Mavzu: Narxlarni boshqarish

Mavzu: Narxlarni boshqarish
Reja:

• 
  Narx nima?
  
• 
  Bozor iqtisodiyotida narxning vazifalari
  
• 
  Narxning shakllanishi
  
• 
  Monopoliya sharoitida narxning shakllanishi
  

Narx nima?
Narx–rеal bozor iqtisodiyoti sharoitida Tovar va xizmatlarning ijtimoiy qiymati va ijtimoiy nafliligining puldagi ifodasidir
Narx—bozor mexanizmining muhim tarkibiy unsurlaridan biri.U oʻzining vazifalari orqali barqaror iqtisodiyotning shakllanishi hamda samarali amal qilishiga, bozor muvozanatining taʼminlanishiga, milliy daromadning iqtisodiyot turli tarmoq va sohalari, xoʻjalik yurituvchi subʼektlari boʻyicha taqsimlanishiga, aholining ijtimoiy jihatdan himoya qilinishiga sharoit yaratadi. Shuningdek, u ishlab chiqaruvchilarni ragʻbatlantirib, sogʻlom raqobat muhitining yaratilishiga katta taʼsir koʻrsatadi.
Narx,baho—Tovar qiymatining puldagi shakli; bozor iqtisodiyotida amal qiluvchi iqtisodiy dastak. Iqtisodiy tafakkur tarixidagi ayrim qarashlarda qiymatning mehnat nazariyasiga asoslanib talqin qilishgan, unga qiymatning puldagi ifodasi deb qaralgan.21-asr boshlaridagi nazariyalar N.ni pulning miqdoriy nazariyasi asosida izoxlab, N.ga harajatlar, tovarning nafliligi va raqobat taʼsir etishini eʼtirof etadi. N.ni qiymat belgilaydi, ammo u aniq bir qiymatdan yuqori yoki past boʻlishi mumkin, bu esa bozordagi muayyan tovarga boʻlgan talab va taklifga bogʻliq. N. faqat qiymatni emas, balki talab va taklif, shuningdek, tovarning ijtimoiy foydaliligi, sifati va boshqa tovarlar oʻrnini bosa olishi, muomaladagi pulning harid qobiliyatiga ham bogʻliq. Binobarin, N.qiymatdan miqdoran farqlanadi. Mahsulot tannarxi har qanday N.ning asosi boʻlib, mahsulotning hayotiy sikli davomida uning N.idagi oʻzgarishlarga katta taʼsir koʻrsatadi. N.miqdori harajatlarga va Tovar sifatiga toʻgʻri mutanosiblikda, raqobatning shiddatiga esa teskari mutanosiblik daturadi. Bozor iqtisodiyotida N.bir nechta vazifalarni bajaradi: 1)hisob-kitob va oʻlchov vazifasi—N.vositasida qilingan harajatlar, olingan natijaning puldagi miqdori aniqlanadi. Harajatlar ishlatilgan resurslar miqdorini uning N.iga koʻpaytirish orqali hisoblanadi; 2) ragʻbatlantirish vazifasi—N.ning oʻzgarishi ishlab chiqarish hajmin ioʻzgartiradi. Talab N. ga nisbatan teskari mutanosiblikka ega. N.pasaysa talab ragʻbatlantiriladi, aksincha,N.oshsa (boshqa shart-sharoit oʻzgarmagan takdirda) taklif ragʻbat oladi. N.dagi oʻzgarish ishlab chiqaruvchilar va isteʼmolchilarga ishtiyoq bagʻishlaydi; 3)raqobat vositasi vazifasi — N.raqibni bozordan siqib chiqarish va bozorda oʻz mavqeini mustahkamlash uchun ishlatiladi.Raqobatchilar N.ni oʻzgartirib turish,uni sharoitga qarab turlicha belgilash orqali oʻzaro bellashadilar. N.raqobatlashuvning iqtisodiy vositasi hisoblanadi; 4)iqtisodiyotni tartiblash vazifasi N.bozor mexanizmidagi asosiy iqtisodiy dastak yoki vosita. N.oʻzgarishiga qarab nimani va qancha ishlab chiqarish kerakligi aniqlanadi. Muayyan tovarlar N.ining oshishi ularni koʻplab ishlab chiqarish kerakligini bildiradi, aksincha, N.ning pasayishi Tovar ishlab chiqarishni kamayishi yoki umuman toʻxtatilishi lozimligini anglatadi. N.ga qarab bozori kasod tovarlardan voz kechilib, bozori chaqqon tovarlarni ishlab chiqarishga oʻtiladi. Bu esa resurslarning bir sohadan ikkinchisiga oqib oʻtishiga, eski soha qisqarib, yangi sohaning tez rivojlanishiga olib keladi. N.resurslarni qayta taqsimlash orqali iqtisodiyotni tartiblaydi.