqlidir. Insoniyatning tarixiy taraqqiyoti davomida yashab o‘tgan barcha etnoslar o‘ziga xos turmush tarzi, urf-odat va an’analari bilan bir-biridan ajralib turganlar. o‘tgan ming yilliklar mobaynida tarix fanida yig‘ilgan bilimlar shundan dalolat beradiki, yer sharida garchi turfa xil rasm-rusumlar va urf-odatlarga ega xalqlar yashashlariga qaramay, ularning barchasi tabiatning uzviy bir qismi sifatida rivojlanganlar va aynan tabiiy-geografik hamda xo‘jalik munosabatlari bilan bog‘liq holdagi o‘ziga xos etnomadaniy an’analarga tayanganlar - Etnologiya — qadimiy fan. Uning zamonaviy yevropacha nazariy asoslari xalqlar to‘g‘risidagi mustaqil fan sifatida XIX asr o‘rtalarida shakllangan. Buning o‘ziga xos sabablari mavjud. Awalo, bu davrda dunyo qifalari orasida iqtisodiy, madaniy aloqalar jadallashuvi yuz bergan. Boshqa tomondan, bu davrda mustamlakachilik siyosati kuchaya boshlagan. Chunonchi, yangi- yangi mustamlakalarga ega bo‘lish hamda istilochi davlatlar- ning o‘z mustamlakalarini osonlik bilan boshqarishga intilish- lari u yerlarda yashovchi mahalliy xalqlar to‘g‘risida bataf- sil ma’lumotlarga ega bo‘lishni talab qilar edi
- “Etnologiya” termini fanga ilk marotaba 1784-yilda A. Shavann tomonidan olib kirilgan. Lekin, ushbu fanning taraqqiyoti biroz keyingi davr bilan bog‘liq bo‘lib, fransuz olimi Jan Jak Amper tomonidan 1830-yilda «antropologik» (ijtimoiy) fanlarning umumiy tasnifini ishlab chiqishda xalqlar va ularning madaniyati to‘g‘risidagi yangi fanning nomlanishi tarzida maxsus izoh sifatida qllanilgan. Keyinchalik mazkur termin Yevropa davlatlariga juda tezlik bilan yoyilgan. Umuman, etnologiya mustaqil fan sifatida bir qator etnologlar jamiyatlari (1839-yil Parijda Fransiya etnologlar jamiyati, 1842-yil A Q S h d a (Amerika etnologlar jamiyati)ning tuzilishi bilan rasman tasdiqlangan.
- Etnologiya fanining nomi ham boshqa ko‘plab ijtimoiy-gumanitar fanlar kabi yunoncha — etnos (xalq) va logos (fan) so‘zlaridan olingan bo‘lib, “xalq to‘g ‘risidagifan ”degan ma’noni bildiradi1. “Etnos” so‘zi ilk bora qadimgi yunon tilidagi manbalarda uchraydi. Taxminan miloddan awalgi VI-V asrlarda bu atama kelib chiqishi yunon bo‘lmagan urug‘ va qabilalarga nisbatan qo‘llanilgan. Aynan shu ma’noda mazkur ibora rim madaniyati va lotin tilida ham ishlatilgan.
- Qadimgi davrlarda va Olrta asrlarda Amudaryo va Sirdaryo bo‘ylarida yashagan xalqlar etnologiyasini o‘rganishda zardushtiy- lik dinining muqaddas kitobi — “Avesta”, qadimgi turkiy bitik- lar va so‘g‘diy yozuvlar, Abu Rayhon Beruniyning “Qadimgi xalqlardan qolgan yodgorliklar”, Mahmud Qoshg‘ariyning “Devonu lug‘atit-turk”, Abu Bakr Narshaxiyning “Buxoro tari- xi”, Sharafiddin Ali Yazdiyning “Zafarnoma” hamda “Nasabno- mai o‘zbek”, Zahiriddin Muhammad Boburning “Boburnoma”, HofizTanish Buxoriyning “Abdullanoma”, Abulg‘oziv Bahodir- xonning “Shajarai turk”«, Muhammad Solihning “Shayboniy- noma” kabi asarlari katta ahamiyatga ega
- Etnografiya yunoncha bo‘lib, “etnos” — xalq, “grafiya” - “tavsiflash ”, degan ma’nolarni anglatadi. Mazkur fanning metodologik masalalariga bag‘ishlangan qator ishlardan ko‘rinadiki, “etnologiya” va “etnografiya” tushunchalarini aynan bir ma’noda qabul qilish ham to‘g‘ri emas. Negaki, agar an’anaviy “etnografiya ” u yoki bu etnos (etnik birlik)ga daxldor bo‘lgan materiallarni to‘plab, tizimlashtirib va ularni ko ‘proq tavsiflab bersa, “etnologiya ” etnos haqidagi barcha ma 'lumotlarni nazariy-metodologik jihatdan tah- lil, talqin qiladi va bu xususda umumiy xulosalar chiqaradi. Demak, “etnologiya” atamasi “etnografiya” tushunchasiga nisba- tan nafaqat kengroq tushuncha, balki etnografiyani etno- logiyaning ma’lum bir qismi deb baholash mumkin.
Do'stlaringiz bilan baham: |
