Mendelning birinchi va ikkinchi qonuni. Allel genlarning o’zaro ta’siri Tayyorladi : 105-guruh talabasi BobOnAzarov Ro’Ziqul Genetika 2ta xususiyatni: irsiyat va o’zgaruvchanlikni o’rganadi. Irsiyat- organizmning yangi belgi xususiyatlarini nasldan naslga o’tishini taminlaydi. Irsiyat tufayli organizm uchun yangi belgi xususiyatlar saqlanib qoladi. O’zgaruvchanlik- organizmning individual rivojlanish davomida yangi belgi-xususiyatni namoyon bo’lishi.
- Irsiyatning dastlabki qonuniyatlarini G.Mendel o’rgangan. Mendel 1822-yilda Vengriyada dehqon oilasida tug’ilgan. Otasi vafotidan so’ng u 16 yoshda mustaqil hayotga qadam qo’ya boshladi. Uning azaliy orzusi o’qituvchilik bo’lib bu maqsad yo’lida u Troppauskadagi o’qituvchilik tayyorlash kursiga o’qishga kirib uni muofiyaqatli bitirdi. Keyinchalik falasafa bo’yicha maxsus bilim yurtiga o’qishga kiradi. Ilmiy ishlarini 1854-yil 32 yoshida boshladi. No’xatlar ustida olib borgan tajribasida 1865-yilda Tabiatshunoslar jamiyatida ma’ruza qildi. 1866-yilda o’simlik duragaylari ustida o’tkazilan ilmiy ishlari maqolada chop etildi.
3ta olim ya’ni G. de Friz, K. Korrens, K. Chermak har xil organizmlarda irsiyat qonuniyatlarini qaytadan kashf qilishlari bilan boshlandi. - 3ta olim ya’ni G. de Friz, K. Korrens, K. Chermak har xil organizmlarda irsiyat qonuniyatlarini qaytadan kashf qilishlari bilan boshlandi.
- 1903-yili V. Iogannsen irsiyati bir xil bo’lgan ya’ni genetik jihatdan toza organizmalrda irsiy belgilarni nasldan-naslga o’tish qonuniyatlarini
- 1909-1911-yillari amerikalik olim Morgan irsiyatning xromosoma nazariyasini yaratdi. Chargaff DNK tarkibidagi azotli asoslardan A soni T miqdoriga S soni G miqdoriga to’gri kelishini aytdi.
- 1953-yil J.Uotson, F.Krik DNK molekulasining strukturasi ikkita parallel zanjirdan iborat ekanligini isbot qildi.
- 1955-yili Benzer gen bir chiziq bo’ylab joylashgan nukleotidlardan tashkil topgan DNK ning bir bo’lagi ekanligi kashf etildi.
- 1956-yil Korrnberg DNK sintezida qatnashuvchi fermentni ya’ni DNK polimerazani topdi.
- Har bir irsiy belgilarni nasldan-naslga o’tishni aniqlagan Mendelning bu usuli boshqa olimlarnikidan keskin farq qilgan. Mendel qonunigacha biologlar belgilarni irsiylanishini o’rganishga harakat qilishgan. Lekin bunday ko’p belgilar ma’lum bir irsiy belgini o’rganishga qiyinchilik tug’dirgan. Mendel esa ma’lum bir sondagi belgilarni o’rgandi. U qo’llagan usulning o’ziga xos xususiyatlari quyidagilar :
- Ota-ona toza sof liniyalar bo’lgan.
- Tahlil uchun faqat 1, 2 ba’zan 3 ta belgisi bilan farq belgilarni chatiahtirdi va har bir belgini irsiylanishini o’rgandi.Harr bir belgini alohida-alohida kuzatdi.
- Har bir belgini belgini sonini aniq hisobladi va natijani hisoblashda matematik usulni qo’lladi.
- Har bir o’simlikni va undan olingan avlodni keyingi bo’g’inlarda irsilanishini o’rgandi.
Mendelning birinchi qonuni Mendel dastlab tahlil uchun faqat bitta alternativ belgisi bilan farq qiluvchi ya’ni sariq va yashil no’xatlarini olib, ularning avlodlarida belgilar qanday irsiylanishini kuzatdi. Birinchi bo’ginda no’xatlarning barchasi sariq rangli bo’ldi. Bunday chatishtirish natijasini tahlil qilib mendel o’zining birinchi qonunini kashf etdi. Uni quyidagicha tariflash mumkin: Bir juft belgisi bilan farq qiladigan gomozigota organizmlar o’zaro chatishtirilsa duragaylar ota-ona allel juftlaridan 1 tadan oladi va ular fenotip va genotip jihatdan bir xil bo’ladi. Mendelni yashil rang kelgusi bo’g’inda irsiylanishi qiziqtirgan. Shuning uchun u gomozigota organizmlarni o’zaro chatishtirish natijasida olingan geterozigota duragaylarni o’zaro qayta chatishtiradi. Vaholanki sariq rangli no’xatlar bilan birga yashil rang ham namoyon bo’ldi. Mendel bu tajribani quyidagicha tushuntirdi : - Birinchi avlodda yuzaga chiqmagan gen butunlay yo’qolib ketmaydi balki yashirin holatda saqlanadi.
- Belgi birinchi avlodda yuzaga chiqmay keyingi avlodda yuzaga chiqsa demak ushbu belgini tashuvchi bo’ladi.
- Birinchi avlodda yuzaga chiquvchi dominant genni bosh harf bilan “ A “ ; yuzaga chiqmaydigan retsetsiv genni kichik harf bilan “ a “ ifodalanadi .
Allel genlarning o’zaro Ta’siri Allel genlarning ta’siri 4 ga bo’linadi : To’liq dominantlik - Geterozigota organizing barchasida faqat 1ta allel gen belgini faoliyatini Ikkinchi gen ustunlik qila olmaslik hodisasi. To’liq dominantlikka ko’plab misollar bilan tushintirsa bo’ladi. Zero hozirgi paytda o’rganilgan 2000 dan ortiq monogen irsiy kasalliklarni keltirib chiqaradigan kasallikni yarmi to’liq dominantlik misol bo’ladi. Misol uchun 6 barmoqli kasalllik hisoblangan polidaktiliya dominant holda irsiylanadi. Normal barmoq retsetsiv belgi bo’ladi.
Chala dominantlik - Chala dominantlikda dominant gen retsetsiv gen ustidan to’liq ustunlik qila olmaydi. Belgi chala dominantlik bilan yuzaga chiqqanda birinchi avloddagi dominant gen ustunlik qila olmaydi va belgi chala bo’lib qoladi. Kamqonlik, sisranuriya, talassemiya dominant genning chala dominantligi natijasida kelib chiqadi.
Kodominantlik Va o’ta dominantlik - Geterozigotali organizmlarda har ikkala allelga ham xos belgining yuzaga chiqishi. Har bir allel ishtirokida alohida-alohida oqsil sintez qilinganligi uchun geterozigota organizmda har ikkkala allelning ham oqsilini uchratish mumkin. Odamda lV qon guruhi kodominantlikka misol bo’ladi.
- O’ta dominantlikda dominant gennning geterozigota holati gomozigota dominantga nisbatan o’z belgisini kuchliroq namoyon qilishi.
E’tiboringiz uchun rahmat !!!
Do'stlaringiz bilan baham: |
