Mavzu: Metall o‘tkazgichli materiallarning asosiy xususiyatlari. Elektrotexnikada qo‘llaniladigan toza metallar va quymalar

---

1
9-MA’RUZA. 
Mavzu: Metall o‘tkazgichli materiallarning asosiy xususiyatlari. Elektrotexnikada 
qo‘llaniladigan toza metallar va quymalar. 
Utkazgich materiallar. Ularning asosiy xossalari. Utkazuvchanligi yukori bulgan 
materiallar.Utautkazgich va krioutkazgichlar. Kotishmalar. Yarimutkazgich materiallarning 
xususiyatlari. Yaxshi o‘tkazuvchi metall o‘tkazgich materiallar. 
Reja: 
1. Yahshi o‘tkazgich materiallar xaqida umumiy ma’lumotlar. 
2. Mis, alyuminiy, bronza, kumush, volfram. 
3. Xulosa. 
Tayanch iboralar: 
O‘tkazgichlar, o‘tkazuvchanlik, erkin elektron, qotishmalar. 
Metall o‘tkazgichlar polikristall, ya’ni mayda kichik-kichik kristallchalardan tashkil 
topgan o‘tkazgichlarda erkin elektronlar soni ko‘p bo‘lib, ular elektr tokini tashishda ishtirok 
etadi. Shu sababli ularning elektr qarshiligi kichik va o‘tkazuvchanligi kattadir. Masalan: 
kumush, mis, alyuminiy, va x. Ularning solishtirma qarshiligi temperatura ortishi bilan 
ionlarning xarakatchanligi ortgani uchun elektr qarshilik xam ortadi. Tok tashuvchi elektronlar 
o‘z energiyasini ionlarga berishi xisobiga elektr qarshilik yuzaga keladi. Eng muhim- asosiy
elektr o‘tkazgichlar mic, bronza va alyuminiylardir. 
Mis – qizil pushti rangli erish temperaturasi 1083*C, chiziqli kengayish koyifsinti 1,64-1
10 T/S 
Plasttik material-metalldir.. Diametri d =0,01-0,02mm bo‘lgan simlar olish mumkin. CiO 
– oksidlarda misni zanglashdan saqlaydi. MM – yumshoq mis quydirilgan bo‘lib, zichligi 8900 
kg/m
3
;
Tm=200:293 MPa.
Nisbiy uzayishi l
4 
= 6-35%, p = 0,0172 : 0,01724 mk.om.m. 
MT – quydirilmagan qattiq mis d = 8960 kg/m
3
, Tm = 355 : 408 MPa, l
n
=0,5:2%,
p = 0,0177:0,0180mk.om.m.
Kichik diametrli simlarning solishtirma qarshiligiga nisbatan katta bo‘ladi.
R =pl/s : R 1/s: s – kundalang kesim yuzasi (m
2
) 
R – elektr qarshilik (om).
Juda kichik 0,01mm dismetrli simlar yuqori –200 C tempiraturalarda ishlash uchun 
oksidlanmagan misdan yasaladi. 
Bronza – mis, qalayi, alyuminiy va berilliy kabi aralashmadan iborat qotishma. Masalan: 
Br 010-10% qalayi, qolgani misdir.
Bronza onson ishlanuvchan, kesiluvchan, bosim osrida ishlanuvchan kovsharlanadigan 
material purjenali kontaktlar yasashda ishlatiladi. Elektr transport mashinalalari uchun lelektr 
liniyalari simi, kollektorlarda yasashda ishlatiladi.