Mth1018 Funksiyaning differensiali. (Roll, Lagranj, Koshi teoremalari). 06 Mavzu


Download 1.39 Mb.
Pdf ko'rish
Sana10.11.2020
Hajmi1.39 Mb.
#143174
Bog'liq
6-mavzu.Funksiya differensiali


1

MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI

TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI

HISOB 


(CALCULUS)

MTH1018

Funksiyaning differensiali.

(Roll, Lagranj, Koshi teoremalari).

06

MAVZU

Sadaddinova Sanobar

Sabirovna

Oliy matematika kafedrasi

dotsenti


H I S O B   ( C a l c u l u s )

2

REJA:

1. Funksiya differensiali.

2. Differensialning geometrik ma’nosi.

3. Yuqori tartibli differensiallar.

4. Differensiallanuvchi funksiyalar haqidagi asosiy teoremalar

a

) Ferma teoremasi.



b) Roll teoremasi.

c) Lagranj teoremasi

d) Koshi teoremas

i

Funksiyaning differensiali.



Differensiallanuvchi funksiyalar haqidagi asosiy teoremalar

H I S O B   ( C a l c u l u s )

3

FUNKSIYA DIFFERENSIALI

( )

у f x

funksiya 



,

a b



 kеsmada diffеrеnsiallanuvchi boʻlsin. 



Bu har qanday   

,

x



a b





  uchun  

( )


lim

0

y



f x

x

x



 



  chеkli 

hosila mavjud ekanligini bildiradi , u holda yuqoridagi 

tеnglikdan 

'( )


y

f x

x

 



                                  (1) 



ekani  kеlib  chiqadi,  bunda 

0

x

 

    da 


0



  .  Agar  oxirgi 

tеnglikning hamma hadini   



х

   ga koʻpaytirilsa, ushbu 



'( )

y

f x

x

x

 



  

                             (2) 



H I S O B   ( C a l c u l u s )

4

Bu  tenglikda  birinchi  qoʻshiluvchi 



( )

f x

х

 


    tartibi 

х

 



tartibiga  tеng  boʻlgan  chеksiz  kichik  miqdordir,  u     

х

  ga 



nisbatan  chiziqli;  ikkinchi  qoʻshiluvchi 

х

 


 

  darajasi 



х

 



darajasidan yuqori boʻlgan chеksiz kichik miqdordir. Bundan  (2) 

formulada  birinchi  qoʻshiluvchi 

( )

f x

х

 


  asosiy  ekanligi  kеlib 

chiqadi.  Ana  shu  qoʻshiluvchiga   

funksiyaning  diffеrеnsiali 

dеyiladi, va   



   yoki    

( )

df x

   kabi bеlgilanadi.  Shunday qilib, 

( )



f x dх



.                               (3) 



H I S O B   ( C a l c u l u s )

5

Differensialning geometrik ma’nosi

funksiya va unga mos chiziqni

qaraymiz. 

nuqtadan egri chiziqqa

urinma oʻtkazamiz, urinma oʻqning

musbat yoʻnalishi bilan hosil qiladigan

burchakni

bilan bеlgilaymiz.  

dan:  


Bu 

diffеrеnsialning

egri chiziqqa

nuqtada oʻtkazilgan

urinmaning

orttirmasiga

tеng ekanligini bildiradi. 

( )


у f x

( , )



M x y

,



'( )

'( )


NP tg

x tg

f x

dy

f x dx







 

MPN

( )



у f x

0



x x



H I S O B   ( C a l c u l u s )

6

Agar  u   va v  -diffеrеnsiallanuvchi funksiyalar boʻlsa, u holda quyidagi



formulalar oʻrinli boʻladi:

 


 

1.d u v



d u d v







 

 



2.d ku

kd u









 

 


3.d u v vd u u d v

 


 

 


 

4.

2



vd u u d v

u

d v

v







 



Misol.                      differensialni hisoblang



Yechish.

sin


x

d e

x







sin


sin

sin


sin

cos


sin

cos


x

x

x

d e

x

d e

x e d

x

x

x

x

e

xdx e

xdx

x

x e dx





















 



 





Differensiallash qoidalari

H I S O B   ( C a l c u l u s )

7

Teorema.                 funksiya

aniq-

langan va uzluksiz bo‘lib:



1.

intervalda differensiallanuvchi;

2.

nuqtada o’zining eng katta



yoki eng kichik qiymatiga erishsin;

U holda bu nuqtada

.

Ferma teoremasi

( )


y

f x

 



,

a b

 


,

a b

 


0

,

x



a b

'



0

( )


0

f x



Teoremaning geometrik ma’nosi: Agar funksiya

nuqtada o‘zining eng katta yoki eng

kichik qiymatiga erishsa, u holda

nuqtadan funksiya grafigiga o‘tkazilgan urinma

Ox o‘qiga parallel. Demak

.

 


0

,

x



a b



0

0



, ( )

x

f x

'

0



( )

0

f x



H I S O B   ( C a l c u l u s )

8

( )



sup

( )


( , )

f c

f x

x a b



Isbot. 

Faraz qilaylik

bo‘lsin, u holda

uchun


x



( )



(

)

(



)

( ) 0


f c

f c

x

f c

x

f c

 



 

 


_

(

)



( )

(

)



( )

1.

0



0

lim


'( ) 0

0 0


y

f c

x

f c

f c

x

f c

x

f c

x

x

x

x

 



 

  


 




  



(1)

(

)



( )

(

)



( )

2.

0



0

lim


'( ) 0

0 0


y

f c

x

f c

f c

x

f c

x

f

c

x

x

x

x

 



 

  


 






  

(2)

(1) va (2) 

'( ) 0


f c



H I S O B   ( C a l c u l u s )

9

Teorema.                 funksiya

aniqlangan bo‘lib:

1.

kesmada uzluksiz;



2.

intervalda differensiallanuvchi;

3.

bo‘lsa.                                       



U holda, kamida bitta

topiladiki, bu nuqtada

boladi

.

( )



y

f x

 



,

a b

 


,

a b

'

( )



0

f



 

,

a b

( )

( )


f a

f b

 



,

a b



Roll teoremasi

f(a)=f(b)



Roll teoremasining geometrik ma’nosi. Hech bo‘lmaganda bitta nuqta

topiladiki, bu nuqtada funksiya grafigiga o’tkazilgan urinma Ox oqiga

parallel bo‘ladi.


H I S O B   ( C a l c u l u s )

10

Roll teoremasi

2

( )


3

2

f x



x

x

  


Misol.                                funksiyaning

kesmada Roll teoremasi

shartlarini bajarishini ko‘rsating va

tenglikni qanoatlanti-

ruvchi

nuqtani toping.



Yechish.                             funksiya

kesmada differensiallanuvchi va



U holda Roll teoremasiga ko’ra

shunday bir

nuqta mavjudki

bo’ladi. Hosilani topib

nolga tenglashtiramiz:

 


1, 2

'( )


0

f c

 



1, 2

c

2



( )

3

2



f x

x

x



 


1, 2

2

2



(1) 1

3 1 2


0

(1)


(2)

(2)


2

3 2


2

0

f



f

f

f

    





    

 

1, 2


c

'( )



0

f c

3



3

'( ) 2


3

2

3 0



2

2

f x



x

x

x

c

        



H I S O B   ( C a l c u l u s )

11

Teorema.                 funksiya

aniqlangan bo‘lib:

1.

kesmada uzluksiz;



2.

intervalda differensiallanuvchi

bo‘lsa.

U holda,            intervalda kamida bitta



nuqta topiladiki, quyidagi orinli boladi:

( )


y

f x

 



,

a b

 


,

a b

 


,

a b

 


,

a b

( )


( )

'( )


0

f b

f a

f x

b a





Lagranj teoremasi

H I S O B   ( C a l c u l u s )

12

( )



( )

'( )


( )

( )


0

'( )


0

f b

f a

f x

f b

f a

b a

tg

b a

f x

tg

















Lagranj teoremasining geometrik ma’nosi. Funksiya grafigida shunday

nuqta mavjudki, bu nuatadan o’tkazilgan urinma AB vatarga paralleldir.



H I S O B   ( C a l c u l u s )

13

Teorema.                

funksiyalar

aniqlangan bo‘lib:

1.

kesmada uzluksiz;



2.

intervalda differensiallanuvchi;

3.             intervalda

o‘rinli bo‘lsa,  

U holda,          intervalda kamida bitta

nuqta topiladiki, quyidagi o’rinli

bo’ladi: 

Koshi teoremasi

 


( )

y

f x va y

g x



 

,

a b

'( )

( )


( )

'

( )



( )

( )


f c

f b

f a

g b

g a

g c



 


,

a b

 


,

a b

 


,

a b

'( ) 0


g x

 



,

a b

c

H I S O B   ( C a l c u l u s )

14

MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT 



AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI

Sadaddinova Sanobar

Sabirovna

Oliy matematika kafedrasi

dotsenti

E’TIBORINGIZ UCHUN RAXMAT



!

Download 1.39 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling