Metabolizm procesinde energiya payda boliwi ham sariplaniwi

Metabolizm procesinde energiya payda boliwi ham sariplaniwi

Du’zgen:Bazarbaev Xaytmurat

Emlew isi fakulteti 113-gruppa

Barliq kletkalarda bolatug’in ximiyaliq reakciyalar ha’mde bunda jan’a zatlardin’ payda boliwi ha’m tarqaliw processleri metabolizm dep ataladi. Metabolizm joli fermentler menen katalizlengen ha’m o’zara baylanisli bolg’an shinjirli reakciyalar esaplanadi.

Metabolizm termini barliq ximiyaliq reakciyalarg’a tiyisli bolip ,olar energiya menen ta’miyinlew ha’m kletkalardin’ o’siwine xizmet qiliwshi zatlardi o’z ishine aladi.Zat almasiwinin’ 2 tu’ri:katabolitik ha’m anabolitik tu’rleri bar.Katabolizm procesinde quramali zatlar kishi molekulyar zatlarg’a tarqaladi ha’m energiya ajraladi .Anabolitik processlerde ese kishi molekulyar zatlardan quramali zatlar payda boliwina za’ru’r energiya sarplanadi.

Energiya almasiw ha’m saqlaniw nizamnin’ ashiliwi menen energiyani o’zara ha’r qiyli formag’a o’tiwin u’yreniw o’z aldina jeke pa’nge aylanadi ha’m bul pa’n termodinamika dep ataladi. Termodinamika pa’ni—ximiyaliq ha’m fizik-ximiyaliq ha’diyselerdi uy’reniwde termodinamika usillari ha’m onin’ tiykarinda nizamlardi qollaytug’in pa’n.Onin’ en’ tiykarg’i ma’selelerinen biri individual zatlardin’ termodinamik konstantalarin eksperimental ta’rizde aniqlaw esaplanadi .

Termodinamika –bul energiyanin’ bir tu’rin ekinshi tu’rge o’tiwin u’yreniwshi pa’n bolip esaplanadi.

Energiya turleri:

1.Mexanik energiya

2.Issiliq energiyasi

3.Ximiyaliq energiya

4.Elektr energiya

5.Yadro ishi energiyasi

Termodinamik sistema ham onin nishki energiyasi

•Eger sistema jagday olshewleri dep juritiletugin shamalar-massa,kolem,basim,temperatura,qurami,issiliq siyimi-menen tariyiplense ol termodinamik sistema dep ataladi.

•Sistemanin ichki energiyasi-bul onin mexanik energiyadan sirtta bolgan energiyanin barliq turlerinin jiyindisi esaplanadi.

Termodinamikanin birinshi nizami

•Ha’r qanday process dawaminda energiya joq bolmaydi ha’m joqtan bar bolmaydi,ol tek bir ko’rinisten ekinshi ko’riniske ekvivalent mug’darda o’tiwi mu’mkin.

•Organizmde zat almasiwin basqariwshi processde ximiyaliq energiya,energiyanin’ basqa tu’rlerine o’tip organizmnin’ o’mir iskerligin ta’miyinleydi.

Termodinamikanin birinshi nizaminin matematik korsetpesi

Q = U+A

Bul jerde Q-- sistemanin issiligi

U -- ishki energiyanin artiwi;

U=U2-U1

A-- sirtqi tasirler astinda orinlanatugin jumis mugdari

Eger jumis tek kolem ozgeriwi menen barsa onda:

A=P V

Q=U+P V

Termodinamikanin ekinshi nizami

Klauziustin tariyiplewi:

<>

Termodinamik shamalawdin logarifmlengen qiymati entropiya delinedi:

S=k lgW

Bul jerde: S- entropiya-sistemanin tartipsizligi funkciyasi

k-Bolsman turaqlisi

W-termodinamik shamalaw

Termodinamikanin ekinshi nizami

Ozgermes temperatura-izotermik processte

S=Q/T;J/(K.mol) yaki Q=T S

Q= U+P V ge qoysaq - T S= U+P V

P=const bolsa jumis orinlanbaydi;P V=0,onda

Ubayl=TS

G = H – Ubayl =H – TS

Bul jerde Ubayl -baylangan (jumis orinlanbay tarqalatugin)energiya bolimi

G- erkin yaki Gibbs energiyasi (paydali jumis ushin sarplangan energiya bo’limi)