Mavzu: Teodolit syomkasi planini tuzish tarkibiy qismlarining asosiy

Tayyorladi: 201-Guruh talabasi Norboyev Sarvar
Mavzu: Teodolit syomkasi planini tuzish tarkibiy qismlarining asosiy
elementlari komponovkasi
Fan: Yer tuzishda kompyuter grafikasi
Plan komponovkasi
1
Plan chizmasi elementlarini qalam bilan jihozlash
2
Original-plan chizmasi va yozuvlarini tush bilan chizish
3
Planni rangli jihozlash.
4
Teodolit syomkasi planini tuzish tarkibiy qismlarining asosiy
elementlari komponovkasi
Catalog
Teodolit syomkasi turli xil maqsadlar va o‘lchami har xil hududlar uchun bajariladi. Shunga muvofiq teodolit syomkasida o‘zining
planidan tashqari qog‘oz varag‘iga ma’lumotlar ham joylashtiriladi.
Yer tuzish planini ishlab chiqishda foydalaniladigan teodolit syomkalarning asosiy vazifasi yerdan foydalanish planlarini tuzishdir. Teodolit poligonlar qoidaga ko‘ra, yerdan foydalanish chegaralari bo‘ylab qo‘yiladi. Poligonning punktlari sifatida chegara belgilari ishlatiladi. Yer tuzish maqsadlari uchun bajarilgan teodolit syomkasi planini jihozlash ham hududni tasvirlashda, ham planning asosiy elementlari tarkibida va ularni joylashtirishda o‘ziga xosliklarga ega.
Yer usti topografik syomkasi natijasida olingan planning asosiy
elementlariga plan chizmasi, sarlavha (nomi), eksplikatsiya,
boshqa yozuvlar, ramka kiradi. Yer tuzish planini ishlab chiqishda turli xil grafik materiallarni tayyorlash yuqorida aytib o‘tilgan asosli elementlarni joylashtirish bilan boshlanadi. Ko‘pchilik holatlarda dastlab bu joylashtirish sxematik chizmada bajarilib, u komponovka maketi deb ataladi.Plan komponovkasi yoki boshqa grafik hujjat deganda ishlab
chiqarishda qabul qilingan jihozlash standartiga muvofiq
komponovkalar, sarlavha (nomi) joylashtirish, eksplikatsiya,
qo‘shimcha kartalar, grafik va matnlar, chizmaning varaqlari
va tarkibiy qismlarining grafikasi sxemalariga nisbatan qog‘oz varag‘ida tasvirlanayotgan hududning oqilona, muvozanatlashtirilgan joylashuv joyini aniqlash tushuniladi.
qarab, hamma tomonlardan bir xil qilib o‘rnatiladigan (masalan,
0,5 sm dan 3 sm gacha) hoshiya kengligi va ramkalar o‘rtasida
o‘rnatilgan masofaga rioya qilish zarur. Ramkadan o‘ng va chap
tarafdagi hoshiya kengligi 0,5 sm dan 2,0 sm gacha tepadan va pastdan esa 1,5 sm dan 3,0 sm gacha bo‘lgan variant mumkin.
Yer tuzishning har qanday grafik hujjatini tayyorlash va jihozlash
har doim qog‘oz varag‘iga uning hamma asosiy elementlarini
joylashtirish bilan boshlanadi. Asosiy elementlar oqilona
joylashtirish uchun avvalo qog‘oz varag‘iga ramka-hudud tasviri
yoki chizmaning boshqa qismlarini chegaralovchi chiziqlar tizimi
tuziladi. Bunda ichki va tashqi ramkalar farqlanadi. Varaqning
ishchi maydonini chegaralovchi ichki ramka va tashqi ramka
turli xil qalinlikdagi yalpi chiziqlar bilan chiziladi. Bunda qog‘oz
varag‘ining o‘lchami va ramka ichidagi kenglik to‘lib ketganligiga
Qoidaga ko‘ra, tashqi ramkaning qalinligi ichki qalamning
qalinligidan katta bo‘lishi kerak. Teodolit syomkasi planini jihozlash
uchun ramkalar qalinligi bo‘yicha quyidagi o‘lchamlar o‘rnatilishi
mumkin: tashqi — 1...2 mm, ichki — 0,2...0,4 mm. Ramkalar
o‘rtasidagi oraliq 1...5 mm dir. Keyin grafik hujjatning boshqa
asosiy elementlari ramkasi ichidagi komponovkasi bajariladi.
Teodolit syomkasi plani komponovkasida ramka joylashtirilgandan so‘ng birinchi navbatda plan (chizma)ni o‘zini
joylashuv joyi aniqlanadi.
Tasvirlanayotgan hududni o‘lchash, uni konfiguratsiyasi,
eksplikatsiya, ma’lumotnoma, izohlash va boshqa yozuvlarda
mavjud axborot tizimi, grafiklar va boshqa ma’lumotlar,
shuningdek hujjatlardan foydalanish va saqlash usullariga ko‘ra
komponovkaning juda xilma-xil variantlari mumkin.
Grafik materiallarni jihozlash bo‘yicha korxonaning turli xil
standartlari mavjud. Biroq qandaydir bir aniq standartga yo‘nalmasdan
yer tuzish grafik hujjatlarini jihozlashning o‘ziga xos xususiyatlari
va qoidalarini ajratish mumkin. Umumiy tasavvurga ega bo‘lish va
grafik jihozlash malakalariga ega bo‘lish uchun ulardan ba’zilarining
komponovka qoidalari bilan tanishish yetarlidir.
Teodolit syomkasi plani quyidagi asosiy qismlardan tashkil
topgan: plan (chizma)ning o‘zi, yozuvlar, ramkalar, Plandagi yozuvlarga sarlavha, shartli belgilarga ega eksplikatsiya,
begona kishilar tomonidan foydalanish man etilgan uchastkalar
haqidagi ma’lumotlar, aralash yerdan foydalanish chegaralari
tasviri, masshtab, shtamp kiradi.
Ma’lumotnoma va eksplikatsiya odatda varaqning yuqori qismini
egallaydi. Ularni pastki ramka oldiga joylashtirish maqsadga
muvofiq emas. Sarlavhaga nisbatan ta’kidlash mumkinki, ba’zi
holatlarda masalan, yerdan foydalanish chegaralarining ixcham
bo‘lmagan konfiguratsiyasida yoki cho‘zilib ketgan chegaralarda
sarlavha yuqori qismiga joylashtirilishi, varaqning vertikal o‘qiga
nisbatan chapga yoki o‘ngga siljitilishi mumkin, eksplikatsiya
va boshqa yozuvlar esa qolgan bo‘sh joylarga joylashtirilishi
mumkin. Agar bu grafik materiallarni jihozlash bo‘yicha korxona
standarti tomonidan nazarda tutilgan bo‘lsa, sarlavha shtampga
joylashtirilishi mumkin.
Sarlavha va eksplikatsiyani varaqning yuqori qismiga
joylashtirishda quyidagi o‘lchamlarga rioya qilinadi: ichki ramka
va sarlavhaning birinchi qatori o‘rtasidagi masofa taxminan 2 sm
bo‘lishi, qatorlar va ular o‘rtasidagi oraliqlarining jami balandligi
bo‘yicha butun sarlavha 3...5 sm ni egallash, sarlavha va eksplikatsiya
jadvali o‘rtasidagi oraliqlar taxminan 3...4 sm bo‘lishi. Bu oraliqda
eksplikatsiya jadvalining sarlavha osti sarlavhasi joylashtiriladi,
uning o‘lchami balandligi bo‘yicha 7...10 sm ni tashkil etadi.
Jadval uzunligi ajratilgan yer va boshqa obyektlar soniga bog‘liq.
Plan (koordinata to‘riga ega chizma) aralash yerdan foydalanish
chegaralarining tasviri va boshqa yozuvlar qog‘oz varag‘ining
qolgan uchdan ikki qismiga joylashtiriladi. Bu maydondagi plan
chizmasi (asosiy chizma) eng kerakli, qoidaga ko‘ra markaziy
joyni egallaydi. Hisoblashda sarlavha uchun balandlik bo‘yicha
taxminan 15 mm va qatorlar orasidagi oraliqni o‘z ichiga olgan
holda bir qator uchun 8...10 mm qabul qilinishi mumkin. Ramkadan
chegaralar tasvirigacha 15...20 mm interval qoldiriladi. Masshtab
ham asosiy chizma ostiga ramkaning janubiy tomoni yaqiniga,
shtamp chizmaning janubiy-sharqiy burchagiga joylashtiriladi.
Planning o‘ng tomonida poligon nuqtalari koordinatalari jadvali
keltirilishi mumkin (kamdan-kam hollarda).
Planning tarkibiy qismi asosiy qismlari va elementlari
kompanovkasini oqilona bajarish yaxshi o‘ylangan va
muvozanatlashtirilgan kompozitsiya taassurotini uyg‘otadi.
Kompanovkaning optimal varianti unda chizma qog‘ozi
varag‘ining bo‘sh maydoni chiziqlar bilan chegaralangan
ramkaning umumiy maydonini 30% ni tashkil etadigan variant
hisoblanadi.
Plan kompanovkasida nafaqat uning hamma asosiy elementlarini joylashtirishga, balki ularning tarkibiy qismlarini batafsil joylashtirishga ham e’tibor qaratish zarur. Eng muhimi alohida so‘zlarni joylashtirish hisoblanadi, qo‘llaniladigan shriftlarning xususiyatlari va o‘ziga xosligini hisobga olish zarur.
O‘qish uchun qulaylik (kartani o‘qish jarayonida shriftni
qabul qilish tezligi va osonligi) hamma planlar va kartalar
uchun va foydalanilgan har qanday shrift turiga majburiy
talabdir. shriftning ixchamligi uning rasmi, harflar kengligi,
alohida elementlar qalinligi, harflar o‘rtasidagi masofaga
bog‘liq.
Estetikligi hamma kartografik shriftlarining ajralmas sifatidir.
Zamonaviy estitek talablarning asosi rasmlar go‘zalligi, o‘qish
uchun qulayligi, proporsiya oqilonaligi, jihozlash rusumi
bilan plan yoki kartaning boshqa elementlari jihozlanishining
uyg‘unligidir.
Birinchi navbatda e’tibor sarlavhaga qaratilishi kerak.
Shuning uchun shrift turi, uning o‘lchami, rasmi, shuningdek
nomning joylashuv joyi aniq ko‘rgazmali va estetik bo‘lishi
kerak. Balandlik bo‘yicha o‘lchamni varaqning vertikal
tomonidan 1/20...1/50 intervalda chizmadagi (mazkur joyda
1/20... 1/50 “plan” so‘zi) eng yirik yozuv uchun tanlanishi
tavsiya etiladi. Odatda 1) 35 ga teng o‘rtacha ifoda tanlanadi.
Sarlavha va boshqa yozuvlarning qolgan qatorlari uchun
o‘lcham yozuv balandligi bo‘yicha eng yirigiga nisbatan
taxminan 2...3 marta kichiklashtirilishi kerak.
Foydalanilgan adabiyotlar
Oymatov R.Q., Hikmatullayev S.I.,
Mamatqulov Z.J.
YER TUZISHDA
KOMPYUTER GRAFIKASI
49-54-Betlar
Eʼtiboringiz uchun tashakkur