Mendelning ikkinchi qonuni

MENDELNING IKKINCHI QONUNI
Mendelning ikkinchi qonuni, birinchi qonunni takrorlash har doim yaxshi. Gregor Mendel (1822 - 1884) deb nomlangan avstriyalik rohib, keyinchalik ushbu fanga asos bo'ladigan tajribalari tufayli genetikaning otasi hisoblanadi.
O'zaro chatishtirish no'xatlaridan foydalangan holda va ularning xususiyatlarini va tushayotgan no'xatlarning xususiyatlarini baholagan Mendel boshqalarga nisbatan dominant xususiyatlar mavjud degan xulosaga keldi, keyinchalik dominant allel va resessiv allel deb nomlandi. Shunday qilib, o'sha paytda Mendel har bir individual har bir belgi uchun bir juft genga ega deb taxmin qilgan. Shuningdek, u har bir organizm irsiy xususiyatlarga ega, ya'ni otadan va onadan meros bo'lib o'tgan xususiyatlarga ega deb ta'kidlagan. Ularning har biri genlarning yarmi bilan hamkorlik qiladi. Shunday qilib, Mendelning birinchi qonuni paydo bo'ldi, uni omillarni ajratish qonuni deb atashdi: individual xususiyatlar gametalar hosil bo'lish jarayonida ajralib turadigan va ajralib turadigan genlar bilan belgilanadi. Shu tarzda, ota va ona har bir belgining faqat bitta genini o'z avlodlariga etkazadilar. O'z navbatida, no'xatning izolyatsiya qilingan xususiyatlarini o'rganishdan tashqari, Mendel o'z tadqiqotlarini ikki yoki undan ortiq omillarning birgalikda uzatilishi qanday sodir bo'lganligiga qaratdi. Keyin u, masalan, urug'ning rangidan tashqari (sariq yoki yashil), urug 'po'stlog'ining tuzilishini (silliq yoki qo'pol) kuzatdi.
Mendel oʻz-oʻzidan changlanuvchi noʻxat oʻsimligining oʻrganilayotgan belgi boʻyicha irsiy toza, yaʼni genotipi gomozigotali hamda fenotipiga koʻra keskin farq qiluvchi (guli qizil-oq, doni sariq-yashil va silliq-burishgan) navlarini oʻzaro chatishtirgan. Olingan duragay avlodlarda ota-ona oʻsimligi belgilarining irsiylanishi va yana ajralib xilma-xillik namoyon qilishini oʻrgangan. Olingan natijalarni statistik tahlil qilish asosida irsiyat qonunlarini ochib bergan. Mendel organizmlarda ular belgilarining irsiylanishini taʼmin etuvchi maxsus irsiy omillar (genlar) mavjudligi haqidagi gʻoyani ilgari surdi. Uningcha, har bir irsiy omil somatik hujayralarda juft, jinsiy hujayralarda yakka holatda boʻladi. Har qaysi irsiy omil dominant yoki retsessiv allel holatda boʻlishi mumkin. Irsiy omillar ota-ona belgilarining irsiylanishi va rivojlanishini taʼmin etadi. Mendel qonunlari Mendel kashf etgan uchta qonunni oʻz ichiga oladi.
Birinchi qonun birinchi avlod duragaylarining oʻrganilayotgan belgi boʻyicha bir xilligi qonuni yoki dominantlik qonuni deb ataladi. Mendel tajribada qizil gulli (genotipi AA) va oq gulli (genotipi aa) boʻlgan gomozigotali noʻxat navlarini chatishtirib, birinchi avlod (Gʻ,) duragaylarning hammasi bir xil, yaʼni qizil gulli boʻlganligini kuzatdi. Bu holda noʻxat guli qizil fenotiplarning hammasi bir xil — Aa (geterozigota) ge-notipga ega boʻlgan. Qizil rangni belgilovchi gennit oq rang geni ustidan dominantlik qilishi tufayli bu ikki allel geterozigot (Aa) holatida faqat dominant allel fenotipida namoyon boʻladi.
Ikkinchi qonun ota-ona belgilarining ikkinchi avlod (Gʻ2) duragaylarida belgilarning ajralishi, yaʼni ajralish qonuni deyiladi. Mendel noʻxatning yuqorida koʻrsatilgan kizil gulli Gʻ, duragaylarini oʻzaro chatishtirilganida olingan duragaylarida gul rangi boʻyicha ajralish sodir boʻlishi tufayli olingan oʻsimliklarning 3/4 qismi qizil gulli, 1/4 qismi esa oq gulli, yaʼni ularning miqdoriy nisbati 3:1 ga teng ekanligi aniqladi. Gʻ2 da olingan kizil va oq gulli oʻsimliklar oʻzoʻziga chatishtirilganida esa oq gulli oʻsimliklarning barchasidan faqat oq gulli oʻsimliklar olingan. Qizil gulli oʻsimliklarning 1/3 qismidan faqat qizil gulli, 2/3 qismidan esa qizil va oq gulli oʻsimliklar yana 3:1 nisbatda olingan.
U sariq, silliq urug'lardan (ular ustunlik qiladigan) no'xatni yashil, ajin bosgan urug'lardan (retsessiv xususiyatlar) chiqqan o'simliklar bilan kesib o'tdi. Ushbu xoch asosida Mendel birinchi avlodda faqat no'xat oldi (F₁) sariq urug'lar va silliq qobiqlar bilan. Shunday qilib, u bu no'xatlarni o'z-o'zini urug'lantirdi. Shunday qilib, ikkinchi avlod paydo bo'ldi (F₂). Mendel nima oldi? U mutanosib ravishda to'rt turdagi urug'larni oldi:9/16 tekis sariq; 3/16 sariq ajinlar; 3/16 tekis yashil; 1/16 yashil ajinlar.
Shuning uchun Mendel natijalarni tahlil qilib, mustaqil ravishda ajratish qonunini vujudga keltirgan quyidagi xulosaga kelishi mumkin: u omillarni mustaqil ravishda ajratilishini nazarda tutadi, ya'ni gametlarni hosil qilish uchun turli xil gomologik xromosomalarda (juftlik hosil qiladigan teng xromosomalar) joylashgan ikki yoki undan ortiq juft allel genlarini ajratish bilan bog'liq. Merosning ikkinchi qonuni yoki Mustaqil estrada qonuni, Mendelning ta'kidlashicha, genning har bir versiyasi boshqa genlardan mustaqil ravishda meros qilib olinadi. No'xatdagi etti juft belgining har birini batafsil o'rganib chiqqandan so'ng, Mendel bir vaqtning o'zida ikkita juft belgini o'rganishga kirishdi.
Ushbu tajribalarni amalga oshirish uchun Mendel sariq va silliq urug 'bilan toza zotli no'xat va yashil va ajinlar bilan urug' bilan toza no'xat ishlatgan.
Shuning uchun u amalga oshirgan o'tish joylari urug'lar rangini (sariq va yashil) va shakli (silliq va ajin tushgan) ni alohida-alohida o'z ichiga olgan bo'lib, sariq va silliq ustun belgilar degan xulosaga kelishgan.
Keyin Mendel sariq va silliq urug'larning ota-ona avlodini (P) yashil va ajin urug 'bilan no'xat bilan kesib o'tdi, F1 da dominant ota-onalar sifatida sariq va silliq urug'larga ega bo'lgan barcha odamlarni oldi. F1 natijasi Mendel tomonidan allaqachon kutilgan edi, chunki sariq va silliq belgilar ustun edi.
Keyinchalik, F1 shaxslari o'zlarini urug'lantirdilar, F2 avlodida to'rt xil fenotipga ega bo'lgan shaxslarni, shu jumladan misli ko'rilmagan ikkita kombinatsiyani (sariq va ajinlar, yashil va silliq) olishdi.
Bir vaqtning o'zida ikkita xususiyatni kuzatish, ularning Mendelning birinchi qonuniga bo'ysunishi tasdiqlanadi.
F2 da rang va shaklni alohida ko'rib chiqsak, uchta dominantning bitta retsessivga nisbati saqlanib qoladi. F2 avlodining natijalarini tahlil qilib, urug 'rangining xarakteristikasi urug' shakli xususiyatidan mustaqil ravishda va aksincha ajratilganligini ko'rish mumkin.
Mendelning birinchi qonunini yaratgan birinchi tadqiqotdanoq olim yuqori darajaga ko'tarilib, gibrid bo'lmagan gametalarni o'ziga xos xususiyatlari bilan o'rganib chiqdi va natija qanday bo'lishini ko'rish uchun tajriba o'tkazdi.
Mendelning ikkinchi qonunida mavjud bo'lgan genetika, bu erda ustun xususiyat mavjud deb ayblaydi, boshqalari esa kamroq darajada ko'payish bo'yicha qo'llanilishi mumkin, ammo natijaning bunday ustun xususiyatlarga asoslanganligi ehtimoli katta.
Masalan, ularning biri yashil ko'zlari bilan, ikkinchisi jigarrang ko'zlari bo'lgan juftlik, bu erda jigarrang ko'zlar ustunlik qiladi, shuning uchun bolani jigarrang ko'zlar bilan hosil bo'ladi deb aytish mumkin, ammo imkoniyatni bekor qilmasdan , kichikroq foizda, yashil ko'zlar.