Mavzu: Kiberxavfsizligining asosiy tusunchalari va uning mohiyati reja xavfsizlik tushunchasi va uning turlari

Kiberxavfsizlik asoslari

Umumiy o‘quv soati – 180 soat

Shu jumladan:

Ma’ruza – 12 soat (7 semestr - 12 soat)

Laboratoriya mashg‘ulotlari – 6 soat (7 semestr - 12 soat)

Mustaqil ta’lim soati – 162 soat (7 semestr - 162 soat)

Mavzu: Kiberxavfsizligining asosiy tusunchalari va uning mohiyati

REJA

1. Xavfsizlik tushunchasi va uning turlari.

2. Tarmoqda axborot xavfsizligini ta’minlash asoslari,

3. Tarmoq xavfsizligiga qo‘yiladigan talablar.

4. Tompyuter tarmoqlarida xavfsizlik tushunchasi,

Xavfsizlik nima?

• Dictionary.com saytida “Security” so‘zi:
• 1. Tahdid yoki xavfdan ozod; xavfsiz.
• 2. Shubhadan, xavotirdan yoki qo‘rquvdan holi; ishonish.

1997 yil 29 Avgustda “O’zbekiston Respublikasining milliy xavsizligi konsepsiyasini tasdiqlash to’g’risida qonun qabul qilingan bo’lib, ushbu qonunga quyidagicha ta’rif berilgan: “O’zbekiston Respublikasining milliy xavfsizligi deganda suverentetini ifodalovchi va hokimiyatning yagona manbai hisoblanuvchi ko’p millarli xalqning xavfsizligi tushiniladi”.

Xavfsizlikning turlari

• 1. Iqtisodiy xavfsizlik
• 2. Ijtimoiy xavfsizlik
• 3. Ichki siyosiy xavfsizlik
• 4. Ma’naviy xavfsizlik
• 5. Axborot xavfsizlik
• 6. Chegaraviy xavfsizlik
• 7. Xarbiy xavfsizlik
• 8. Ekologik xavfsizlik
• 9. Xalqaro xavfsizlik

Axborot xavfsizligi deb, ma’lumotlarni yo’qotish va o’zgartirishga yo’naltirilgan, tabiiy yoki sun’iy xossali, tasodifiy va qasddan qilingan ta’sirlardan va xar qanday tashuvchilardan axborotning himoyalanganligiga aytiladi.

• Axborot xavfsizligi deb, ma’lumotlarni yo’qotish va o’zgartirishga yo’naltirilgan, tabiiy yoki sun’iy xossali, tasodifiy va qasddan qilingan ta’sirlardan va xar qanday tashuvchilardan axborotning himoyalanganligiga aytiladi.

Axborot xavfsizligi

Xavfsizlikning fundamental terminlari

• Konfidensiallik

– Tizim ma’lumoti va axborotiga faqat vakolatga ega subyektlar foydalanishi mumkinligini ta’minlovchi qoidalar.

– Mazkur qoidalar axborotni faqat qonuniy foydalanuvchilar tomonidan “o‘qilishini” ta’minlaydi.

• Yaxlitlik (butunlik)

– Ma’lumotni aniq va ishonchli ekanligiga ishonch hosil qilish.

– YA’ni, axborotni ruxsat etilmagan o‘zgartirishdan yoki “yozish” dan himoyalash.

• Foydalanuvchanlik

– Ma’lumot, axborot va tizimdan foydalanishning mumkinligi.

– Yani, ruxsat etilmagan “bajarish” dan himoyalash.

Axborotning himoyasi deb, boshqarish va ishlab chiqarish faoliyatining axborot xavfsizligini ta’minlovchi va tashkilot axborot zaxiralarining yaxlitliligi, ishonchliligi, foydalanish osonligi va maxfiyligini ta’minlovchi qatiy reglamentlangan dinamik texnologik jarayonga aytiladi.

Kiberxavfsizlik nima?

• Identifikatsiya–shaxsnikimdirdebdavoqilishjarayoni.

 

 

• Autentifikatsiya–foydalanuvchini(yokibirortomonni) tizimdan foydalanish uchun ruxsati mavjudligini aniqlash jarayoni. Masalan,foydalanuvchinishaxsiykompyuterdanfoydalanishjarayoniniolsak

 

• Avtorizatsiya-identifikatsiya, autentifikatsiya jarayonlaridan o‘tgan foydalanuvchi uchun tizimda bajarishi mumkin bo‘lgan amallarga ruxsat berish jarayonidir.

 

Qisqa qilib aytganda...

• Identifikatsiya–siz kimsiz?
• Autentifikatsiya–siz haqiqatdan ham sizmisiz?
• Avtorizatsiya–sizga buni bajarishga ruxsat bormi?