Mavzu: klassitsizm va sentimentalizm

FARG`ONA DAVLAT UNIVERSITETI CHET TILLARI FAKULTETI XORIJIY TIL VA ADABIYOTI: INGLIZ YO`NALISHI 16 – 53 А GURUH TALABASI BOYMUROTOVA MUHAYYONING QIYOSIY ADABIYOTSHUNOSLIK FANIDAN MUSTAQIL ISHI.

MAVZU:

KLASSITSIZM VA SENTIMENTALIZM

SHARQ VA G`ARB

ADABIYOTI MISOLIDA

REJA :

1.KLASSITSIZM YOʻNALISHI HAQIDA

2.SENTIMENTALIZM ADABIYOT VA SANʻATDA

3.SHARQ VA GʻARB ADABIYOTIDA KLASSITSIZM VA SENTIMENTALIZM

Klassitsizm (lot. classicus — namunaviy) — antik davrda oʻz rivojining yuqori choʻqqisiga erishgan qadimgi Yunon va Rim sanʼati merosida shakllanib, unga taqlid qilish natijasida yuzaga kelgan adabiyot va sanʼatdagi uslub, yoʻnalish. Klassitsizm tarafdorlari 17—19-asrlarda Fransiyada, keyinroq Yevropaning boshqa mamlakatlarida Uygʻonish davri anʼanalarini davom ettirgan holda (inson aql zakovatiga ishonish, antik davr yaratgan ideal mutanosiblikni va nisbatlarni tan olish va eʼzozlash), oʻz zamonasining ijtimoiy hamda estetik talablariga javob tariqasida vujudga kelgan.

Antik davr mifologiyasi (rivoyatlari), tavrot voqealariga murojaat qilib, ulardan olingan syujetlar orqali oʻz davrlarining etik — axloqiy va siyosiy muammolarini koʻtarishta harakat qildilar. Klassitsizmda ham umumlashma asar yaratish asosiy masala hisoblanadi, asarlar birmuncha vazmin, ritm va nafis musiqaviylikka intilish asosida yaratildi.

Antik davr mifologiyasi (rivoyatlari), tavrot voqealariga murojaat qilib, ulardan olingan syujetlar orqali oʻz davrlarining etik — axloqiy va siyosiy muammolarini koʻtarishta harakat qildilar. Klassitsizmda ham umumlashma asar yaratish asosiy masala hisoblanadi, asarlar birmuncha vazmin, ritm va nafis musiqaviylikka intilish asosida yaratildi.

Odatda,Klassitsizm rivojitarixi 2 bosqichga ajratiladi:

17-asr Fransiyadas hakllangan Klasssitsizm oʻzida absolyutizm gʻoyalarini ifodalagan boʻlsa;

18-asrga kelib Klassitsizm yangi dunyoviy ideallar, maʼrifatparvarlik gʻoyalari va oddiy xalq orzu-istaqlari va intilishlariga asoslangan ideallarga tayangan holda rivojlandi.

Klassik yozuvchilar adabiyotni so'zga tarjima qilish va o'quvchiga tabiat va aql talablarini etkazish, "o'rgatish, ko'ngil ochish" usuli sifatida qaraydilar. Klassizm adabiyoti muhim fikrni aniq ifodalashga yo'naltirilgan ("... ma'no har doim mening yaratilishimda yashaydi" - F. von Logau), u stilistik nafislikni, ritorik bezaklarni rad etadi. Klassiklar so'zlarcha lakonizmni, metaforik murakkablikni - soddaligi va ravshanligini, ekstravagant - munosiblikni afzal ko'rdilar. Belgilangan me'yorlarga rioya qilish, klassiklar pedantriyani rag'batlantirib, badiiy sezgi rolini e'tiborsiz qoldirgan degani emas. Qoidalar klassistlarga ijodiy erkinlikni ong chegarasida saqlashning bir usuli sifatida tuyulgan bo'lsa ham, ular intuitiv tushunishning muhimligini tushunishdi, agar kerak bo'lsa va badiiy jihatdan samarali bo'lsa, qoidalardan chetga chiqish qobiliyatini kechirishdi.

Klassitsizmga xos belgilar dastlab:

Italiyanafis sanʼatida (6-asrning 2-yarmi)paydo boʻlgan (A. Palladio, J.Vinola, S.Serlio, J.Bellorin azariy va amaliy faoliyatida shuningdek, Bolonya akademik maktabi rasmiy hujjatlari va h.k.);

17-asrga kelib Fransiyada barokko tamoyillariga qarshi kurashda Klassitsizmil damlab,yaxlit uslubiy tizimga, 18-asrga kelib umum yevropa uslubiga aylandi.

Klassizmdagi personajlarning xarakterlari bitta dominant belgini aniqlashga asoslangan bo'lib, bu ularning universal universal turlarga aylanishiga hissa qo'shadi. Sevimli nizolar - bu burch va hissiyot to'qnashuvi, aql va ehtirosning kurashidir. Klassistlar asarlarining markazida qahramon shaxsiyat va shu bilan birga o'z ehtiroslari va ta'sirlarini engishga, ularni jilovlashga yoki hatto amalga oshirishga qat'iy intiluvchi (J. Racin fojialari qahramonlari) barkamol shaxs. Kartezianning "Menimcha, men borman" klassitsizm belgilariga munosabati nafaqat falsafiy va intellektual, balki axloqiy printsipning rolini o'ynaydi.

• Klassitsizmda adabiy janrlar "oliy" va "past" tarzda tasniflanib, ular orasiga qatʼiy chegara ham qoʻyilgan.
• "Oliy" janrga tragediya, epopeya va qasida kiritilgan, ularda davlat xayoti, tarixiy voqeahodisalar, miflar tasvirlangan va ularning asosiy qahramonlari qumondonlar, davlat boshliqlari, mifologik personajlar, din peshvolari boʻlgan.
• Klassitsizmning "past" janriga esa komediya, satira va masal kiritilgan. Bularda o`rtahol insonlarning kundalik hayotidan olingan voqea-hodisalar tasvirlanishi koʻzda tutilgan. Har bir janr orasida shu kabi aniq farqlar boʻlgan. Yuksak va past, tragik va komik holatlar tasvirining aralashib ketishiga yoʻl qoʻyilmagan. Bunda tragediya yetakchi janr hisoblanadi. Klassitsizmning bu "oliy" janri fransuz dramaturglari (P. Kornel, J. Rasin) ijodida yuksak darajaga kutarilgan boʻlsa, "past" janrlar sanalgan masal (J. Lafonten), satira (N. Bualo), komediya (Molyer) ham oʻzining oliy nuqtasiga kutarilgan. Klassitsizmning estetik asoslari Bualoning "Sheʼriy sanʼat" (1674) dostonida bayon etilgan.
•  

Mazkur yoʻnalish Yevropa mamlakatlari adabiyotiga ham kirib bordi.

Angliyada Aleksandr Pop (1688—1744),Jozef Addison (1672-1719);

Italiyada Vattorio Alferi (1749—1803);

Germaniya daI. V.Gyote (1749—1832), F.Shiller (1759—1805);

RossiyadaA. P.Sumarokov(1717—77),Ya. B.Knyajnin(1740—91)vaboshqaijodkorlarningasarlaridayetakchilikqildi.

18-asroxiriva19-asrboshidaKlassitsizmYevropadatanazzulgauchradi. Uhayotbilanaloqasinitoborayoʻqotib, torshartlilikdoirasidadepsinibqoldi.

SENTIMENTALIZM

Sentimentalizm (inglizcha sentimental - "sezgir" dan) – 18-asr Yevropa adabiyoti va san'atidagi tendentsiya. U ma'rifatning so'nggi bosqichi bo'lgan ta'lim ratsionalizmi inqirozi tomonidan tayyorlangan. Xronologik jihatdan asosan romantizmdan oldinroq bo'lgan va unga bir qator xususiyatlarni etkazgan.

Sentimentalizmning asosiy belgilari:

Sentimentalizm normative shaxsning idealiga sodiq qoldi.

O'ziningma'rifatliyo'llaribilanklassitsizmdanfarqlio'laroq, "insontabiati"hukmronligisababemas,balkituyg'udebe'lonqilindi.

U ideal shaxsni shakllantirish shartini & amp; amp; quot; dunyoni oqilona tiklash& amp;amp;quot; emas, balki & amp;amp;quot;tabiiy histuyg' ularni & quot;ozod qilish va yaxshilash sharti deb hisobladi.

Sentimentalizm adabiyotining qahramoni yana dao& apos;oziga xosdir: kelib chiqishi (yokie & amp;amp;apos;tiqodi) bo& apos;yichau demokrat,oddiy odamning boyma'naviy dunyos isentimentalizm yutuqlaridanbiridir.

Sevimli sentimentalistik janrlar

-elegiya,

-xabar,

-epistolyar roman (harflardagi roman),

-sayohat yozuvlari,

-kundaliklar va boshqa nasr turlari,.

Ularda konfessiyaviy motivlar ustunlik qiladi.

Sentimentalizm:

Angliyada eng to'liq ifodani topdi, u erda asosan uchinchi mafkura shakllandi- J.Tomson, O.Goldsmit, J.Krabb, S. Richardson, JI asarlari. Stern

RossiyadasentimentalizmRossiyadasentimentalizmvakillari: M.N.Muravyov, N.M.Karamzin(taniqliprodyuser- "YomonLiza"), I.Dmitriyev, V.V.Kapnist, N.A. Lvov,yoshV. A.Jukovskiy.

Rus sentimentalizmining xarakterl ixususiyatlari:

a)Ratsionalistik tendentsiyalar juda aniq ifodalangan;

b)kuchlididaktik(axloqiy)munosabat;

v)ta'limyo' n alishlari;

d)adabiytilnitakomillashtirish,russentimentalistlariso'zlashuvnormalarigamurojaatqildilar,vernakularkiritdilar.

Russentimentalizminingo'zigaxosxususiyatlarikuchlididaktikmunosabat,aniqta'limiyxaraktervarustilinitakomillashtirishdaniborat(buaniqroqbo'ladi,arxaizmlarketmoqda).

Asosiyg'oya:tabiatqo'ynidagitinch,xayoliyhayotQishloq(tabiiyhayotningkontsentratsiyasi,axloqiypoklik)shaharbilankeskinfarqqiladi(yovuzlik,g'ayritabiiylik, bezovtalik ramzi).

Asosiy mavzu-bu sevgi.

Asosiy janrlar: hikoya,sayohat,g'oyalar.

Yohann Volfgang Gyote (1749.28.8, Frankfurtmayn — 1832.22.3, Veymar) — nemis yozuvchisi va mutafakkiri. Yangi davr nemis adabiyotining asoschisi. Ijodi 18-asrning 70—80-yillari Germaniyada mavjud bo‘lgan «Bo‘ron va hujum» adabiy harakatida ishtirok etishdan boshlangan. Shu davrda Gyote «Gets fon Berlixingen» (1773), «Prometey» (1773) kabi dramalar va lirik she’rlar yaratdi. Gyote adabiy faoliyatining ilk davriga mansub «Yosh Verterning iztiroblari» (1774) romani o‘sha davr nemis adabiyotida katta voqea bo‘ldi.

Yohann Volfgang Gyote (1749.28.8, Frankfurtmayn — 1832.22.3, Veymar) — nemis yozuvchisi va mutafakkiri. Yangi davr nemis adabiyotining asoschisi. Ijodi 18-asrning 70—80-yillari Germaniyada mavjud bo‘lgan «Bo‘ron va hujum» adabiy harakatida ishtirok etishdan boshlangan. Shu davrda Gyote «Gets fon Berlixingen» (1773), «Prometey» (1773) kabi dramalar va lirik she’rlar yaratdi. Gyote adabiy faoliyatining ilk davriga mansub «Yosh Verterning iztiroblari» (1774) romani o‘sha davr nemis adabiyotida katta voqea bo‘ldi.

Gyote Sharq mamlakatlari tarixi, madaniyati, adabiyotini chuqur o‘rganadi, Firdavsiy, Farididdin Attor, Rumiy, Nizomiy, Sa’diy, Hofiz, Jomiy kabi shoirlar ijodi bilan tanishadi. Bu paytda Ibn Sino, Ulug‘bek, Alisher Navoiy ijodlaridan namunalar nemis tiliga tarjima qilingan edi. Gyote «Mag‘ribu mashriq devoni»ni (1814—19) Sharq she’riyatidan ilhomlanib yozgan. Devon «Mug‘anniynoma», «Hofiznoma», «Ishqnoma», «Tafriqnoma», «Ranjnoma», «Hikmatnoma», «Zulayxonoma», «Temurnoma», «Soqiynoma», «Matalnoma», «Forsiynoma», «Xuldnoma» kabi 12 bo‘limdan iborat. Devonda «bulbul», «hur», «fatvo», «mug‘anniy», «mufti», «tilsim», «mirzo», «darvesh» kabi so‘zlarni asliyatda qo‘llaydi. Gyotening «Faust» fojiasi (1768—1832) jahon adabiyotidagi shoh asarlardan hisoblanadi. Bu asar Gyotening butun ijodiy faoliyati davomidagi izlanishlarining samarasi bo‘ldi.

«Yosh Verterning iztiroblari»

(Y. Egamova tarjimasi, 1975) kabi asarlari o‘zbek tilida nashr etilgan.

Yosh Verterning iztiroblari sentimental asarlarning eng go`zal ko`rinishda akslantirilgan. Yosh Verterning muhabbat borasidagi azoblari sentimentalistik ruhda tasvirlangan.

Foydalanilgan adabiyotlar

1. Sulaymonova F. " Jahon adabiyoti tarixi fanidan tayanch ma'ruzalar matni ". Toshkent, 2016.

2. Hamdamov Ulugʻbek Abduvahhobovich, "Jahon adabiyoti ", Buxoro, 2018.

3. Hayrullayev M. "O'rta Osiyoda uygʻonish davri madaniyati ", Toshkent, 1994.

4. ZIYONET.UZ