Mexanizatsiyalash muhandislari instituti qarshi filiali

• O`ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS
• TA’LIM VAZILRLIGI TOSHKENT IRRIGATSIYA VA QISHLOQ XO`JALIGINI
• MEXANIZATSIYALASH MUHANDISLARI INSTITUTI QARSHI FILIALI
• “Injenerlik geodeziyasi” fanidan amaliy darsi uchun
• tayorlangan taqdimot
• Mavzu : Orientirlash to’g`risida tushuncha. Direksion va rumb burchaklari orasidagi munosabat.
• Qarshi_2020

• Reja:
• 1. Orientirlash. Haqiqiy azimut va rumblar.
• 2. Geografik va magnit meridianlar.
• 3. Magnit azimuti va rumblar, ular orasidagi bog`lanishlar

• Berilgan chiziq yo’nalishini yerning to’rt tomoniga nisbatan qanday ketishini aniqlash uchun, chiziqlarni orientirlash kerak.
• Chiziq yunalishining asosiy (boshlang`ich) yo’nalishiga nisbatan aniqlash orientirlash deyiladi. Orientirlash uchun azimut, rumb, direkstion burchaklar qo’llaniladi.
• O‖q meridianining shimoliy yo‖nalishidan soat mili yo’li bo’yicha chiziq yo‖nalishigacha sanaladigan gorizontal burchakka azimut deyiladi. Azimutlar 0° dan 360° gacha o‖zgaradi.

• 1-shakl

• 2-shakl

• Ayrim maqsadlarda azimut burchagi o‘rniga rumbni ishlatish qulay keladi.
• Rumb deb, meridianning yaqin uchidan (shim oliy yoki janubiy ) berilgan chiziqgacha o’lchanadigan o‘tkir gorizontal burchakka aytiladi. Rumb burchagi r bilan ifodalanib, qiymati yoniga u joylashgan chorak nomi qo‘shib yoziladi. Rumblarning ShShq, JShq, JG`, ShG` nomlari bo‖lib, 0 dan 900 gacha o‖zgaradi. Masalan:
• r = 82°10‘ jg’

• 3-shakl

Azimut (dir. burch)	Rumblar	Choraklar
0° - 90°	r = A	I - SH SHk
9 0 ° - 180°	r = 180°—A	II - JSHk
1 8 0 ° - 270°	r = A-180°	III - JG'
270° - 360°	r = 360°—A	IV - SHG’

• 4-shakl

• Yer sirti bir bo‘lagini tekislikda, masalan, Gaus-Kryuger proyeksiyasida tasvirlashda yassi oriyentirlash burchagi — direksion burchakdan foydalaniladi.
• Direksion burchak deb, tekislikda tasvirlangan zona o‘q meridiani yoki unga parallel chiziqni shimol uchidan soat mili yo‘li bo‘yicha chiziqqacha o‘lchangan gorizontal burchakka aytiladi
• va u α bilan belgilanadi. Direksion burchakdan rumbga o‘tish aynan azimutlarga o ‘xshash bajariladi.

• 5-shakl

• Azimut bilan direksion burchaklar orasidagi bog‘lanish 2.10- shaklga asosan quyidagicha ifodalanadi: A = αγ + γ.
• Bu formuladagi meridianlar yaqinlashish burchagi у zonaning o‘q meridianidan sharqda joylashgan nuqtalari uchun musbat ishoraga, g‘arbda manfiy ishoraga ega.
• 2.10- shaklga asosan bitta chiziqning to ‘g‘ri va teskari direksion burchaklari bir-biridan 180° ga farq qiladi.
• Meridianlar yaqinlashishi burchagi у quyidagi taqribiy formuladan hisoblanishi mumkin:
• γ = IsinB ,
• bu yerda: I — o‘q meridian bilan berilgan nuqta meridiani uzoqliklarining o'zaro farqi; B — ushbu nuqtaning geodezik kengligi.

• 6-shakl

• 7-rasm. Bussol

• 8- shakl

• E’tiboringiz uchun rahmat!