Minerallar to‘g‘risida tushuncha, ularni xosil bo‘lish jarayonlari, tabiatda tarqalishi. Quyidagi variantlarda keltirilgan minerallarni quyidagi reja asosida ta’riflanadi

Minerallar to‘g‘risida tushuncha, ularni xosil bo‘lish jarayonlari, tabiatda tarqalishi. Quyidagi variantlarda keltirilgan minerallarni quyidagi reja asosida ta’riflanadi:

1. 
   Kirish.
   
2. 
   Asosiy qism.
   
   1. 
      Mineralning nomi.
      
   2. 
      Mineralning kimyoviy formulasi va tarkibi.
      
   3. 
      Mineralning singoniyasi va kristallarning qiyofasi.
      
   4. 
      Mineralning rangi va chizig’inig rangi.
      
   5. 
      Mineralning yaltirashi.
      
   6. 
      Mineralning ulanish tekisligi.
      
   7. 
      Mineralning qattiqligi va solishtirma og’irligi.
      
   8. 
      Mneralning hosil bo’lishi, tabiatda tarqalishi va qaysi tog’ jinslar tarkibida uchraydi.
      
   9. 
      Konlari
      
   10. 
       Mineralning amaliy ahamiyati va ishlatilishi.
       
3. 
   Xulosa.
   
4. 
   Foydalanilgan adabiyotlar va internet saytlari.
   

Kvars haqida umumiy ma’lumot

Kvars – SiO₂. Kremniy oksidi minerallari yer po`stida keng tarqalgan (barcha minerallarning 12% dan ortig`rog`ini tashkil etadi) va puxta o`rganilgan. Kremniy oksidi polimorf turlarining bu guruhga oid uch xili – kvars, kamroq ahamiyatli tridimit va kristobalit bo`lib, ular o`z navbatida ikkita – yuqori va past haroratli xillarga bo`linadi. Past haroratda hosil bo`lgan – kvarsning kristallik tuzilishi, yuqori haroratda kristallanadigan v – kvars tuzilishidan ancha farq qiladi (22-jadval).

6-rasm. Kvars.

Kremniy oksidining turli xil singoniyali turlari (modifikatsiyalari) bir-biridan fizik xossalari va optik xususiyatlari bilan farq qiladi (19-jadvalga qarang).

U rangsiz, shaffof, sutdek oq (6-rasm). Ba`zilarining tarkibida rutil, aktinolit va boshqa minerallarning mayda zarrachalari bo`ladi. Kvarsning turli ranglarga bo`yalgan xillarining alohida nomlari bo`ladi: 1) tog` billuri - rangsiz, shaffof(7-rasm); 2) ametist – binafsha (8-rasm);

7-rasm. Tog` billuri.

3) rauxtopaz - kulrang qo`ng`ir tusli; 4) marion - qora rangli; 5) tsitrin - tilla sariq, limon sariq rangli. Kvarsning qattiqligi – 7, ulanish tekisligi yo`q, solishtirma og`irligi – 2,5-2,8. U nordon va o`rtanordon intruziv jinslar uchun mansub mineral.

8-rasm. Ametist.

Limonit tarkibi va tuzilish
Limonit yoki qo‘ng‘ir temirtosh 2Fe₂O₃ • nN₂O. Temir zangi gidrooksidlar sinfiga xos. Qattiqligi — 1,5 – 4. Solishtirma og‘irligi – 3 – 4 g/sm³. Metallsimon yoki bo‘zsimon yaltiroq, rangi temir zangiga o‘xshash qo‘ng‘ir, to‘q qo‘ng‘ir, chizig‘i sariq-qo‘ng‘ir, zangga o‘xshash och qo‘ng‘ir, ulanish yuzasi yo‘q. YAshirin kristalli amorf. Limonit asosan litosferaning yuqori kavatlarida sulfid, karbonat va boshqa temirli guruh minerallarining kimyoviy nurashidan pay­do bo‘ladi. Limonit va gidrogetit suvdagi temir tuzlarining eritmalaridan va mikroorganizmlarning o‘lishidan, temirli va boshqa xil bakteriyalar ko‘llar tagida, balchiqlarda to‘planishidan, shuningdek side­rit mineralining nurashidan va boshqa yo‘llar bilan er yuzasida ham paydo bo‘ladi. Limonit temir olishda xom ashyo sifatida ishlatiladi. Fosfori ko‘p bo‘lgan limonitdan temirdan tashqari o‘g‘it, fosfat kislota olinadi. Limonitdan bo‘yoq ohaklar tayyorlanadi.

24. Flyuorit yoki dala shpati — SaF₂, galoidlar sinfiga kiradi. Qattiqligi – 4, solishtirma og‘irli­gi 3,1—3,2 g/sm³. SHishasimon yaltiroq, rangi och yashil, yashil, binafsha, oq, havorang, pushti. CHizig‘ining rangi oq, ba’zan kulrang, tiniq, ulanishi mukammal. Kub singoniyali. Mo‘rt mineral, xlorid va nitrat kislotalarda kuchsiz parchalanadi. Flyuorit magmaning kris-tallanishidan va asosan suv eritmalaridan (gidrotermal) kelib chiqadi. Bundan tashqari pnevmatolit jarayonlarda ham paydo bo‘ladi. Flyuorit metallurgiya sanoatida alyuminiy va boshqa metallarni olishda ka­talizator va qotishma sifatida ishlatiladi. Flyuoritdan kuchli ftorit kislota olinadi. Rangsiz, tiniq flyuorit — optik flyuorit deyilib, undan linzalar tayyorlanadi.

25. Aragonit – SaSO_z, karbonatlar sinfiga kiradi. Qattiqligi – 3,5 – 4, solishtirma og‘irligi 2,9 g/sm³. SHishasimon yaltiroq, rangsiz oq, sariq, havo rang, chizig‘ining rangi oq. Ba’zan tiniq, ko‘pincha chig‘anoqsimon sinish paydo qiladi, ulanishi mukammal. Romboedr singoniyali. Aragonit mo‘rt, xlorid kislotada eriydi. U issiq suv eritmalaridan va sovuq suvlardan SaSO₃ ajralishidan paydo bo‘ladi. SHuningdeq hozirgi vaqtda dengizlarda yashaydigan chig‘anoqlardan ham hosil bo‘ladi. Zargarlikda marvarid va sadaf si­fatida ishlatiladi.

26. Dolomit yoki achchiq shpat – Sa Mg(SO₃)₂, kar­bonatlar sinfiga xos. Qattiqligi—3,6—4, solishtir­ma og‘irligi 1,6—2,9 g/sm³. SHishasimon yaltiroq. Rangi oq sariq, och yashil, kulrang, chizig‘ining rangi oq, ula­nishi mukammal. Trigonal singoniyali. Dolomit mo‘rt, xlorit kislotada sekin parchalanadi. Dolomit magniyli eritmalarning ohaktoshlarga ta’siridan ohaktoshdagi kalsit — SaSO₃ bilan o‘rin almashishidan ho­sil bo‘ladi. Bundan tashqari litosferaning pastki qavatlaridagi ohaktoshlarning dolomitlashishidan ham hosil bo‘ladi. Mayda donador dolomitlar qurilish materiali sifatida ishlatiladi, yiriklaridan metal­lurgiya zavodlarida o‘ta chidamli g‘ishtlar tayyorlashda foydalaniladi. SHuningdeq u portland sement tayyorlashda va o‘g‘it uchun ham qo‘llaniladi.

Korund haqida umumiy ma'lumot:

korund Alumindan tashkil topgan va kimyoviy tarkibiga qarab turli xil ranglarda paydo bo'lishi mumkin bo'lgan oksidlar guruhidan keng tarqalgan mineralni tavsiflaydi. Sof shaklda korund rangsiz bo'lib, uni leykosafor deb ham atashadi, ammo u kam uchraydi. Qizil, pushti, binafsha, ko'k, yashil yoki sariq ranglarda paydo bo'lishi mumkin bo'lgan temir, xrom va titan rangli korund bilan kristall panjaradagi nuqsonlar yoki kimyoviy aralashmalar tufayli tez-tez uchraydigan holatlar tez-tez uchraydi. Korundning eng ko'p terilgan navlari, avvalambor, yorqin ko'k safir va xromdan tayyorlangan yoqut.

Korund uzun kristallarni hosil qiladi, ular odatda ustunli, piramidal yoki prizmatik ko'rinadi. Egizaklar korundda juda keng tarqalgan, agregatlar donli va qo'poldir. 9 ga teng bo'lgan Moxning qattiqligi bilan, korund olmosdan keyin olmos Yerdagi eng qattiq mineral deb hisoblanadi. Uning shisha, ipak yoki olmosga o'xshash yorqinligi, qizg'ish ko'k, sariq yoki binafsha rangli lyuminestsentsiyasi, shuningdek, midiya, mo'rt yoki yorilgan yorilishi bor. Yoriqlar mavjud emas, shaffoflik shaffoflikdan mutlaqo shaffofgacha o'zgaradi. Korund faqat ikki ming darajadan yuqori haroratda eriydi va kislotalarga mutlaqo sezgir emas.Kelib chiqishi, paydo bo'lishi va joylashgan joyi:Korundlar faqat yuqori harorat va bosim sharoitida hosil bo'ladi, masalan, yuqori natriy va alyuminiy kontsentratsiyasiga ega bo'lgan granit yoki pegmatit kabi magmatik tog 'jinslari, ammo oz miqdordagi kremniy. Ko'pincha korund olmos, kaltsit, xlorit, grafit yoki shox parda bilan bog'liq. Korundning eng muhim konlariga Hindiston, Avstraliya, Rossiya va Kanada Ural tog'lari kiradi. Grenlandiya, Britaniya orollari, Skandinaviya, Germaniya, Avstriya va Shveytsariya, shuningdek Sharqiy Evropa, Afrika va Janubiy Afrika, AQSh va Janubiy Amerikaning boshqa muhim joylari. Shri-Lanka va Birmada korund ko'pincha daryo cho'kindilarida ko'p miqdorda uchraydi.Korundning tarixi va undan foydalanish:Korundum alyuminiy miqdori yuqori bo'lganligi sababli iqtisodiy jihatdan juda muhimdir va chang shaklida silliqlash va abraziv moddalarga aylantiriladi va asboblarga juda qattiq material bo'lib, qum sepish vositasi bo'lib xizmat qiladi. Shuningdek, toymasin plitkalar ishlab chiqarishda betonda qo'shimcha va san'atda ishlatiladigan keramika ishlab chiqarish uchun material sifatida korund muhim rol o'ynaydi. Ayniqsa, safir va yoqut navlarining go'zal namunalari qimmatbaho zargarlik buyumlarini ishlab chiqarish uchun ishlatiladi, ular yuqori narxlarga erishadilar. Korund, shuningdek, soatlardagi aşınmaya bardoshli va qattiq toshlarni va shisha qismlarni ham xizmat qiladi va fonogrammalarda skaner qilingan ignalarga olmos singari ishlov beradi. 19-asrning oxiridan boshlab korund, xususan yoqut ham Verneuil deb ataladigan jarayon davomida yoki gidrotermal o'stirish natijasida sun'iy ravishda ishlab chiqarildi. Sintetik toshlar tabiiy hamkasblari bilan bir xil xususiyatlarga ega va sanoat va zargarlik buyumlarini ishlab chiqarishda qo'llaniladi.

Kalsit karbonatlar guruhi

Kalsit karbonatlar guruhidagi mineral, kaltsiy karbonatning tabiiy shakllaridan biridir. Ism Gaydinger tomonidan 1845 yilda taklif qilingan. Sinonimlar: Androdamalar, ohak shpati, zambarak shpati, reyxit. Ushbu kimyoviy tarkib trimorfik xususiyatga ega bo'lib, aragonit va vaterit minerallari shaklida kalsit mineralidan tashqari uchraydi. Rodoxrosit bilan izomorf qator hosil qiladi. Kimyoviy tarkibi - tarkibi (% bilan): CaO - 56; CO; -44; temir, marganets, stronsiyum va boshqalar aralashmalari qayd etilgan. Antrakonit (antrakonit) o'ziga xos qora rangga ega bo'lgan bitum qo'shimchalarini o'z ichiga olgan mineral turidir. Argentina (argentin) - bu kumush nashrida bo'lgan kaltsitning lamel shaklida. Barikalsit bariy tarkibidagi navdir. Bruyerit (bruyerit) - kaltsit turi, tugun shaklida uchraydi, qora rang bilan ajralib turadi. Frantsiyadagi topilma nomi bilan Brewer. Xushbo'y spar - bu vodorod sulfid pufakchalari qo'shilgan kalsitning bir turi.

Islandiya shpati - bu ikki tomonlama sinish ta'siriga ega bo'lgan mineral kalsitning suvga shaffof navi. Kobalt kalsit (kobaltoan kalsit) - bu Co2 + o'z ichiga olgan kalsit minerallarining bir turi. Anxel qanotlari (farishtalar qanoti) - mineral kalsit turi, mineralning kristallari shakli va rangi bilan belgilanadi. Anxel qanotlari ingichka, oq rangli jadvalli kalsit kristallari bo'lib, ular birlashib o'sgan va shu bilan farishtalarning qanotlariga o'xshaydi. Simbircit kaltsitning bir turi bo'lib, uning yirik ko'rinishlari faqat Rossiyaning Simbirsk viloyatida (hozirgi Ulyanovsk viloyati) ma'lum bo'lgan. Sof shaklda kalsit oq yoki rangsiz, shaffof (Islandiyalik spar) yoki shaffofdir, bu kristal strukturasining mukammallik darajasiga bog'liq. Nopokliklar uni turli xil ranglarda bo'yashadi. Nikel ranglari yashil; kobalt, magranz kalsitlari pushti rangga ega. Nozik dispers pirit mavimsi va yashil rangga ega. Temir aralashmasi bo'lgan kalsit sarg'ish, jigarrang, qizil-jigarrang; xlorit aralashmasi bilan - yashil. Uglerodli moddalar ko'pincha kaltsitga notekis qora rang beradi. Bitumli moddalarning ko'plab qo'shilishlari bo'lgan kristallar ma'lum, ular sariq yoki jigarrang rangga ega.B suyultirilgan HCl bilan aloqada qaynaydi. Shaffof kristallar yorug'likning ikki sinchkovlik xususiyatini namoyish etadi, bu ayniqsa romboedral shtutserlar yoki qalin shaffof plitalardagi bo'linish yuzalarida yaxshi kuzatiladi. Ravbohedralning shaffof kristallari yoki yorilish darajasi aniq bo'lgan yoriqlar "Island spar" deb nomlanadi. Kalsit tosh, marmar hosil qiladi, ohaktosh va mergellarning asosiy tarkibiy qismidir. Ko'pincha organik qoldiqlarga asoslangan psevdomorflarni hosil qiladi, qadimiy mollyuskalar va mercanlarning ("qoldiqlar") chig'anoqlari o'rnini bosadi. Ko'pincha boshqa minerallarning o'zi bilan almashtiriladi; Kvarts va xalsedonning kalsit psevdomorflari, shuningdek bir qator ruda minerallari keng tarqalgan.