X1X asrning oxirlariga kelib barcha kimyoviy birikmalarni atomli, ya’ni birinchi tartibli va molekulyar yuqori tartibdagi birikmalarga ajratdi. Vaqt o’tishi bilan yuqori tartibli barqaror moddalarni koordinasion birikmalar deb atay boshladi. Koordinasion birikmalar tabiatda juda ko’p tarqalgan - malaxit Cu2CO (ON), izumrud Be 3Al[Si6O18]
- inson organizmi uchun hayotiy ehtiyoj bo’lgan mahsulotlar porfirinlar
- yashil xlorofill, Fe(II) bo’lsa qizil gemoglobin, Cu(II) bo’lsa, havorangli gemosianin (qon pigmenti) bo’lib hisoblanadi.
- Dastlab yuqori tartibli birikma yoki kompleks birikma deb ulardagi bog’lanishlarni valentlik nazariyasi asosida tushuntirish mumkin bo’lmaydigan moddalar tushunildi
- Birinchi kompleks birikma 1704 yilda Disbax tomonidan olindi
- K4[Fe(CN)6].
Lekin uning tuzilishi va valentliklarini tushuntirib bera olmaganligi uchun bu birikmani qo’sh tuz deb qaradi. 4KCN*Fe(CN)2 . - Lekin uning tuzilishi va valentliklarini tushuntirib bera olmaganligi uchun bu birikmani qo’sh tuz deb qaradi. 4KCN*Fe(CN)2 .
- 1798 yilda Tasser laboratoriyada sintez qilib olgan [Co(NH3)4 CI3 ni rangiga qarab luteo- sariq, yoki sintez qilgan , ikkinchi tuzini CoCl3 4NH3 ni prazeo - yashil tuz deb atadi.
Ko’pchilik mualliflar sintez qilgan yuqori tartibdagi birikmalarni, ya’ni kompleks birikmalarini mualliflar nomi bilan atay boshladilar. - Ko’pchilik mualliflar sintez qilgan yuqori tartibdagi birikmalarni, ya’ni kompleks birikmalarini mualliflar nomi bilan atay boshladilar.
- Kosse tuzi K[Pt(NH3)6]Cl3 sintez qilindi. Buni ham xuddi ammiakatlardek bo’ladi, deb yozdi.
- . CoCl3 *6NH3 Seyze tuzi sintez qilindi. K[Pt(C2H4)Cl3]
X1X asrning 50-yillariga kelib, bir qancha organik ligandli yuqori tartibli birikmalar olindi - X1X asrning 50-yillariga kelib, bir qancha organik ligandli yuqori tartibli birikmalar olindi
- Vyurs tomonidan (AN)2[PtCl2],
- Anderson tomonidan esa (PyH)2[PtCl6] PtPy2Cl4] + 2HCl birikmalar sintez qilindi.
- Chugayev bir qancha organik birikmalarni - dioksim, suksinimidni
- 1906 yilda nikel kationini ochish uchun dimetilglioksimni
Ilinskiy kobalt ionini ochish uchun 1-nitroza-2-naftolni sintez qildilar. - Ilinskiy kobalt ionini ochish uchun 1-nitroza-2-naftolni sintez qildilar.
- Bular bilan bir qatorda elementoorganik kimyo metallokompleks kataliz, kristallokimyo rivojlandi
- Fersman koordinasion son degan tushunchani kiritdi.
- XX asr o’rtalariga kelib metalloorganika juda rivojlandi - karbonillar olindi Fe(CO)s, Ni(CO)4
“Komleks birikma” atamasi birinchi bo’lib Ostvald tomonidan fanga kiritildi. - kompleks atamasi murakkab degan ma’noni beradi
- Masalan S6N4O2* S6N4(ON)2 – xingidron
Akademik Yu.N. Kukushkin - “Kompleks birikma deganda kristall holatda bo’lmasin, eritmada bo’lmasin, tarkibida ligandlar bilan qurshalgan markaziy atom mavjud birikmalarni tushunmoq kerak,”- degan ta’rifni berdi.
“ Koordinasion birikmalar deb - kristall holatda va eritma holatda ham mavjud bo’la oladigan ,hamda markaziy atom (elektronlar akseptori) va uning atrofida aylanib yuruvchi ligandlardan(elektronlar donori) tashkil topgan murakkab ioni bo’lgan birikmalarga aytiladi”
Ligandlar markaziy atomdan bir necha bosqichda dissosialanadi. - Ligandlar markaziy atomdan bir necha bosqichda dissosialanadi.
- .Koordinasion birikmalarda koordinasion son oksidlanish darajasidan katta bo’lishi kuzatiladi
- HgJ4, HgJ3, HgJ2 va HgJ. Bular eritmada
- [HgJ3(H2O)], [ HgJ2 (H2O)2] va [HgJ(H2O)3] erituvchining molekulasi bilan to’yingan bo’ladi
Markaziy ion sifatida galogenlar ham bo’lishi mumkin. Umumiy formulasi [JL2]X (Karlson 30-yillarda taklif qilgan). - Markaziy ion sifatida galogenlar ham bo’lishi mumkin. Umumiy formulasi [JL2]X (Karlson 30-yillarda taklif qilgan).
- [AgL2] X + I2=[ IL2]X + AgI
- bu yerda: X - ClO4, -NO3, -CH3COO ionlari bo’lishi mumkin.
3. Zaruriyat bo’lsa, dastlabki moddalar energiyasini imkoni boricha oshirish; - 3. Zaruriyat bo’lsa, dastlabki moddalar energiyasini imkoni boricha oshirish;
- 4. Agar koordinasion birikma hosil qilish jarayoni mahsulotni saqlash mumkin bo’lmagan sharoitda amalga oshirilgan bo’lsa, ”muvozanatni yaxlatish” usuli tanlanadi.
G ye n a l o g i k sintez - mahsulotning tuzilishi dastlabki moddalar tuzilishiga o’xshash bo’ladi. Bunda reaksiya mexanizmi muhim ahamiyatga ega. Bu holda ham mahsulotning energetik jihatdan afzalligi imkoni boricha o’z kuchini saqlab qoladi.
E’tiboringiz uchun Raxmat
Do'stlaringiz bilan baham: |
