Mitoz sikli

DAVRON SULTONOV. Farg’ona shahri 

MITOZ SIKLI 

Interfaza (2n, 4c) – bir mitozdan ikkinchi mitozgacha bo’lgan davr. Interfaza 3 bosqichga bo’linadi: 

 

№ 

Interfaza davrlari 

 

Davrlarda bo’ladigan jarayonlar 

1 

DNK sinteziga tayyorgarlik 

davri 

2n 2c 

G

1 

1.  Oqsil va RNKlar juda tezlik bilan sintezlanadi;  

2.  DNK sintezida ishtirok etadigan fermentlarning faolligi ortadi;  

3.  Hujayra jadal o’sadi. 

2 

Sintez davri 

2n 4c 

S 

1.  DNK molekulasi ikki hissa ortadi;  

2.  DNKning ikki hissa ortishi natijasida har bir xromosomada ikki barobar 

ko’p DNK hosil bo’ladi 

3 

Sintezdan keyingi davri 

2n 4c 

G

2 

1.  Hujayra mitozga tayyorgarligini yakunlaydi 

 

Mitozning bosqichlari va jarayonlari 

 

№ 

Bosqich nomi 

Bosqichlarda bo’ladigan jarayonlar 

 

1 

 

Profaza 

(xromosoma - 2n) 

(DNK – 4c) 

1.  Yadro kattalashadi;  

2.  Yadro shirasining yopishqoqligi kamayadi,  

3.  Xromosomalar spiralga o’ralib, kalta va yo’g’on holatga keladi.  

4.  Xromosomalar mikroskopda aniq ko’rinadi.  

5.  Yadrochalar yo’qoladi. 

6.  Axromatin ipchalar shakllanadi.  

7.  Sentriolalar bo’linib, ikkita sentriola hujayra qutblari tomon tarqala boshlaydi.  

8.  Bo’linish urchug’i xromosomalarning qutblarga tomon tarqalishini ta’minlaydi.  

9.  Profazaning oxirida yadro qobig’i parchalanadi.  

10.  Yadro qobig’i parchalanib, xromosomalar sitoplazmada erkin holda betartib 

joylashadi. 

 

2 

 

Metafaza 

(xromosoma - 2n) 

(DNK – 4c) 

1.  Xromosomalarning spirallanishi davom etadi. 

2.  Xromosomalar hujayra markaziga to’planadilar. 

3.  Har bir xromosomaning sentromeri axromatin ipiga birikadi.  

4.  Xromosomalar ekvator tekisligi tomon harakatlana boshlaydi.  

5.  Xromosomalar qutblardan bir xil masofada, ya’ni ekvator tekisligida bir tekis 

joylashadi.  

6.  Xromosomalar orasidagi masofa bir xil bo’ladi. 

7.  Xromosoma sentromeralari qat’iy qonuniyat asosida ekvator tekisligida bir xil 

holatda joylashadi.  

8.  Har bir xromosomaning xromatidlari bir-biridan itarilib, faqat birlamchi belbog’ 

bilangina birikkan bo’ladi.  

9.  Bo’linish urchug’i to’liq shakllanadi.  

10.  Har bir xromosoma o’z sentromerasi bilan bittadan bo’linish urchug’iga 

birikadi. 

 

3 

 

Anafaza 

(xromosoma - 4n) 

(DNK – 4c) 

1.  Xromosoma xromatidlarini birlashtirib turuvchi belbog’ (sentromeralar) uziladi;  

2.  Xromatidlar mustaqil xromosomaga aylanadi; 

3.  Sentromeraga birikkan bo’linish urchug’i mikronaychalari qisqarishi natijasida 

xromosomalarni hujayra qutblariga tomon torta boshlaydi. 

4.  Xromatidalar bir-biridan ajralib ketadi, qutblar tomon yo’naladi. 

 

4 

 

Telofaza 

(xromosoma - 2n) 

(DNK – 2c) 

1.  Mitoz jarayoni yakunlanadi.  

2.  Xromosomalar qutblarga to’planadi, ya’ni ikki qutbga to’planib, spirallari yoyila 

boshlab, ingichkalashib ketadi va ikkita yadro (

kariokinez

 – yadroning 

bo’linishi) hosil bo’ladi. ;  

3.  Spirallari yoyila boshlaydi, yorug’lik mikroskopda yaxshi ko’rinmaydigan bo’lib 

qoladi.  

4.  Sitoplazmaning membranali qismlaridan yadro qobig’i hosil bo’ladi.  

5.  Yadrochalar qaytadan shakllanadi.  

6.  Sitoplazma ikkiga ajralib, o’rtasida plazmatik membrana shakllanadi. 

7.  Telofazaning oxirida sitoplazmaning ikkiga ajralishi (

sitokinez

- sitoplazma 

bo’linishi) kuzatiladi. 

Mitozning biologik ahamiyati — mitoz natijasida hosil bo’lgan har bir  

yangi hujayra bir xil xromosoma to’plami va bir xil genlarga ega. Mitoz  

bo’linish genetik materialning yangi hujayralarda bir xil taqsimlanishi bilan  

tavsiflanadi. Mitoz natijasida hosil bo’lgan ikkala yangi hujayra diploid  

to’plamga ega bo’ladi. Mitoz bo’linishsiz ko’p hujayrali organizmlarning  

to’qima va organlaridagi ko’p sonli hujayralarning tuzilishi va funksiyasi-  

ning doimiyligini, irsiy materialning bir xil bo’lishini ta’minlashning iloji  

bo’lmas edi. 

 

 

DAVRON SULTONOV. Farg’ona shahri 

MEYOZ SIKLI 

 

Meyoz bosqichlari 

 

Interfaza 

(bir meyoz va ikkinchi meyoz 

o’rtasidagi tayyorgarlik) 

Profaza I 

Interkinez 

(meyozning birinchi bo’linishi va 

ikkinchi bo’linishi orasidagi holat

) 

Profaza II 

Metafaza I 

Metafaza II 

Anafaza I 

Anafaza II 

Telofaza I 

Telofaza II 

 

Meyozning bosqichlari va jarayonlari 

 

Bosqich nomi 

Bosqichlarda bo’ladigan jarayonlar 

 

Profaza I 

(xromosoma - 2n) 

(DNK – 4c) 

1.  Juft xromatidadan tuzilgan har bir xromosomalar spirallasha boshlaydi, yo’g’onlashib 

kattalashadi.  

2.  Har bir xromosoma ikkita xromatiddan iborat bo’lib, sentromera yordamida birikkan bo’ladi.  

3.  Gomologik xromosomalar o’zaro yaqinlashadi.  

4.  Bir xromatidning har bir qismi ikkinchi xromatidga aniq mos tushadi.  

5.  Xromosomalar bir-biriga yopishib, yonma-yon joylashadi va 

xromatidalar tetradasi

ni hosil qiladi. 

Bu hodisa kon’yugatsiya deyiladi.  

6.  Konyugatsiyalashgan xromosomalar o’rtasida o’xshash qismlari, genlari bilan almashinadi. Bu 

hodisa esa krossingover deb ataladi.  

7.  Profaza oxirida gomologik xromosomalar bir-biridan ajrala boshlaydi.  

8.  Bu jarayonlar bilan bir vaqtda yadro qobig’i parchalanib, yadrochalar yo’qolib ketadi. 

9.  Sentiolalar ikki qutbga yo’naladi. 

 

Metafaza I 

(xromosoma - 2n) 

(DNK – 4c) 

1.  Xromosomalarning spirallanish darajasi eng yuqori ko’rsatkichga ega bo’ladi.  

2.  Kon’yugatsiyalashgan xromosomalar juft-juft holatda ekvator tekisligi bo’ylab joylashadi.  

3.  Sentromeraga bo’linish urchug’i birikadi. 

Anafaza I 

(xromosoma - 2n) 

(DNK – 4c) 

1.  Gomologik xromosomalarning yelkalari bir-biridan aniq ajraladi.  

2.  Lekin xromatidlarga ajralmay qutblarga tomon harakatlana boshlaydi. 

 

Telofaza I 

(xromosoma - n) 

(DNK – 2c)  

 

1.  Xromosomalar soni ikki hissa kamaygan hujayralar hosil bo’ladi.  

2.  Qisqa vaqt ichida yadro qobig’i hosil bo’ladi.  

3.  Interkinez davrida DNK reduplikatsiyalanmaydi.  

4.  Birinchi bo’linish natijasida hosil bo’lgan hujayralar bir-biridan ota va ona xromosoma genlar 

yig’indisi jihatidan farq qiladi. 

INTERKINEZ (DNK reduplikatsiyalanmaydi) 

Profaza II 

(xromosoma - n) 

(DNK – 2c)  

Mitozdagidek jarayonlar kuzatiladi, mitozdan farqi shundan iboratki, bo’linayotgan hujayra 

gaploid to’plamga ega bo’ladi. 

Metafaza II 

(xromosoma - n) 

(DNK – 2c)  

Mitozdagidek jarayonlar kuzatiladi, mitozdan farqi shundan iboratki, bo’linayotgan hujayra 

gaploid to’plamga ega bo’ladi. 

Anafaza II 

(xromosoma - 2n) 

(DNK – 2c) 

Sentromera bilan birikkan xromatidlar bir-biridan ajraladi, shu vaqtdan boshlab xuddi 

mitozdagidek xromatidlar mustaqil xromosoma bo’ladi. 

Telofaza II 

(xromosoma - n) 

(DNK – c) 

Xromosomalari gaploid to’plamga ega bo’lgan ikkita hujayra hosil bo’ladi. Shunday qilib, meyoz 

natijasida har bir diploid to’plamli boshlang’ich jinsiy hujayraning ikki marta ketma-ket bo’linishi 

oqibatida 4 ta gaploid to’plamli yetuk jinsiy hujayralar — gametalar hosil bo’ladi. 

I bosqich. Ko’payish davri, birlamchi jinsiy hujayralar mitoz yo’li bilan ko’payishi natijasida hujayralar soni ortadi. 

Spermatogenezda birlamchi jinsiy hujayralar juda tez  ko’payadi, ko’pincha bu jarayon ba log’atga yetish davridan boshlab qarilik 

davrigacha davom etadi. Ovogenezda birlamchi urg’ochi jinsiy hujayralarning ko’payishi tuban umurtqasizlarda butun umri 

mobaynida davom etadi.  

II bosqich. O’sish davri boshlang’ich jinsiy hujayralarning ayrimlari o’sish zonasiga o’tib kattalashadi, oziq moddalar 

to’playdi. Ularning DNK miqdori ikki hissa ortadi. Birlamchi spermatozoidlar o’sish zonasida tez kattalashmaydi. Lekin tuxum 

hujayralar ayrim vaqtlarda bir necha yuz va ming martagacha kattalashadi. Birlamchi tuxum hujayralarning o’sishi organizmning 

boshqa hujayralarida hosil bo’ladigan moddalar hisobiga amalga oshadi. Misol uchun baliqlar, suvda ham quruqda yashovchilar, 

sudralib yuruvchilar va qushlardagi tuxum hujayraning asosiy qismini sariqlik tashkil etadi. Sariqlik zaxira oziq moddalar 

to’plamidir. Bundan tashqari birlamchi jinsiy hujayralarda ko’p miqdorda oqsil va RNKlar sintezlanadi.  

III bosqich. Yetilish davri — hujayralar yadrosidagi diploid to’plam ikki hissaga ortadi. Bu davrda hujayralar meyoz usulida 

ko’payib, gaploid to’plamga ega bo’ladi. 

IV bosqich. Shakllanish davri — hosil bo’lgan jinsiy hujayralarning ma’lum shaklga va hajmga ega bo’lishi bilan amalga 

oshadi. Tuxum hujayra shakllanish davrida maxsus parda (qobiq) bilan o’ralib urug’lanishga tayyor bo’ladi.  

Ko’p hollarda sudralib yuruvchilar, qushlar va sut emizuvchilar tuxum hujayrasida qo’shimcha qobiqlar hosil bo’ladi. 

Qo’shimcha qobiqlar tuxum hujayra va unda rivojlanayotgan embrionni tashqi muhitning noqulay sharoitlaridan himoya qilib 

turadi. Spermatozoidlar tuzilishiga ko’ra har xil hajm va shaklga ega. Spermatozoidlarning asosiy vazifasi tuxum hujayraga irsiy 

axborotni olib borish va uning funksiyasini tezlatishdir. Shakllangan spermatozoidda mitoxondriya, Golji majmuasi va urug’lanish 

vaqtida tuxum hujayra membranasini eritib yuboruvchi maxsus fermentlar bo’ladi. Spermatozoid tuxum hujayrani urug’lantirgach, 

diploid to’plamga ega bo’lgan zigota hosil bo’ladi.