“IQTISODIYOT “ fakulteti 2-14 guruh talabasi Nematullayev Shuhratning “Mikroiqtsodiyot ” fanidan Mustaqil ishi
Mavzu:Oligopoliya va monopolistik raqobat - Reja:
- Raqobat va monopolistik raqobat haqidagi tushunchalar.
- Monopolistik, mukammal va nomukammal raqobatdagi bozorlar tahlili.
- Oligapoliya va uning modellari tahlili
Raqobat va monopolistik raqobat haqidagi tushunchalar. - Raqobat — mustaqil tovar ishlab chiqaruvchi (korxona)lar oʻrtasida tovarlarni qulay sharoitda ishlab chiqarish va yaxshi foyda keltiradigan narxda sotish, umuman iqtisodiyotda oʻz mavqeini mustahkamlash uchun kurashni ifodalovchi iqtisodiy hodisa boʻlib, u bozorning barcha subʼyektlari oʻrtasidagi murakkab munosabatlarni ifodalaydi.
- Bundan tashqari raqobat — bozor subʼektlari iqtisodiy manfaatlarining toʻqnashuvidan iborat boʻlib, ular oʻrtasidagi yuqori foyda va koʻproq naflilikka ega boʻlish uchun kurashni ham anglatadi.
- Raqobat isteʼmolchilar oʻrtasida ham yuz berib, tovarlarni qulay va arzon baholarda sotib olishga qaratiladi, yaʼni xaridor har bir sarflangan pul birligi evaziga koʻproq naflilikka ega boʻlishga harakat qiladi, arzon va sifatli tovarni tezroq sotib olish uchun kurashadi
Monopolistik raqobatda ko`p sonli, lekin uncha yirik bo'lmagan, aynan bir xil bo'lsada o'xshash tovarlarni taklif qiladigan firmalar raqobatlashadilar
Oligopolistik raqobatida ozchilik lekin yirik firmalar qatnashadilar va ular muayyan turdagi mahsulot ishlab chiqarishni o'z qullarida ushlab turadilar
Sof monopolistik raqobatida ishlab chiqarish va tovar taklifini yagona, ya'ni hech bir raqibi yo'q kompaniya qo'lida bo'lishini bildiradi.
Erkin raqobatda xaridorlar ham sotuvchilar ham ko'pchilik bo'lib, erkin faoliyat yuritadilar. Sotuvchilar ham, xaridorlar ham bir turdagi tovarlar uchun kurashadilar.
- Sof monopol bozor – bozorda yagona mahsulot sotuvchisi borligi bilan tavsiflanadi.
- Mutlaq yoki sof monopoliya – bu mukammal raqobatning mutlaqo teskarisidir. Monopoliya – bu bitta sotuvchi uchun raqobat yo'q bozordir. Monopolist barcha narsalarga ega bozor kuchi: narxlarni belgilaydi va nazorat qiladi, bozorga qancha taklif qilishni hal qiladi. Monopoliya sharoitida sanoat asosan bitta firma tomonidan namoyish etiladi. Bozorga kirish uchun to'siqlar (sun'iy va tabiiy) deyarli bartaraf etilmaydi.
Monopoliyaning maxsus navlari yoki turlari: - • Tabiiy monopoliya – sanoatdagi mahsulot bir firma tomonidan ishlab chiqarishda ko'plab firmalar shug'ullanganiga qaraganda arzonroq narxda ishlab chiqarilishi mumkin (masalan: kommunal xizmatlar);
- • Monopsoniya – bozordagi yagona xaridor (talab tomonidagi monopoliya);
- • Ikki tomonlama monopoliya – bitta sotuvchi, bitta xaridor;
- • Ikkilamchi monopoliya – sohada ikkita mustaqil sotuvchi mavjud.
Monopoliyalar paydo bo'lishining sabablari: - 1. Qabul qilish istagi monopolistik foyda – iste'molchining alternativadan mahrum bo'lishi natijasida mumkin bo'lgan o'rtacha qiymatdan yuqori foyda;
- 2. Yuqori nisbat doimiy xarajatlarbiznesni yaratish uchun bir martalik katta sarmoyalarni talab qiladigan va raqobat sharoitida o'z samarasini bermaydigan;
- 3. Biznesni yuritishdagi huquqiy to’siqlar (litsenziyalash, sertifikatlash);
- 4. Tashqi iqtisodiy siyosat. Mahalliy sub'ektlarni qo'llab-quvvatlash maqsadida bozorni chet el raqobatidan himoya qilishga qaratilgan. Bunga quyidagilar kiradi: (chet el tovarlariga soliq solish, importni cheklash yoki taqiqlash).
- 5. Firmalarning sotib olinishi va birlashishi (kattaroq firma bozordagi raqobatni yo'q qilib, kichikroq firma sotib olganda)
- Monopolistik raqobatning misoli - kosmetika bozori. Masalan, iste'molchilar Avon kosmetik mahsulotlarini afzal ko'rishsa, ular uchun boshqa kompaniyalarning shu kabi kosmetik vositalariga qaraganda ko'proq pul to'lashga tayyor. Ammo narxdagi farq juda katta bo'lsa, iste'molchilar baribir Oriflame kabi arzonroq sheriklariga o'tishadi.
Monopolistik raqobat oziq-ovqat va yengil sanoat bozorlarini, dorilar, kiyim-kechak, poyabzal, parfyumeriya mahsulotlarini o'z ichiga oladi. Bunday bozorlardagi mahsulotlar farqlanadi - bir xil mahsulot turli sotuvchilardan (ishlab chiqaruvchilardan) juda ko'p farqlarga ega bo'lishi mumkin. Turli xilliklar nafaqat sifatda (ishonchlilik, dizayn, funktsiyalar soni va boshqalar), balki xizmatda ham namoyon bo'lishi mumkin, ya’ni mavjudligi kafolatni ta'mirlash, yetkazib berish bepul, texnik qo'llab-quvvatlash, to'lash bilan to'lash kabilar bo`lishi mumkin.
Monopolistik raqobatning xususiyatlari: - • Sohadagi sotuvchilar soni: katta;
- • Firma hajmi: kichik yoki o'rta;
- • Xaridorlar soni: katta;
- • Mahsulot: farqlangan;
- • Narxlarni boshqarish: cheklangan;
- • Bozor ma'lumotlariga kirish: bepul;
- • Sohaga kirish uchun to'siqlar: past;
- • Raqobat usullari: asosan narxsiz raqobat va cheklangan narxlar raqobati.
Etiboringiz uchun rahmat !!! - Etiboringiz uchun rahmat !!!
Do'stlaringiz bilan baham: |
