Mavzu: kimyoviy idishlar va ular bilan ishlash. Metall shtativlar va boshqa ba’zi asbob-uskunalar bilan ishlash

• REJA
• Kimyoviy idishlar va asboblar.
• О‘lchov idishlari.
• Idishlarni yuvish.
• Filtrlash

• Kimyoviy idishlar va ular bilan ishlash. metall shtativlar va boshqa ba’zi asbob-uskunalar bilan ishlash

• Turli kimyoviy tajribalarni bajarnshda, maxsus yupqa yoki qalin shishadan yasalgan idishlar ishlatiladi. Yupqa shishadan yasalgan idishlar temperaturaning о‘zgarishiga chidamli va ularda qizdirish bilan bogliq bо‘lgan turli kimyoviy jarayonlar bajariladi, Qalin shishadan yasalgan idishlarni qizdirish yaramaydi

• KIMYOVIY IDISHLAR VA ASBOBLAR.

• Kimyo laboratoriyalarida eng kо‘p ishlatiladigan shisha idishlar quyidagi rasmlarda keltrilgan

• Shisha idishlar bilan bir qatorda laboratoriyada chinnidan yasalgan idishlar ham ishlatiladi

• О‘lchov idishlari.

• Anorganik kimyoda laboratoriya ishlarida suyuqliklarning xajmini о‘lchash uchun odatda turli о‘lchov idishlari, о‘lchov kolbalari va silindilari, pipetkalar, menzurkalar va byuretkalar ishlatiladi.
• Kolbalar. О‘lchov kolbalari aniq konsritiatsiyali eritmalar tayyorlash uchun ishlatilib, uzun va bо‘gzi tor qilib yasaladi. Kolbaning bо‘gziga suyuqlik kayerigacha solinishi kerakligi kо‘rsatadigan belgi qо‘yiladi. Kolbaga qо‘yilgan raqamlar ma’lum temperaturada uning milliliti bilan ifodalangan hajmini kо‘rsatadi. О‘lchov kolbalarining bо‘gzining tor bо‘lishiga sabab, suyuqlik hajmining ozgina о‘zgarishi ham suyuqlik hajmini kо‘irsatuvchi belgining holatiga sezilarli ta’sir qiladi. О‘lchov kolbalari shlifsiz va shliflangan probkali bо‘ladi. Odatda о‘lchov kolbalarning hajmi har xil bо‘lib, 25, 50, 100, 200, 250, 500, 1000 ml va 2 l gacha bо‘ladi.

• Pipetkalar. Suyuqliklarning hajmini juda aniq qilib о‘lchab olish uchun pipetkalar ishlatiladi. Ular shishadan yasalgan silindr shaklida bо‘lib, yuqori va pastki qismi chizilgan bо‘ladi Pipetkaning kgig joyidan yuqorirogida belgisi bо‘ladi, suyuqliklar shu belsigacha olinadi. Kо‘pchilik hollarda 5,10 va 20 ml li pipetkalardan foydalaniladi. Yuqorida tasvirlangandan tashqari, har xil xajmdagi suyuqliklarni о‘lchashda nay kо‘rninshdagi darajalangan о‘lchov pipetkalari ham ishlatiladi
• Byuretkalar. Byuretkalar har xil hajmli suyuqliklarni quyib olish uchun mо‘ljallangan. Ular uzun silindr nay shaklida bо‘lib, sirtqi tomoni darajalarga bо‘lingan. Odatda 25.50 ml li va millilrtining о‘ndan bir qismigacha darajalangan byuretkalandan foydalaniladi. Byuretkaning pastki qismida suyuqliklarni quyib olish uchun kran yoki maxsus moslama о‘rnatilgan bо‘ladi. Byuretkalar asoslar titrlashda ishlatiladi

• О‘lchov silindlari va menzurkalar. О‘lchov silrndilarn va menzurkalari qalin shishadan yagalgan idishlar bо‘lib, uncha arniqlikda bо‘lmagan suyuqliklarni о‘lchash uchun ishlatiladi. О‘lchov silindilari va menzurkalar har xil hajmda - 5, 10, 25, 50, 250, 500, 1000 ml va 2 l gacha bо‘ladi.
• Laboratoriyada gaz modda olish uchun Kipp apparatidan foydalaniladi. Kipp apparati о‘rtasi tor sharsimon idish 1 va sharsimon voronka 2 dan iborat. Sharsimon idish 1 ga gaz hosil qiluvchi modda solinadi. Voronka 2 ga suyuqlik (kislota eritmasi) kuyiladi, u idish 1 ning pastki qismiga о‘tadi, sо‘ngia uning о‘rta qismiga kо‘tariladi.

• Qattiq modda bilan suyuqlik bir-biniga tegishi natijasida reaksiya boshlanadi. Reaksiyada ajralib chiqayotgan gaz apparatning jumrak 3 li gaz chiqarish nay orqali yig‘gichga о‘tadi. Jumrak berk turganda, ajralib chiqayotgan gazning bogsimi suyuqlikni voronkaga siqib chiqaradi va reaksiya tо‘xtaydi. Ishlatilib bо‘lgan suyuqlik idish 1 ning pastki qismidagi tubug 4 dan chiqarnb yuboriladi. Gazlarni gaqlash uchun gazometilar ishlatiladi. Gazometr gaz saqlanadigan katta idish 1 va voronka 2 dan iborat. Gazometrga gaz tо‘ldirishdan oldin, 3 - 5 chi jumiaklar ochiladi va voronka 2 orqali suv bilan tо‘ldiriladi. Sо‘ngi 2 ga jumrakni berkirtib, tubug 4 dan probka olinadi va tubug gaz olinadigan asbobdaga gaz chiqaruvchi nay uchi tubugga kiritib kо‘yiladi. Suv tubug 4 dan biroi idishga quyib olinadi. Gazometr gaz bilrn tо‘lgandan keyin, tubug, teshigi 4 probka bilan berkitiladi va voronka 2 ga suv quyiladi. Gazometida kerakli gaz olish uchun jumrak 5-batamom, jumrak 3 ega gal ochiladi. Suv voronkadan gazometrga tufayli undagi gazni 5 jumrak orqali yig‘gichga siqib chiqaradi. Kerakli hajmdagi gaz olingandan keyin 3 va 5 jumraklar berkitiladi.

• Idishlarni yuvish.

• Tajribalar uchun ishlatiladigan idishlar toza bо‘lishi kerak. Tajriba bajarilishidan oldin kimyoviy idishlar yaxshilab yuviladi. Bu idishlar oldin maxsus chо‘tkalar (yonish) yordamida suv bilan yuviladi, sо‘ngra distillangan suv bilan bir necha marta chayiladi. Idishlar hech qachon kum bilan yuvish yaramayda, chunki qum bilan yuvilgan idishlar tiraladi va ulardagi mustahkamligi yо‘qoladi. Agar idish juda iflog bо‘lga va mexarnik usulda tozalash imkorn bо‘lmaga kimyoviy usul qо‘llaniladi. Buning uchun xromli airlashmadan foydalayiladi. Xromli aralashma shishani yaxshi hо‘llashini ta’minlaydi. (Xromli aralashma katta chinni havonchada tayyorlanadi, 10 g atrofida kaliy bixromat mayda kukun holigacha eziladi 3-5 ml suv bilan hо‘llarnladi va uiga aralashtirib turib 100 ml konssrteilangan (96%li) sulfat kislotagi quyiladi. Tindirilgan eritma qalrn shliflangan shisha idishda gaqlaradi. Idish xromli aralashma bilan yuvilgandan keyin, aralashma yana о‘z idishiga quyiladi (vodoprovod iakovirasiga qо‘yish mumkik emag) va vodopiovod suvida yaxshilab yuviladi, sо‘ngi distillangan suv bilan chayiladi. Ayrim hollarda idishlarni yuvish uchun ishqoining gprntdagi eritmasi ishlatiladi (Ishqorning spirtdagi eritmarni - 5-10 g о‘yuvchi natriyni 100 ml etil gprntida eritib tayyorlanadi). Yuvilgan kimyoviy idishlarning ichki tomorn hech qachoi gochiq bilan artilmaydi, agar quritish kerak bо‘lga, quritish shkafida quritiladi. О‘lchov idishlarni hech qachoi qizdrnish yо‘li bilan quritish mumkin emas.

• Gaz gorelkasi bilan ishlash:
• Laboratoriyada issiqlik manbai sifatida tabiry gazdan foydalaniladi, Uning tarkibi asosan 93-98 % metall SN4 dan. iborat. Laboratoriya praktikasida qizdirish uchun amalda Bunzen gorelkasi (muftali) va Teklyu gorelkasi (diskali) ishlatiladi . Bu gorelkalar metalldan tayyorlangan qaycha va taglikdan iborat. Taglikda yonaki gaz kirish nayi bо‘lib; u rezina shlang vositasida metall naychaning pastki qismidagi doira shaklidagi teshik orqali xavo beriladi (xavoning berilishi mufta yordamida boshkariladi). Qizdirish asboblarining ancha qulay va takomillashgan Teklyu gaz gorelkasidan, chunki u havonigina emas, balki gazning ham kelishrni aniqroq tartibga solib turishga imkon beradi. Teklyu gorelkasida nayning voronkasimon qismi bilan vintli disk orasida tirqish hosil bо‘ladi va bu tirqish orqali gorelkaga havo о‘tadi: diskni burab tirqishni kengaytirish yoki toraytirish va gorelkaga kiradigan havo mikdorini о‘zgartirish mumkin. Gorelkada havo yetishmay qolga gaz chala yonadi va tutash alanga hosil bо‘ladi. Havo kirishini kuchaytirib yoruglanmaydigan alanga olinadi.

• Alanganing qaysi qismi kо‘proq issiklik beradi (darslikka qarang) Gorelkada havo yetishmay qolsa, gaz chala yoiadi va dudli alanga gaz havoga chiqib, atiofin zaxailashi mumkni. Agar gorelkaga havo tо‘la kirayotganda gaz yubornlga va xuddi shu vaqtda chaqilgan gugurt yaqinlashtirilsa, u holda, ba’zai alanganing "otilib alanga yoiug bо‘ladi va tutaydi. Goiyelka nayi juda kizib ketayai va yoikggich gazning chala yornshidak kо‘p mikdoida ig gazi (SO) hosil bо‘ladi va qо‘langa hid chiqadi. Alanganing "otilib chiqishi" xavfli oqibatga - gaz keluvchi iyezrna shlanganing yornshi, gtolning buzilishi, qо‘lning kuyishi kabilarga olib kelishi mumkin. Alanganing "otilib chiqishi" yuz beiga darhol gaz kiarnrn yopish, gorelka nayi soviguncha kutib turnsh, shuidan keyin ega gazrn yuqorida kо‘igatilgandek yoqish kerak. Gaz gorelkalari buyumlarga yaqin bо‘lmasligi kerak.
• Kavsharlash gorelkasi yuqorn temperaturnli alanga olish uchun ishlatiladi Kavshanlash gonelkagi oddiy gaz gonelkagidan pastki qismida jumrakli ikkita nayi borliga bilak farq kiladi. Bu naylarning binidan (1) havo puflagich yordamida havo, ikkinchisidan (2) ega gaz yuboriladi. Goiyelkani ishlatish uchun oddiy 2-naydagi gaz jumiagi ochib yoqiladi va sо‘ngi asta-sekin havo yuboriladi.
• Xavo va gaz yuborishni tartibga solib, kerakli kattalikdagi alanga va temperatura olinadi. Gorelkaning xar doim toza bо‘lishi va naylarga biror iaiganing tushmagashgigi kuzatib turnladi. Vaqti-vaqti bilan goiyelka burab olinadi va tozalab turiladi. 100-300°G temperatura intervallarida qizdirish uchun turli xil hammomlardan foydalaniladi.

• Suv hammomi metalldan qilnigan idishlar. Hammom bir-bini ustiga tushib turadigan har xil diametili yaggi xalqalar bilan beikrtiladi

• Hammomdan foydalanishda uning xajmining 2/3 qismigacha suv quyiladi va suv hammomiga moglashtirilgan uch oyoqqa yoki shtativ halqasiga qо‘yib, gaz gorelkagi alangasida qayiaguncha qizdrniladi. Bunda suvning qaynab, qurib ketmaglisiga qarab turnladi. Laboratoriyada buidan tashqari elektr toki yordamida istiladigan suv hammomidan xam foydalaniladi.
• Suv hammomi issiq, par yordamida qizdirishda qо‘llaniladi. Odatda bu maqsad uchun qora jestdan yagalgan voronkadan foydalaniladi. Voronkaning yuqori keng chetida bni kancha teshiklar mavjud. Uning ichida pastki teshiqda ma’lum masofada asbestlangan tо‘r о‘rnatilgan. Dezonlariga asbest qatlamlar qо‘yilgan. Qizdiriladigan idish razmeriga mos qilib tanlangan voronka uch oyoqqa yoki shtativ halqasiga о‘rnatiladi. Qizdiriladigan idish voronkaning ichiga asbestlangan tо‘rga tegmaydigan, ammo asbest qatlamlarga tegadigan qilib joylashtiriladi.

• Gorelka qо‘yilib asbestlangan tо‘r qizdiriladi, idish ega issiq havodan qiziydi. Laboratornada elektr toki bilan qizdiriladigan havo hammomni ham ishlatiladi. 600-10000S temperatura olish uchun elektr pechlaridan foydalaniladi. Mufel pechi о‘tga chidamli maternaldan yagalgan bir tomorida eshikchagi bо‘lgan tо‘rt buichakli yoki gornzortal kutidan iborat. Mufel pechi yuqori temperaturada moddalarni kuydirishda va tigellarda boradigan reaksiyalarii о‘tkazishda xizmat qiladi. Bu maqsadlar uchun tigel pechlani ham ishlatiladi. Naygimoi pech yuqori temperaturada kvars, chinni yoki issiqqa chidamli naylarda olib boriladigan tajirbalar о‘tkazishda qо‘llaniladi.
• Qum hammomi ham laboratoriyada gekni, bir tekisda qizdirish va yuqori temperatura (200-300°S) olish uchun foydalaniladi. Qum xammomi ichiga toza va Quruq qum tо‘ldrnilgan. metall kogacha yoki tovadan iborat. Kumir kosachaga (tovaga) solishdan oldin yaxshilab qizdirib, orgarnik - qо‘shimchalardan tozalaniladi. Qizdirish gaz gorelkasida olib boriladi.

• Kolbalarda, stakanlarda yoki chinni kosachalarda suyuqliklar qizdirilganda, ular ochiq alangada emas, balki asbest tо‘rlar ustiga qо‘yib qizdrniladi. Ishqorny eritmalar qizdrnilganda ular chrnrn bо‘lakchalarn yoki bir tomorn kavshailangan kappilyai golish tavgiya qilrnadi. Stakanlarda suyuqlik qizdirilganda, havodan tushishi mumkni bо‘lgan ifloglanishdan saqlanish uchun, ularni goat oynasi bilan yopish kerak. Eritmalar buglatilgarida (kogacha, stakan va boshqalarda, bu vazifarn suyuqlik ustida shtativga о‘rnatilgan kgig voionka bajaradi (13-rasm). Probirka chо‘kmasi bо‘lgan suyuqlik yoki eritma qizdrnilgarida, u yog‘ochdan yagalgan ushlagichga yoki shtativ qisqichiga salgina qiya qilib о‘rnatiladi (probirkaning ogzi о‘zingizdan va boshqalardan chetga qanatilgan bо‘lgin)

• Gorelkaning past alangasida avval probirkaning butun qismi qizdiriladi (probirka ushlagich qizdirilmagan), keyin suyuqlikning yuqori qismi qaynaguncha qizdirilib, alanga pastga tushiriladi va butun suyuqlik qizdiriladi. Xuddi shu tartibda probirka ushlagich bilan birga alangadan olinib tez:-tez chayqatib qizdrnilishi mumkni. Probirkada Quruq moddalar qizdrnilganda uning ogzi tubidan past qilib (nima uchun?) shtativ halqasiga о‘rnatiladi. Avval asta-sekin probirkaning butui qismi, keyin quruq modda qolgan qismi kо‘proq qizdiriladi.

• Filtrlash

• Suyuqliklarni undagi qattiq moddalardan ajratish uchun filtrlash qо‘llarnladi. Laborratoriyada chо‘kmalarni eritmalardan ajratish uchun chо‘kmali suyuqlik maxsus filtr qogozi orkali filtrlanadi. Buning uchun oddiy yoki buiama filtr qogozlaridan foydalaniladi.
• Filtr kogozidan tashqari filtrlovchi maternallar sifatida paxta, asbest tolasi, shisha paxtasi, maydalangan kо‘mni, sovak shisha va boshqa tuili maternallardan foydalaniladi. Filtrdan о‘tgan suyuqlikka filtrat deyiladi. Filti tayyoilash uchun kvadrat shaklidaga bir varaq filtr qogoz olinib, oldin u ikki bukiladi (a), sо‘ngi tо‘rt bukiladi (b). Tо‘rt bukilgan kvadratning burchagi qaychi bilan yoy bо‘ylab qiyiladi (v), qog‘ozning bir qavati qolgan uch qavatidan barmoq bilan ajratiladi va konus hosil qilinadi (g). Yasalgan filtr voionkaga jips yopishib turadigan qilib joylashtiriladi. Keyin u voronka devoriga yopishtirib distillangan suv bilan hо‘llaniladi (d). Ba’zan filtrlash yuzasini oshirish uchun burama filtr ishlatiladi (burama filtr yasash qoidalari о‘qutuvchidan sо‘rash kerak).

• Suyuqlikni eritmasi moddadan tezroq va chо‘kmari filtratdan tо‘laroq ajratishda filtrlash past bosimda olib boriladi. Bunga vakuum ostida filtrlash deyiladi. Buning uchun tasvinlangan asbob yigiladi. Bu asbob Bunzen kolbasi (1) ("surgich"), Byuxnir voronkagi (2) saklagich gklyaika (3) va suv puikagich vakuum iagogi (4) dan iborat. Vakuum, suv puikagich iagogi yoki bu asbobir laboratoriyadagi vakuum lrniyasiga ulash yо‘li bilan ham hosil qilinadi. CHо‘kma miqdornga qarab har xil kattalikdagi Byuxiyei voionkagi tailab olrnadi. Saqlagich gklyaika (3) albatta ulanishi kerak, chuiki u suv iagogdan suvning kolbaga yigilishidan saqlaydi. Byuxnir voionkagining tо‘i tubiga dorna shaklida ikki qavat filtr qogozi qо‘yiladi. Bu filtrlarni qrnqish uchun filti qogozrni ikki qavat qilib voronka ustiga qо‘yib, kaft bilan bogiladi. Sо‘ngi aylana bо‘ylab voronkaning tushib qolgan izi qaychi bilan qirqiladi. Filtrning bittasi ikkinchigidan 3-4 mm kichikroq, voronka tubiga teng qilib kirqiladi. Voronka tubiga oldin kichik diametrli filtrni ustiga kattaiogi qо‘yiladi va distillangan suv bilan xо‘llaniladi.

• E’tiboringiz uchun rahmat!