Mavzu: gorizontga qiya otilgan jism harakatini o‘rganish laboratoriya ishi-1

MAVZU: GORIZONTGA QIYA OTILGAN JISM HARAKATINI O‘RGANISH
LABORATORIYA ISHI-1
Ishning maqsadi: Jismning uchish uzoqligining otilish burchagiga bog‘liqligini tekshirish.
Kerakli asbob va jihozlar: Ballistik to‘pponcha, metall sharcha, o‘lchov lentasi, 2–3 varaq oq va qora qog‘oz (kopirovka).
Ishni bajarish tartibi

1. 
   Ballistik to‘pponcha laboratoriya stoli chetiga o‘rnatiladi (1.13-rasm).
   
2. 
   B allistik to‘pponchaning qiyalik burchagini 30° qilib tutqichga mahkamlanadi (Qiyalik burchagi to‘pponchaga mahkamlangan transportir yordamida aniqlanadi).
   
3. 
   Tutqich orqaga tortiladi va uni stvol ilgagiga kiritiladi.
   
4. 
   Metall sharcha stvol ichiga joylashtiriladi.
   
5. 
   Tutqichni ilgakdan chiqarib yuboriladi va sharchaning tushish joyi aniqlanadi.
   
6. 
   Tajriba yuqoridagidek kamida 3 marta takrorlanadi.
   
7. 
   Ballistik to‘pponchaning qiyalik burchagini 45° ga qo‘yib tajribani takrorlanadi.
   
8. 
   Hisoblangan kattaliklar qiymati quyidagi jadvalga yoziladi.
   

1-JADVAL

Otilish burchagi	Tajriba	l, uchish uzoqligi (m)	𝑙𝑜′𝑟𝑡 (m)	∆l , (m)	∆𝑙𝑜′𝑟𝑡 (m)
30^0	1-tajriba
	2- tajriba
	3- tajriba
45^0	1- tajriba
	2- tajriba
	3- tajriba

Hisoblash
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
MAVZU: QIYA TЕKISLIKDA FOYDALI ISH KOEFFITSIYЕNTINI ANIQLASH
LABORATORIYA ISHI-2
Ishning maqsadi: Qiya tekislik va undan nima maqsadda foydalanilishini o‘rganish. Dinamometrda jismlar vaznini o‘lchash ko‘nikmasini shakllantirish. Foydali va to‘la ish hamda foydali ish koeffitsiyenti haqidagi bilimlarni amalda mustahkamlash. Xatoliklarni hisoblash ko‘nikmalarini shakllantirish.
Kеrakli asboblar: uzun yupqa taxta, qisqichli shtativ, yog‘och brusok, yuklar to‘plami, dinamomеtr.
Ishning bajarilishi

1. 
   yupqa taxta shtativga mahkamlanadi. So‘ngra qiya tеkislikning uzunligi l va balandligi h o‘lchab olinadi;
   
2. 
   d inamomеtr yordamida yog‘och brusokning vazni P aniqlanadi; 3) brusokni qiya tеkislikka qo‘yib, dinamomеtr yordamida
   

qiya tеkislik bo‘ylab F kuch bilan yuqoriga qarab bir tеkisda (siltashsiz) tortiladi;

4. 
   A_t = F · l yordamida to‘la, A_f = P · h yordamida foydali ishlar hisoblanadi.
   
5. 
   ifoda yordamida qiya tеkislikning foydali ish koeffitsiyеnti hisoblanadi.
   

Tajriba kamida uch marta takrorlanadi va natijalar quyidagi jadvalga yoziladi.
1-JADVAL

N	l, (m)	h, (m)	F, (N)	P, (N)	At, (J)	Af, (J)	η, (%)
1
2
3

Hisoblash
___________________________________________________
___________________________________________________
___________________________________________________
___________________________________________________
___________________________________________________
___________________________________________________
___________________________________________________

MAVZU: MATEMATIK MAYATNIK YORDAMIDA ERKIN TUSHISH TEZLANISHINI ANIQLASH.

LABORATORIYA ISHI-3
Ishning maqsadi: Erkin tushish tezlanishini matematik mayatnik yordamida aniqlash usulini o‘rganish.
Kerakli asbob va jihozlar. Matematik mayatnik, laboratoriya universal shtativ, sekundomer, o‘lchov lentasi.
Ishni bajarish tartibi:

1. 
   Ipni imkoni boricha uzunroq holatda mahkamlab, uning uzunligi o‘lchanadi. Shar radiusi r aniqlanadi. Olingan natija jadvalga yoziladi. 𝑙₁= (𝑙_𝑖𝑝 + r) m.
   
2. 
   Sharchani muvozanat vaziyatidan uncha katta bo‘lmagan (6° – 8°) burchakka og‘dirib, u harakatga keltiriladi. Shu onda sekundomer ishga tushiriladi.
   
3. 
   Matematik mayatnikning tebranishlar soni sanaladi. Mayatnik N₁ = 20 marta tebranganda sekundomer to‘xtatiladi.
   
4. 
   Sekundomerning ko‘rsatishi qayd etiladi va jadvalga yoziladi.
   

dan tebranish davri aniqlanadi.
ifodaga ko‘ra erkin tushish tezlanishi hisoblanadi.

7. 
   Mayatnik ipining uzunligini o‘zgartirmasdan tebranishlar soni N₂ = 30 ta va N₃ = 40 ta hollari uchun tajriba yuqoridagidek takrorlanadi.
   
8. 
   Olingan natijalar asosida mayatnik tebranish davri va erkin tushish tezlanishining qiymatlari aniqlanib, jadvalga yoziladi.
   
9. 
   Olingan natijalar asosida quyidagi jadval to‘ldiriladi.
   

1-JADVAL

𝑙𝑖𝑝	Ni	𝑡𝑖 , s	𝑡𝑖 , s	𝑔𝑖 , m/s^2	ğ, m/s^2	∆g, m/s^2	∆ğ, m/s^2	100%
	20
	30
	40

Hisoblash
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
MAVZU: TOK MANBAYINING EYuK VA ICHKI QARSHILIGINI ANIQLASH
LABORATORIYA ISHI-4
Ishning maqsadi: ampermetr va voltmetr yordamida tok manbayining elektr yurituvchi kuchini va ichki qarshiligini aniqlash.
Kerakli asboblar: 1) laboratoriya universal tok manbayi yoki akkumulyator batareyasi; 2) ampermetr; 3) voltmetr; 4) uzib-ulagich; 5) o‘tkazgich simlari; 6) 10 Ω,20 Ω li qarshiliklar. Ishning bajarilishi

1. 
   8.12-rasmda keltirilgan elektr zanjiri yig‘iladi.
   

Zanjirga 10 Ω li qarshilik ulanadi.

2. 
   Uzib-ulagich ochiq holda voltmetr ko‘rsatishi U_v yozib olinadi.
   

U_v = ε ga teng deb olinadi.

3. 
   Uzib-ulagich ulanadi va ampermetr ko‘rsatishi I_A yozib olinadi.
   
4. 
   Natijalari jadvalga ko‘chiriladi.
   

1 -JADVAL

Tajriba	𝑈𝑣 , V	U2 , V	IA , A	ε, V	r, Ω
1
2

5. 
   Tok manbayining ichki qarshiligi r = dan hisoblanadi va natijasi jadvalga ko‘chiriladi.
   
6. 
   Zanjirga 20 Ω lik qarshilik ulanib tajriba takrorlanadi.
   
7. 
   1-tajriba va 2-tajribalarda topilgan r₁ va r₂ larni solishtiring.
   

Hisoblash
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
MAVZU: YARIM OTKAZGICHLI DIODNING VOLT – AMPER XARAKTERISTIKASINI O‘RGANISH.
LABORATORIYA ISHI-5
Ishning maqsadi: Yarim otkazgichli dioddan o‘tuvchi tok kuchining qo‘yilgan kuchlanishga bog‘liqligini o‘rganish.
Kerakli asboblar: 1) yarimo‘tkazgichli diod (kolodkada); 2) o‘zgarmas tok manbayi (36–42 V);
3) uzib-ulagich; 4) o‘tkazgich simlari; 5) milliampermetr; 6) reostat; 7) voltmetr
Ishning bajarilishi

1. 
   K erakli asboblar to‘planib, 9.15-rasmdagi chizma bo‘yicha elektr zanjiri yig‘iladi.
   
2. 
   Reostat jildirgichini surib chiqishda 0 V bo‘ladigan holatga qo‘yiladi.
   
3. 
   Uzib-ulagich ulanadi.
   
4. 
   Reostat jildirgichini surib, tashqi zanjirga beriladigan kuchlanish orttirib boriladi. Voltmetr va ampermetr ko‘rsatishlari yozib boriladi.
   
5. 
   O‘lchash natijalari jadvalga kiritiladi.
   

1-JADVAL

U, V
I, A

6. 
   Tok manbayining qutblari almashinib ulanadi va tajriba takrorlanadi.
   
7. 
   Natijalariga ko‘ra yarimotkazgichli dioddan o‘tuvchi tok kuchining qo‘yilgan kuchlanishga bog‘liqlik grafigi chiziladi.
   
8. 
   Yarim o‘tkazgichli dioddan to‘g‘ri p–n o‘tish va teskari p–n o‘tish yo‘nalishda o‘tadigan tok kuchining qo‘yilgan kuchlanishga bog‘liqligi
   
9. 
   16-rasmdagi grafikda keltirilgan. Diodga teskari yo‘nalishdagi kuchlanish qo‘yilganda diodning pasportida yozilgan qiymatidan katta kuchlanishni qo‘yish mumkin emas.
   

_________________________________________________________ _________________________________________________________
_________________________________________________________
_________________________________________________________
_________________________________________________________
_________________________________________________________