Mavzu: Model va modellashtirish. Reja: Boshqarish nazariyasi elementlari

Mavzu: Model va modellashtirish.
REJA:
1.Boshqarish nazariyasi elementlari.
2. Model va modellashtirish.
3.Model turlari.
4.Kompyuterda modellashtirish va uning mohiyati.
Hozirgi zamon kibernetikasining paydo bo‘lishi Amerika olimi Norbert Viner (1894-1964) nomi bilan bog‘liq. Norbert Viner texnik tizimlarda ham, jonli tizimlarda ham axborotlarni boshqarish qonunlari mavjud degan fikrga keladi va 1948-yilda chop etilgan «Kibernetika yoki jonzot va mashinalarda boshqarish hamda aloqa» kitobi bilan bu fanga asos solgan.
«Kibernetika» yunoncha 
so‘z bo‘lib, o‘zbek tilida
«darg‘a» ya’ni «kema 
boshqaruvchi» degan 
ma’noni anglatadi. 
Boshqarish haqidagi fanning endilikda «kibernetika» deb atalishi ham ana shundan.
Kibernetik tizimlarni quyidagi uch sinfga ajratish mumkin:
1. Tabiiy tizim – boshqarish qurilmasi tabiat tomonidan yaratiladi. (masalan, DNK moddasi, odam miyasi).
2. Avtomatlashtirilgan tizim – boshqarish vazifalarining bir qismi avtomatga berilgan bo‘lib, xulosani inson chiqaradi.
3. Avtomatik tizim – barcha boshqarish jarayonlari avtomatga berilgan.
Ishlab chiqarish kunlari yuksak taraqqiy etgan jamiyatda faqat jismoniy mehnatgina emas, balki miya vazifalarini axborot miqdori ishlab chiqarish kuchlariga nisbatan yuqori darajada ko‘payadi. Natijada, eski usullar bu qadar ko‘p axborotni yig‘ish va qayta ishlashni ta’minlashga imkon bermaydi. Shu sababli XX asr o‘rtalarida kibernetika fani hamda axborotni qayta ishlash quroli bo‘lgan elektron hisoblash mashinalari dunyoga keldi..
Agar tizimni bir holatdan boshqa – yangi holatga o‘tkazish, ya’ni boshqarish mobaynida eng kam vaqt va mehnat yoki kam miqdordagi narsa va energiya sarflansa, bu jarayonga optimal boshqarish deyiladi.
Teskari aloqa- rasmdagi ko’rsatkichli chiziqlar ta’sir yo’nalishini ko’rsatadi.Yuqoridagi ko’satkich kameraning isishini pastdagisi esa elektr isirkichning manbaga ulanganligini ko’rsatadi.Sxema yopiq sirtmoqni tasvirlaydi.bunday xodisa teskari aloqa deb ataladi.B
M: 1. Yulduzlar xarakatini teleskop maxsus mexanizm yordamida kuzatish.
2.Futbol o’yinidagi darvazabonning xarakati.
A-kamera
Elektr isitkich
V- termometr
B
Modellarning mazmuni bilan qisqacha tanishamiz:
1.Fizik model.
2. Matematik model
3. Biologik model
4. Fizik kimyoviy model
5.Iqtisodiy model.
Biologik model- Odam va xayvonlarda uchraydigan malum bir xolat yoki kasallikni laboratoriyada xayvonlarda sinab ko’rish imkonini beradi.
Biologik model-turlari tirik obektlar va ularning qismlari -molekula,xujayra ,organism vas hu kabilarga mos biologic tuzilishi ,funksiya va jarayonlarni modellashda qo’llaniladi.